Θεσεις για την Αναγκη
1942
Θεσεις για την Αναγκη Theodor W. Adorno 1942
1. Η αναγκη ειναι κοινωνικη κατηγορια. Η φυση ως «ενστικτο» ενυπαρχει εντος της. Αλλα οι κοινωνικες και οι φυσικες στιγμες της αναγκης δεν γινεται να διαιρεθουν σε δευτερευουσες και πρωταρχικες αναγκες ετσι ωστε να κατασκευαστει καποιο ειδος ιεραρχησης των ικανοποιησεων τους. Η πεινα, κατανοητη ως φυσικη κατηγορια, δεν γινεται να ικανοποιηθει με τις ακριδες και τις ταρτες-κουνουπιων οπως τις τρωνε πολλοι απολιτιστοι λαοι. Η ικανοποιηση της συμπαγους πεινας των πολιτισμενων λαων, ωστοσο, προϋποθετει πως αυτο που πρεπει να φανε δεν τους αηδιαζει. Στην αηδια αυτη και στο αντιθετο της αντανακλαται το συνολο της ιστοριας – και ουτω καθ’ εξης με καθε αναγκη. Καθε ενα και ολα τα ενστικτα ειναι ετσι κοινωνικα διαμεσολαβημενα ωστε η φυσικη στιγμη τους να μην φανερωνεται ποτε αμεσα, αλλα παντα ως παραγωμενη μεσω της κοινωνιας. Η επικληση της φυσης σε σχεση με την μια ή την αλλη αναγκη ειναι παντα απλα η μασκα της συγχυσης και της επικυριαρχιας [Versagung und Herrschaft].
2. Η διακριση μεταξυ επιφανειακων και βαθυτερων αναγκων ειναι μια κοινωνικα παραγωμενη ψευδαισθηση. Οι ετσι αποκαλουμενες επιφανειακες αναγκες αντανακλουν την εργασιακη διαδικασια που καθιστα τα ανθρωπινα οντα σε «εξαρτηματα της μηχανης», και τα εξαναγκαζει στον εκτος εργασιας περιορισμο τους στην αναπαραγωγη της εμπορευματοποιημενης εργασιακης δυναμης. Τετοιες αναγκες αποτελουν τα χαρακτηριστικα της καταστασης των πραγματων που υποχρεωνει τα θυματα της στην φυγη, ενω την ιδια στιγμη τα διατηρει αυστηρα υπο ελεγχο, και με τροπο τετοιο ωστε η αποδραση να εκφυλιζεται παντα στην φρενηρη επαναληψη της ιδιας ακριβως καταστασης των πραγματων απο την οποια διεφυγαν. Αυτο που ειναι κακο με τις ετσι αποκαλουμενες επιφανειακες αναγκες δεν ειναι η επιφανειακοτητα τους, η εννοια της οποιας προϋποθετει μια αμφιβολη υποθεση της εσωστρεφειας. Αντιθετα, οι αναγκες αυτες – οι οποιες δεν ειναι καν πραγματικες αναγκες – ειναι κακες στον βαθμο που κατευθυνονται προς μια εκπληρωση που μας εξαπατα απο αυτην ακριβως την εκπληρωση τους. Η κοινωνικη διαμεσολαβηση της αναγκης – για παραδειγμα, η διαμεσολαβηση απο την καπιταλιστικη κοινωνια – εχει φθασει σε εναν τετοιο βαθμο οπου η αναγκη αντιφασκει προς τον ιδιο της τον εαυτο. Η κριτικη οφειλει να ξεκινησει απο την αντιφαση αυτη, και οχι απο οποιαδηποτε δεδομενη ιεραρχια αξιων και αναγκων.
3. Οι ετσι αποκαλουμενες βαθυτερες αναγκες ειναι, οσον αφορα τις ιδιες, σε μεγαλο βαθμο παραγωγα της διαδικασιας της συγχυσης και εκπληρωνουν μια αποπροσανατολιστικη λειτουργια [eine ablenkende Funktion]. Η εναντιωση των βαθυτερων αυτων αναγκων προς τις επιφανειακες ειναι ηδη προβληματικη μιας και οι δυο εχουν προ πολλου καταληφθει απο το μονοπωλιο[1]. Η συμφωνια του Μπετοβεν υπο την διευθυνση του Τοσκανινι δεν ειναι καλυτερη της επομενης δημοφιλους ταινιας που θα βγει συντομα, ενω η ολη διαδικασια συμπυκνωνεται σε καθε μια απο τις ταινιες της Bette Davis. Ειναι ακριβως η διαδικασια αυτη που απαιτει την πλεον ακραια δυσπιστια.
4. Η θεωρια της αναγκης βρισκεται αντιμετωπη με σημαντικες δυσκολιες. Απο την μια πλευρα, επικαλειται τον κοινωνικο χαρακτηρα της αναγκης και κατα συνεπεια την ικανοποιηση των αναγκων· στην πλεον αμεση, πλεον συμπαγη μορφη. Δεν μπορει να αξιωσει την a priori διακριση μεταξυ καλων και κακων, γνησιων και κατασκευασμενων, ή σωστων και ψευδων αναγκων. Απο την αλλη πλευρα, πρεπει επισης να αναγνωρισει οτι οι υπαρχουσες αναγκες ειναι καθαυτες, στην παρουσα μορφη τους, παραγωγα της ταξικης κοινωνιας. Δεν υφισταται αναγκη που θα μας επετρεπε να καταστησουμε μια βολικη διακριση μεταξυ [αυτου που ειναι καταλληλο για] την ανθρωποτητα και τις συνεπειες της καταπιεσης. Υφισταται ο κινδυνος οτι η επικυριαρχια ενδεχεται να επελθει ως μονιμο βιωμα εντος των ανθρωπινων οντων μεσω της μονοπωλησης των αναγκων τους. Αυτη δεν ειναι καποια αιρετικη πεποιθηση η οποια θα μπορουσε μαγικα να εξορκιστει· ειναι μια πραγματικη ταση του υστερου καπιταλισμου. Ο κινδυνος αυτος δεν εγκειται στην πιθανοτητα της μετα-επαναστατικης βαρβαροτητας, αλλα στο δεδομενο πως η ολοκληρωτικη κοινωνια αποτελει εμποδιο στην επανασταση. Η διαλεκτικη θεωρια πρεπει να αντισταθει σε αυτον τον κινδυνο καθως και σε ολες τις εγγενεις της αναγκης αντιφασεις. Παρ’ ολα αυτα, μπορει να το κατορθωσει αυτο μονο με την αναγνωριση καθε ενος και ολων των ερωτηματων της αναγκης στην συμπαγη συνδεση τους με το συνολο της κοινωνικης διαδικασιας, αντι της επικλησης της αναγκης γενικα, ειτε για να επικυρωσει, να ρυθμισει, ή ακομη και να καταστειλει την παραδοση του κακου. Σημερα, υπο τις μονοπωλιακες συνθηκες, αυτο που ειναι αποφασιστικης σημασιας ειναι ο τροπος με τον οποιο οι ατομικες αναγκες σχετιζονται με την συνεχομενη υπαρξη των εν λογω συνθηκων. Η αναπτυξη την σχεσης αυτης αποτελει ουσιωδες θεωρητικο προβληματισμο.
5. Οι αναγκες δεν ειναι στατικες[2]. Οτι οι αναγκες φαινονται στατικες σημερα, οτι φαινονται επικεντρωμενες στην αναπαραγωγη της αιωνιας ομοιοτητας, δεν ειναι παρα μια αντανακλαση της υλικης παραγωγης, η οποια υιοθετει εναν στατικο χαρακτηρα με τον αφανισμο της ελευθερης αγορας και του ανταγωνισμου, παραλληλα προς την ταυτοχρονη διαιωνιση της ταξικης επικυριαρχιας. Οταν οι αναγκες δεν φαινονται πλεον στατικες, θα αποκτησουν μια εντελως νεα πτυχη. Η επιλυση της αντιφασης των αναγκων ειναι και η ιδια αντιφατικη. Εαν η παραγωγη αναδιοργανωθει, αμεσα, ανευ ορων, και απεριοριστα συμφωνα με την ικανοποιηση των αναγκων – ακομη και ειδικα εκεινων που παραγει ο καπιταλισμος – τοτε οι αναγκες καθαυτες θα μεταμορφωθουν αποφασιστικα. Η αδιαφανεια της [διακρισης μεταξυ] αυθεντικων και ψευδων αναγκων αποτελει ουσιαστικη συνεπεια της ταξικης επικυριαρχιας. Εντος της επακολουθης συναφειας, η αναπαραγωγη της ζωης και της καταπιεσης διαμορφωνουν μια ενοτητα ο νομος της οποιας ειναι στο συνολο του διαφανης, ενω η ειδικη μορφη του οποιου παραμενει, ωστοσο, αδιαφανης. Μολις δεν υπαρχει πλεον καποιο μονοπωλιο, θα προκυψει γρηγορα πως οι μαζες δεν «χρειαζονται» τα σκουπιδια και την «top quality» που τα πολιτισμικα μονοπωλια παρεχουν ως πρακτικοτητες. Η υποθεση, για παραδειγμα, οτι η τηλεοραση ειναι εξισου απαραιτητη με την στεγαση και την διατροφη για την αναπαραγωγη της εργασιακης δυναμης ειναι «αληθης» μονο σε εναν κοσμο οπου οι ανθρωποι εχουν διαμορφωθει απο την αναπαραγωγη της εργασιακης δυναμης, εναν κοσμο ο οποιος εξαναγκαζει επισης τις αναγκες τους στην εναρμονιση με το κερδος και τα συμφεροντα των εργοδοτων. Η απλη και μονο δοκιμη της σκεψης αυτης στον σημερινο κοσμο προϋποθετει ηδη την πιθανοτητα της ριζοσπαστικης μεταμορφωσης της. Απο την αλλη πλευρα, η σκεψη οτι η επαναστατικη κοινωνια θα κραυγαζει για τους υστερικους θεατρινισμους της Hedy Lamarr ή τις απαισιες σουπες Campbell ειναι παραλογη. Οσο καλυτερη η σουπα, τοσο πιο απολαυστικη η αποκηρυξη της Lamarr[3].
6. Ειναι ασαφης ο λογος για τον οποιο το συνολικο παρον πολιτισμικο πηγαινελα θα συνεχιστει σε μια αταξικη κοινωνια. Ειναι αναμφιβολα παραλογη η σκεψη πως η καπιταλιστικη κριση θα καταληξει με την καταστροφη των μεσων παραγωγης που εξυπηρετουν την αναγκη, αλλα δεν ειναι σε καμια περιπτωση παραλογη η σκεψη πως ο κινηματογραφος και το ραδιοφωνο – τα οποια δεν εξυπηρετουν σχεδον καμια αναγκη προς το παρον – θα εκπεσουν κυριως σε μια αταξικη κοινωνια. Ο εγγενως αντιφατικος χαρακτηρας των πολυαριθμων αναγκων θα οδηγησει στην αποσυνθεση τους μολις παψουν να μας επιβαλλονται εκ των ανωθεν μεσω του αμεσου ή του εμμεσου τρομου. Ειναι φετιχιστικη η σκεψη οτι η κατασταση των τεχνολογικων δυναμεων παραγωγης θα απαιτησει την συνεχομενη ικανοποιηση και αναπαραγωγη των αναγκων ο ψευδαισθησιακος χαρακτηρας των οποιων θα διαλυθει μαζι με την καπιταλιστικη κοινωνια. Δεν ειναι απαραιτητο οπως ολα τα γραναζια συνεχισουν να δουλευουν σε μια δημοκρατια βασισμενη στις συνελευσεις εργαζομενων: η απαιτηση οτι θα πρεπει να συνεχισουν ετσι υπονοει τον φοβο των ανεργων, οι οποιοι θα παψουν να υφιστανται μαζι και με την καπιταλιστικη εκμεταλλευση.
7. Το ερωτημα της αμεσης ικανοποιησης της αναγκης δεν προτιθεται να τεθει με ορους κοινωνικου και φυσικου, πρωταρχικου και δευτερευοντος, σωστου και λαθους· αντιθετα, συμπιπτει με το ερωτημα της οδυνης της τεραστιας πλειοψηφιας ολων των ανθρωπινων οντων στον πλανητη. Εαν παρηγαμε εκεινα που ολα τα ανθρωπινα οντα επειγοντως χρειαζονται εδω και τωρα, τοτε θα ανακουφιζομασταν απο τους πληθωριστικους κοινωνικο-ψυχολογικους προβληματισμους σχετικα με την νομιμοτητα των αναγκων τους. Τετοιοι προβληματισμοι προκυπτουν μονο οταν επιτροπες (boards, στα Αγγλικα στο πρωτοτυπο), και συμβουλια συγκροτουνται και αδειοδοτουνται ωστε να ιεραρχησουν τις αναγκες, και οταν υπο την συσπειρωτικη κραυγη του «κανεις δεν μπορει να ζησει μονο με ψωμι», αποφασιζουν να μας δωσουν την μεριδα ψωμιου – η οποια ειναι παντα υπερβολικα λιγη – στην μορφη δισκων του Gershwin.
8. Η απαιτηση πως η παραγωγη θα πρεπει να πραγματοποιειται με μοναδικο κριτηριο την ικανοποιηση των αναγκων ανηκει στην προϊστορια, σε εναν κοσμο οπου η παραγωγη δεν οργανωνεται συμφωνα με την αναγκη, αλλα με κριτηριο το κερδος και την εδραιωση της εξουσιας, και στην οποια κατα συνεπεια επικρατει η ελλειψη. Εαν προκειται να εξαφανιστει η ελλειψη, τοτε η σχεση μεταξυ αναγκης και ικανοποιησης θα μεταμορφωθει. Στην καπιταλιστικη κοινωνια, η υποχρεωση παραγωγης συμφωνα με αναγκες διαμεσολαβημενες και καθορισμενες απο την αγορα αποτελει εναν απο τους βασικους τροπους διατηρησης των ανθρωπων στις θεσεις τους. Τιποτε δεν μπορει να αποτελεσει αντικειμενο σκεψης, γραφης, να πραγματοποιηθει ή να κατασκευαστει εαν προκειται να υπερβει την κοινωνια αυτη, η οποια διατηρειται στην εξουσια κυριως μεσω των αναγκων εκεινων που βρισκονται στο ελεος της. Ειναι αδιανοητο πως η υποχρεωση της ικανοποιησης των αναγκων θα πρεπει να συνεχιστει να υφισταται ως δεσμια των παραγωγικων δυναμεων στην αταξικη κοινωνια. Η αστικη κοινωνια εχει κυριως μπερδεψει τις αναγκες που παραμενουν εγγενεις της ενω εχει αντιθετα περιορισει την παραγωγη σε εκεινες μονο τις αναγκες που εμπιπτουν του μαγικου της κυκλου. Ηταν εξισου πρακτικο οσο και ανορθολογικο. Η αταξικη κοινωνια, η οποια θα ικανοποιει αναγκες και θα καταργησει τον ανορθολογισμο στον οποιο παγιδευεται η παραγωγη εναντι κερδους, θα παρομοια καταργησει το πρακτικο πνευμα το οποιο αυτοπραγματωνεται στο ασκοπο της μπουρζουαδικης εννοιας της l’ art pour l’ art [τεχνη για την τεχνη]. Θα υπονομευσει οχι μονο τον αστικο ανταγωνισμο μεταξυ παραγωγης και καταναλωσης, αλλα και την ιδια την κρατικο-καπιταλιστικη ενοτητα επισης. Το να εισαι αχρηστος δεν θα ειναι πλεον κατι ντροπιαστικο. Η συμμορφωση θα χασει το νοημα της. Η παραγωγικοτητα στην αυθεντικη, αδιαμορφωτη εννοια της θα, για πρωτη φορα, ασκησει μια πραγματικη επιδραση στην αναγκη: οχι με την παρηγορια της ανικανοποιητης αναγκης με αχρηστα πραγματα, αλλα μαλλον επειδη η ικανοποιημενη αναγκη θα καταστησει εφικτη την συσχετιση με τον κοσμο χωρις να ειναι απαραιτητη η σφυρηλατηση της μορφης του μεσω της παγκοσμιας χρησιμοτητας. Εαν η αταξικη κοινωνια υποσχεται το τελος της τεχνης με την υπονομευση της εντασης μεταξυ του πραγματικου και του εφικτου, τοτε υποσχεται ταυτοχρονα την εναρξη της τεχνης, του αχρηστου, με το οποιο μπορουμε να ριξουμε μια φευγαλεα ματια στην συμφιλιωση με την φυση επειδη δεν ειναι πια στην υπηρεσια της χρησιμοτητας για τους εκμεταλλευτες.
Για το Προβλημα των Αναγκων Max Horkheimer, 1942
1. Η τοποθετηση των υλικων και των ιδεαλιστικων αναγκων [materielle und ideelle Bedurfnisse] η μια εναντι της αλλης αποδεικνυεται, μετα απο ενδελεχοτερη εξεταση, πως ειναι ατεκμηριωτη[4]. Η αδιαλλακτη εμμονη με τετοιες διχοτομησεις οδηγει σε σοβαρα θεωρητικα και πρακτικα σφαλματα, οπως της αποδοχης των στατικων εννοιολογικων θεμελιων των βιβλιων του [Aldus] Huxley και του [Aage] Madelung, μεταξυ αλλων[5].
2. Γενικα μιλωντας, οι ιδεαλιστικες αναγκες – εκεινες που μπορουμε τουλαχιστον να προσπαθησουμε να ικανοποιησουμε – δεν ειναι τιποτε περισσοτερο απο την κοινωνικη μορφη των υλικων αναγκων ή του τροπου με τον οποιο θα πρεπει να ικανοποιηθουν. Απο το στομα του κυβερνητικου αξιωματουχου, ακομη και η εκκληση για ενα λιτρο γαλα συμπεριλαμβανει εναν αριθμο αδηλωτων «τυπικων» στοιχειων: πως το γαλα θα παραδιδεται σε καθαρο δοχειο, πως δεν θα περιεχει επιβλαβη βακτηρια, πως θα εχει συγκεκριμενο ποσοστο λιπαρων, και ουτω καθ’ εξης[6]. Εαν ληφθει αυστηρα κατα λεξιν [verbatim], η απαιτηση για γαλα θα μπορουσε να απαντηθει και παρ’ ολα αυτα θα ειχαμε και παλι εξαπατηθει. Η διαλεκτικη αναγνωριζει οτι δεν ειναι απλα η διατροφικη αξια και το ειδος του δοχειου που εχουν σημασια στον καθορισμο της κρισης εαν το παιδι [που θα λαβει το γαλα] εχει εξαπατηθει, αλλα επισης, για παραδειγμα, οτι ο πατερας και η μητερα δεν υποφερουν υπο την πιεση δουλειων χωρις νοημα και οτι δεν ζουν υπο τον διαρκη φοβο της απολυσης, οτι διαθετουν καταλληλη στεγαση, οτι εχουν προσβαση σε καλο γιατρο, οτι δεν υποβαλλονται στην εκμεταλλευτικη και τρομοκρατικη συνθηκη της υποτελειας – μια υποτελεια που μπορει να ειδωθει στα προσωπα και στην ουσια ακριβως των γονιων, καθως και στο περιβαλλον τους, ολα εκ των οποιων χαλανε μακροπροθεσμα το γαλα πολυ περισσοτερο απ’ οσο θα μπορουσε οποιοδηποτε βρωμικο δοχειο. Η κοινωνικη ταξη συμπεριλαμβανεται στο γαλα, εξισου οσο και στο ποσοστο των λιπαρων του. Εφοσον ισχυριζομαστε οτι ειναι πραγματι γαλα αυτο που πινουμε και οχι η χημικη του συνταγη, τοτε η διαφορα μεταξυ υλικων και ιδεαλιστικων αναγκων παραμενει εξαιρετικα σχετικη.
3. Εαν τα ανθρωπινα οντα εκτιμηθουν στο κενο και θεωρηθουν απλα ως εξατομικευμενα εμβια οντα, τοτε οι αναγκες μπορουν πραγματι να διαιρεθουν και να ιεραρχηθουν. Το να μην εχεις τιποτε να φας θα σε σκοτωσει συντομοτερα απ’ οτι αν εχεις βρασμενο σκετο ρυζι μονο. Εαν εχεις μονο σκετο βρασμενο ρυζι θα πεθανεις συντομοτερα απ’ οτι αν προσθεσεις φρεσκα φρουτα στην διατροφη σου. Εαν ζεις περιορισμενος σε ενα σκοτεινο μουχλιασμενο κελι θα πεθανεις συντομοτερα απ’ οταν μπορεις να αναπνεεις καθαρο αερα. Εαν δουλευεις σε ορυχειο μολυβδου θα πεθανεις συντομοτερα απ’ οτι αν εργαζεσαι σε κινηματογραφικο studio. Εαν δουλευεις σε καποια χωματερη οπου τα ατυχηματα ειναι καθημερινοτητα θα πεθανεις συντομοτερα απ’ οτι αν εργαζεσαι σε καποιο εργοστασιο με θεσμοθετημενες δικλειδες ασφαλειας. Εαν εργαζεσαι δεκα και τεσσερις ημερες χωρις κανενα διαλειμμα ζωντας υπο τον διαρκη φοβο της απολυσης θα πεθανεις συντομοτερα απ’ οτι αν παιρνεις αδειες με την προοπτικη των ανεμελων γηρατειων. Η μονοτονη εργασια που οδηγει στην εκτεταμενη ατροφια της φυσιολογιας σου θα σε σκοτωσει συντομοτερα απ’ οτι οι διαφορετικες και ενδιαφερουσες απασχολησεις. Σαφως, ολα αυτα πρεπει να κατανοηθουν με ορους στατιστικων πιθανοτητων και συσχετιζομενα με αριθμους κλιμακας. Η εδραιωση μιας τετοιας ιεραρχιας [αναγκων] δεν ειναι σε καμια περιπτωση παραλογη. Ζητηματα οπως αυτα, μεταξυ αλλων, ο σοσιαλισμος οφειλει να τα προσεγγισει επιστημονικα. Ωστοσο, στην εφαρμογη τετοιων ιεραρχησεων στην πολιτικη, τα πραγματα περιπλεκονται ιδιαιτερα και για διαφορους λογους. Για παραδειγμα, ειναι μακραν απο σαφες οτι μια μονοτονη, μελαγχολικη, και απελπισμενη ζωη με αγωνιωδες τελος ειναι με οποιονδηποτε τροπο επιθυμητη, ακομη και αν μπορουσε να καταστει μακροβιοτερη με ελαχιστες υγειονομικες συνθηκες. Η αποφασιστικη επιπλοκη, ωστοσο, εχει τις ριζες της στην κοινωνικη φυση των ανθρωπινων οντων. Η προσπαθεια που καταβαλλουμε για την ικανοποιηση ακομη και των βασικοτερων αναγκων ειναι κυριως απατηλη οταν παραμενει δεσμια της διατηρησης καταστασεων που επιφερουν περιοδικα εθνικες και διεθνεις καταστροφες οι οποιες αφανιζουν εκατομμυρια επι εκατομμυριων. Η αναγκη τερματισμου των καταστροφων αυτων και της αλλαγης του καθεστωτος που τις προκαλει επισκιαζεται ολοσχερως οταν αναλογιστουμε τα ανθρωπινα οντα ως απομονωμενα εμβια οντα· κι ομως η αναγκη αυτη δεν ειναι σε καμια περιπτωση δευτερευουσα, τριτευουσα, υψηλοτερη, ευγενεστερη, ή «πνευματικοτερη» απο τις φυσικες αναγκαιοτητες της ζωης.
4. Εαν μια διακριση μεταξυ υλικων και ιδεαλιστικων αναγκων ειναι πραγματι εφικτη, τοτε αναμφιβολα οφειλουμε να δωσουμε προτεραιοτητα στην εκπληρωση των υλικων αναγκων επειδη, οπως οι προηγουμενες θεσεις αποδεικνυουν, η κοινωνικη αλλαγη συμβαδιζει αρμονικα με την απαιτηση της εκπληρωσης τους. Η λογικη ειναι συνυφασμενη με το αιτημα αυτο, τροπον τινα. Δεν ζητα τιποτε περισσοτερο απο σχεσεις που θα παρεχουν σε ολα τα ανθρωπινα οντα τις καλυτερες δυνατον συνθηκες διαβιωσης: την καταργηση της κοινωνικα νομιμοποιημενης οδυνης. Αντιθετικα, η προτεραιοτητα στο μεμονωμενα ιδεαλιστικο αιτημα [για μια ορθολογικη κοινωνια] οδηγει στον πραγματικο παραλογισμο [για παραδειγμα, στον Γενναιο Νεο Κοσμο του Huxley και στην ιδεα του ενος λιτρου γαλα του Wallace]. Δεν ευσταθει το αιτημα του δικαιωματος στον καημο, στην υπερβατικη επιγνωση, ή στο ζειν επικινδυνως [οπως το αξιωνει ο «Αγριος» Τζων στον Γενναιο Νεο Κοσμο] με την εκκληση για την καταργηση των ραδιοφωνικων διαφημισεων και των φαρμακειων [οπως προτεινει η προφανης κριτικη του Huxley για την χρηση της διαφημισης ως προπαγανδας και των φαρμακευτικων συνταγων ως μορφης κοινωνικου ελεγχου][7]. Ο αγωνας εναντια στην μαζικη κουλτουρα εγκειται στην φανερωση της διασυνδεσης της μαζικης κουλτουρας με την κακη διακυβερνηση. Ειναι το λιγοτερο γελοια η κατηγορια πως ο μηρυκασμος τσιχλας βλαπτει την προδιαθεση μας για μεταφυσικο στοχασμο, [οπως φαινεται πως ο Huxley υποστηριζει], αλλα θα μπορουσε ενδεχομενως να αποδειχθει οτι τα κερδη του Wrigley[8] και το παλατι του[9] στο Σικαγο ειναι αποτελεσμα της κοινωνικης λειτουργιας που συμφιλιωνει τα ανθρωπινα οντα με τις κακες τους σχεσεις ενω τους αποτρεπει απο την κριτικη τους. Δεν αληθευει οτι το μασημα τσιχλας βλαπτει την μεταφυσικη· τουναντιον, αληθευει μαλλον οτι το μασημα τσιχλας ειναι μεταφυσικη – αυτο ειναι που πρεπει να καταστει σαφες. Ασκουμε κριτικη στην μαζικη κουλτουρα οχι διοτι μας παρεχει υπερβολικα πολλα ή γιατι καθιστα τις ζωες μας υπερβολικα μαλθακες – το αφηνουμε αυτο στην Λουθηρανη θεολογια. Αντιθετα, ασκουμε κριτικη στην μαζικη κουλτουρα επειδη συμβαλλει σε μια κατασταση οπου λαμβανουμε υπερβολικα λιγα ενω αυτα που πραγματι λαμβανουμε ειναι υπερβολικα λανθασμενα· επειδη ευρεια κοινωνικα στρωματα ζουν σε συνθηκες φρικτης μιζεριας, τοσο ενδομυχα οσο και φαινομενικα· καθως και γιατι οι ανθρωποι καταληγουν να παραιτουνται στην αποδοχη της αδικιας. Εν ολιγοις, ασκουμε κριτικη στην μαζικη κουλτουρα επειδη συντηρει τον κοσμο σε μια κατασταση των πραγματων στην οποια ειμαστε υποχρεωμενοι να αναμενουμε μεγαλης κλιμακας καταστροφες, απο την μια πλευρα, και στην συνομωσια εκ μερους των καταχθονια πανουργων ελιτ στην συναψη μιας κολασμενης ειρηνης, απο την αλλη.
5. Το ετσι αποκαλουμενο «ιδεαλιστικο», ως η μορφη του υλικου, πρεπει να τονιστει πολιτικα, ειδικα οπου οι υλικες αναγκες οριοθετουνται απο την αρχουσα κοινωνικη ταξη και οπου η εκπληρωση τους χρησιμοποιειται ως μεσο διαιρεσης εκεινων που υποδουλωνονται μεσω της διαφθορας και της χειραγωγησης – ολα εκ των οποιων μπορουν να λαβουν την μορφη του «πνευματος» [Geist]. Αυτο δεν πραγματοποιειται απλα μονο μεσω [των μεθοδευσεων] των ταγων της βιομηχανιας, αλλα εξισου και μεσω των αλλων λοβιτουρων [rackets, στα Αγγλικα στο πρωτοτυπο] που αποσκοπουν στην καθυποταξη. Στο κινημα της εργατικης ταξης, εκει επιμενουν μακροβιες διενεξεις μεταξυ ατομικων και συλλογικων συμφεροντων. Η προσπαθεια απορροφησης της ικανοποιησης των συνολικων συμφεροντων στην περιορισμενη ικανοποιηση των ειδικων συμφεροντων πρεπει να απαντηθει, μεταξυ αλλων επιχειρηματων, με την αποδειξη πως τα μακροπροθεσμα ατομικα συμφεροντα μπορουν να ληφθουν καταλληλα υποψιν μεσω της ικανοποιησης των συνολικων συμφεροντων – το οποιο σημαινει μεσω της πραγματικης αλλαγης. Η εμφαση στην αποψη αυτη ως αντιθετικης των εμμεσων συμφεροντων φαινεται συχνα ιδεαλιστικη, θεωρητικη. Αλλα και στην πρακτικη πολιτικη επισης, εξισου οσο και στην θεωρια, πρεπει να αποδειχθει οτι τα ειδικα συμφεροντα ειναι τουλαχιστον τοσο αφηρημενα, εφημερα, και ιδεαλιστικα οσο και τα μεμονωμενα πνευματικα ενδιαφεροντα. Η αποκλειστικη επιμονη στα μεμονωμενα υλικα αιτηματα μερικων ατομικων ομαδων μπορει, σε σχεση με μια δεδομενη ιστορικη συνθηκη, να ειναι εξισου ιδεολογικα ανελπιδα με την επικληση της Χριστιανικης Επιστημης[10]. Απο την αλλη πλευρα, η συζητηση για τον καημο, την δικαιοσυνη, και την ελευθερια αναδεικνυεται σε σημαινουσα οταν πραγματοποιειται εντος της συναφειας διαμορφωσης μιας ανθρωπινης κοινοτητας.
6. Παρομοιες παρατηρησεις οπως εκεινες που μπορουν να βρεθουν στο βιβλιο του Huxley δεν ειναι εγγενως παιδιαστικες – καθε αλλο! Αλλα γινονται παιδιαστικες την στιγμη που καποιος εμμενει σε αυτες μεμονωμενα. Μπορουν να μετατραπουν απο ψευδεις σε αληθεις εφοσον αναληφθουν στην συναφεια μιας πολιτικης κριτικης του παροντος – κατι που δεν ειναι πραγματικα ενας απο τους προβληματισμους του Huxley, σαφως. Η διαλεκτικη σκεψη δεν μπορει σε καμια περιπτωση να παραμεινει αδιαφορη στην εξειδικευμενο αποανθρωπισμο που βιωνουν τα ανθρωπινα οντα υπο μονοπωλιακες συνθηκες [unter dem Monopol]. H κατασταση αυτη αποτελει διαιωνιση της εγγενους της καπιταλιστικης λογικης πραγμοποιησης τους. Βασει των συγχρονων σχεσεων, το δογμα συμφωνα με το οποιο το ανθρωπινο ον εχει μετατραπει σε «εξαρτημα της μηχανης» πρεπει να διευκρινιστει, περαιτερω αναπτυχθει, και εφαρμοστει σε ιστορικα ερωτηματα[11]. Αυτα θα μπορουσαν να εξελιχθουν σε επεξηγησεις της Γερμανικης σοσιαλδημοκρατιας, χωρις να αναφερθουμε καν στο εργατικο κινημα της Αμερικης. Θα ηταν εξισου εσφαλμενη, ως αυτοσκοπος, η επιθεση σε ατομικες εκφρασεις της μαζικης κουλτουρας μιας και ειναι σημαντικη η αναγνωριση τους ως κομπων στο διχτυ που μας εγκλωβιζει στην επερχομενη συμφορα.
Σημειωση
Οι «Θεσεις για την Αναγκη», καθως και συνακολουθη τοποθετηση του Horkheimer, παρουσιαστηκαν στην συναφεια ενος ατυπου σεμιναριου οργανωμενου απο το Ινστιτουτο Κοινωνικων Ερευνων και πραγματοποιημενου στο Λος Αντζελες απο τον Ιουνιο εως τον Αυγουστο του 1942. Μεταξυ των συμμετεχοντων ησαν οι, Adorno, Max Horkheimer, Herbert Marcuse, Friedrich Pollock, Gunther Anders [Stern], Bertolt Brecht, Hans Eisler, και Ludwig Marcuse, μεταξυ αλλων. Οι συζητησεις περιστραφηκαν γυρω απο δυο κεντρικα θεματα: (1) τον Γενναιο Νεο Κοσμο του Aldus Huxley, ο οποιος μας παρουσιαζει το ανησυχητικο πορτραιτο μιας «φρενηρους υλικης προοδου μειον της χειραφετησης», και (2) την υποθεση, προτεινομενη νωριτερα το 1942 απο τον Henry A. Wallace, πως τα τεχνολογικα επιτευγματα θα μπορουσαν να εγγυηθουν μια μεριδα γαλα (και πραγματι τροφης) για καθε εναν σε ολον τον κοσμο[12].
[1] Ο ορος «μονοπωλιο» (Monopol) καποιες φορες παραπεμπει στον μονοπωλιακο καπιταλισμο, αλλα χρησιμοποιεται και γενικοτερα ωστε να χαρακτηρισει οποιαδηποτε κατασταση οικονομικης, πολιτικης ή πολιτισμικης ηγεμονιας. Καποτε, οι Horkheimer και Adorno την χρησιμοποιουσαν κατα κορον. Πραγματι, ειναι πολλες οι περιπτωσεις χρησης του ορου στην εκδοση του 1944 της Διαλεκτικης του Διαφωτισμου. Στην εκδοση του 1947, ωστοσο, αντικατασταθηκε σχεδον σε καθε περιπτωση απο πολυ διαφορετικους ορους, οπως, για παραδειγμα, του «οικονομικου μηχανισμου», της «πολιτισμικης βιομηχανιας», ή του «συστηματος της συγχρονης βιομηχανιας», μεταξυ αλλων εκφρασεων. Οι αλλαγες εχουν καταγραφει στις σημειωσεις της Διαλεκτικης του Διαφωτισμου του 2002.
[2] Βλεπε Theodor W. Adorno, «“Στατικo” και “Δυναμικo” ως Κοινωνιολογικες Κατηγοριες», (1961).
[3] Η Θεση 5 ηταν σχεδον εξ ολοκληρου ενσωματωμενη στο «Aldous Huxley and Utopia», σελ 109-110. Οι σημαντικοτερες διορθωσεις ειναι οι εξης: η πρωτη προταση εχει διαγραφει· οι «ιδιοκτησιακες σχεσεις» αντικαθιστουν την πρωτη αναφορα στην «ταξικη επικυριαρχια»· η προταση που ξεκινα με το «Η λυση…», εχει διαγραφει· «το εφεξης επικρατων συστημα» αντικαθιστα το «καπιταλισμος»· «η παρουσα περιοδος» αντικαθιστα την δευτερη αναφορα στην «ταξικη επικυριαρχια»· το «μονοπωλιο» εχει διαγραφει· η «πολιτισμικη βιομηχανια» αντικαθιστα τα «πολιτισμικα μονοπωλια»· «το συμφερον της προσφορας και του κοινωνικου ελεγχου» αντικαθιστα «το κερδος και τα κυριαρχικα συμφεροντα των εργοδοτων»· «η χειραφετημενη κοινωνια» αντικαθιστα «την επαναστατικη κοινωνια»· η «Devory» αντικαθιστα την «Campbell»· και η «Lametta» αντικαθιστα την «Hedy Lamarr».
[4] Οι ιδεαλιστικες αναγκες δεν ειναι διανοητικες ή πνευματικες αναγκες, σε αντιθεση προς τις υλικες αναγκες οπως η τροφη και η στεγη. Οπως ο Horkheimer καθιστα σαφες αργοτερα, οι ιδεαλιστικες αναγκες ειναι απλα υλικες αναγκες καθως ειναι κοινωνικα διαμεσολαβημενες απο ιδεες. Για παραδειγμα: οι υλικες αναγκες ως διαμεσολαβημενες απο τεχνητους κοινωνικους ελεγχους και την χειραγωγηση, οπως η εκτογενεση (ectogenesis), η νεο-Παβλοβιανη εξαρτηση των αντανακλαστικων, και η υπνοπαιδεια του Γενναιου Νεου Κοσμου · ή διαμεσολαβημενες απο το οραμα του Henry A. Wallace (υπουργου γεωργιας και αργοτερα αντι-προεδρου στην κυβερνηση του F.D. Roosevelt), της καθημερινης παροχης ενος λιτρου γαλατος προς ολους διατηρωντας παραλληλα την βασικη κοινωνικη ταξη αθικτη· ή διαμεσολαβημενες απο την ιδεα της αταξικης κοινωνιας.
[5] Ο Aage Madelung ηταν ο συγγραφεας της, δημοσιευμενης το 1918, ουτοπικης νουβελας Zirkus Mensch, μεταξυ αλλων βιβλιων.
[6] Η εκκληση για την καθημερινη παροχη ενος λιτρου γαλατος για καθε παιδι ηταν μερος ενος διατροφικου προγραμματος του New Deal με διεθνεις φιλοδοξιες. Το υποστηριζε η φιλελευθερη πτερυγα της κυβερνησης του F.D. Roosevelt και ειδικοτερα ο Henry A. Wallace.
[7] Δες στον Γενναιο Νεο Κοσμο, κεφαλαιο 17.
[8] O κατασκευαστης τσιχλας. [Στον Γενναιο Νεο Κοσμο ο «Αγριος» Τζων ισχυριζεται οτι μια αμεσα διαθεσιμη τσιχλα σεξουαλικης ορμονης ευτελιζει την ανθρωπινοτητα εκεινων που την μασουν και υπονομευει ετσι την αναγκη μας για υψηλοτερες επιδιωξεις].
[9] Το εν λογω «παλατι» ειναι το Wrigley Field, το σταδιο αγωνων base-ball. Κοινα αναφερομενο ως το «παλατι του ενος εκατομμυριου» του Wrigley.
[10] “Christian Science”, στα Αγγλικα στο πρωτοτυπο.
