Δυτική αυτοκρατορία και ιστορική εξέλιξη- Η μάχη για την πολιτισμική ηγεμονία στο εσωτερικό
από The Blast
Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου στις ΗΠΑ έρχεται να μας υπενθυμήσει ότι οι αντιθέσεις στον πόλεμο αξιών εκεί στην άλλη όχθη του Ατλαντικού είναι δυναμικές, είναι ρευστές και η εξέλιξη της ιστορίας απρόβλεπτη.
Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου στις ΗΠΑ έρχεται να μας υπενθυμήσει ότι οι αντιθέσεις στον πόλεμο αξιών εκεί στην άλλη όχθη του Ατλαντικού είναι δυναμικές, είναι ρευστές και η εξέλιξη της ιστορίας απρόβλεπτη.
Οι αξιακές συγκρούσεις πολλές φορές υποτιμούνται διότι ουσιαστικά αποτελούν σε κάποιες περιπτώσεις μη υλικές αντιπαραθέσεις. Στο πρώτο στάδιο εκδήλωσης τους, αυτό της καθαρής προπαγάνδας, είναι απλώς μια μάχη χαρακωμάτων για την επικράτηση ενός αφηγήματος το οποίο μπορεί και να καθορίζει έναν ολόκληρο άξονα πολιτισμικών προτύπων, αξιών και κανονιστικής ηθικής. Ως τέτοιες, η σφοδρότητα της σύγκρουσης είναι μη μετρήσιμη με υλικούς όρους για αυτό και δεν υπάρχει κάποιος αντικειμενικό δείκτης υπολογισμού της ισχύος κάθε αφηγήματος, είτε ηγεμονικού είτε ανταγωνιστικού. Η μάλλον υπάρχει αλλά αυτό προϋποθέτει γνώση και κατανόηση της ιστορίας καθώς ο δείκτης αυτό δεν είναι άλλος από την ίδια την ιστορική εξέλιξη, η οποία δείχνει κατά το κοινώς λεγόμενο, που «κάθεται η μπίλια κάθε φορά». Η ιστορία επομένως είναι σημαντική στο κομμάτι αυτό γιατί δύναται να αποτυπώσει με υλικούς όρους την επιδραστικότητα ενός αφηγήματος στην εποχή του.
Η ιστορική εξέλιξη της αξιακής σύγκρουσης στη Δύση
Στην ιστορία του δυτικού συστήματος κυριαρχίας λοιπόν , κληρονομιά της Ευρώπης των αποικιών των πέντε ηπείρων και των εφτά θαλασσών (που κι αυτή αποτελεί κληρονομιά μιας Δυτικής και μιας Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας διάρκειας περίπου 1500 χρόνων), ήταν ο άξονας του ιουδαϊκού-χριστιανικού πολιτισμού, που επηρεάσε τα πάντα σε ότι αφορά πλαίσια αξιών και κανονιστικής ηθικής. Γνωρίζουμε πολύ καλά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του πολιτισμού και των ηθικών πλαισίων αυτού του άξονα αρχών: βαθύς πουριτανισμός, ανορθολογισμός, ενοχικότητα, μοιρολατρία, μαζική υστερία σε οτιδήποτε διαφορετικό. Η παλαιού τύπου απολυταρχία, οι μοναρχίες, η παλιά αριστοκρατική τάξη πραγμάτων, είχαν βαθιά ανάγκη αυτόν τον πολιτισμό και αυτές τις αξίες προκειμένου να επιβάλλονται, να ελέγχουν, και να δημιουργούν τα αφηγήματα και τις αναγκαιότητες εκείνες που έκαναν τις μάζες της εποχής πειθήνιες, υπάκουες και υποτελείς.
Αυτό το σύστημα αξιών δέχτηκε το πρώτο ισχυρό πλήγμα με τις εξεγέρσεις των χωρικών στη Γερμανία του 16ου αιώνα, εξεγέρσεις που αν και με ισχυρό θρησκευτικό φρόνημα θεωρούνται και ως προάγγελός των πρώτων σοσιαλιστικών κινημάτων, εξεγέρσεις όμως που εν τέλει αφομοιώθηκαν από το θρησκευτικό κίνημα του προτεσταντισμού, η ηθική του οποίου συνδέεται άμεσα κατά Max Weber με το πνεύμα του καπιταλισμού. Σε αυτό το ιστορικό στάδιο εξέλιξης έρχονται τα πνευματικά κινήματα της αναγέννησης και του διαφωτισμού που εν μέσω σκληρού χριστιανικού φονταμενταλισμού και απολυταρχίας επιστρέφουν στις ρίζες του ευρωπαϊκού πολιτισμού, δηλαδή εκείνον που προηγούνταν της επικράτησης του ιουδαιοχριστιανισμού, τον ελληνορωμαϊκό. Ένα πολιτισμό που διακρινόταν για την ανοικτότητα του, την πολυπολιτισμικότητα του, την ελευθερία των σεξουαλικών ηθών, τον ανιμισμό, την πολυθεΐα, την ελεύθερη ανάπτυξη γραμμάτων και τεχνών.
Η γραμματεία του τότε ουσιαστικά ξεθάβεται, σταματά να είναι αποκλειστικό κτήμα των μοναστηριακών βιβλιοθηκών και των αριστοκρατικών επαύλεων και μεγάρων, και ουσιαστικά ένα μεγάλο πολιτιστικό μπουμ συμβαίνει σε ολόκληρη σχεδόν την τότε Ευρώπη επηρεάζοντας τόσο τέχνες όσο και φιλοσοφία. Η Θεολογία σταματά να είναι η μοναδική φιλοσοφία και η μοναδική επιστήμη και ανακαλύπτονται εκ νέου η πολιτική φιλοσοφία των σοφιστών, των στωικών των κυνικών και όλων των υπόλοιπων ελλήνων φιλοσόφων και των μεταγενέστερων τους ρωμαίων, ενώ ταυτόχρονα δίνεται βάση και στη μυθολογία της εποχής όπως καταγράφεται στα πιο γνωστά διασωζόμενα κείμενα, Ομηρικά Έπη, δραματικά έργα (τραγωδίες, κωμωδίες) , ενώ ταυτόχρονα αλλάζει ξανά η αίσθηση της ιστορίας και της καταγραφής της καθώς επιστρέφουν στη μόδα οι Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ξενοφώντας και άλλοι. Παράλληλα με όλα αυτά καταγράφεται και μια επιστροφή στο πνεύμα επιστημών που είχε παραγκωνίσει η χριστιανική θεοκρατία για χρόνια όπως η άλγεβρα, η γεωμετρία, η φυσική, η χημεία δημιουργώντας την αναγκαία εκείνη ώθηση για την αλματώδη ανάπτυξη της ιατρικής επιστήμης και της βιομηχανίας.
Αυτή η πολιτιστική επανάσταση από κοινού με τη βιομηχανική επανάσταση αρχίζει να δημιουργεί τις βάσεις αλλαγής του παλιού κόσμου και να σηματοδοτεί την έλευση ενός νέου, όπου παλιός κόσμος είναι ο κόσμος που είναι συνδεδεμένος με την παράδοση και τους παλιούς θεσμούς (μοναρχία, αριστοκρατία, φεουδαρχία, κληρικαλισμός, αγροτική παραγωγή, δουλοπαροικία) και τη συντηρητική χριστιανική ηθική ως το συνδετικό κρίκο όλων αυτών και ο νέος κόσμος είναι η φυγή προς τα εμπρός, η αστικοποίηση, η εγκατάλειψη της υπαίθρου, η δημιουργία της ταυτότητας του βιομηχανικού εργάτη (προλετάριου), ο εκσυγχρονισμός των μέσων παραγωγής, η έκρηξη του δημογραφικού με την αύξηση του ορίου θνησιμότητας (ιατρική επιστήμη). Σχηματικά πολύ αυτή η σύγκρουση μπορεί να συνοψιστεί ως σύγκρουση ανάμεσα σε συντήρηση και πρόοδο, ανάμεσα στην παράδοση- ρομαντισμό και τον θετικισμό-επιστημονισμό, ανάμεσα στον ανορθολογισμό και τον ορθολογισμό.
Ολόκληρος ο 18ος και ο 19ος αιώνας υπήρξε θέατρο σκληρών συγκρούσεων μεταξύ των δύο αυτών κόσμων, συγκρούσεων που άλλαξαν τα δεδομένα, και δημιούργησαν νέους συσχετισμούς οδηγώντας τον παλιό κόσμο σε ολοένα και μεγαλύτερη οπισθοχώρηση. Ιστορικές ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές δυνάμεις αποδυναμώθηκαν και μεγάλες ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες γκρεμίστηκαν κάτω υπό το βάρος επαναστατικών κινημάτων που γεννήθηκαν κατά και από, τη σύγκρουση αυτών των δύο κόσμων, και που δεν είναι άλλα από τα φιλελεύθερα, τα εθνικά και τα σοσιαλιστικά.
Εμβληματικά πεδία μαχών σε αυτόν τον μακραιώνιο πόλεμο, είναι ο επιτυχημένος αγώνας της αμερικανικής ανεξαρτησίας από την Βρετανική αυτοκρατορία (1775-1783), μια ιστορική διαδικασία που γέννησε το πρώτο καπιταλιστικό κράτος στον κόσμο, η Γαλλική επανάσταση το 1789 ως προϊόν της ίδιας φιλευθεροποίησης της οποίας ακολούθησε η αποτυχημένη προσπάθεια να επιβληθεί ιμπεριαλιστικά ως νέο καθεστώς σε ολόκληρη την ήπειρο, η εκκίνηση του Ανατολικού ζητήματος στη βαλκανική χερσόνησο, αρχής γενομένης της ελληνικής επανάστασης εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας το 1821 και της επακόλουθης διαδικασίας σχηματισμού νέων εθνικών κρατών στη χερσόνησο για όλον τον επόμενο αιώνα, η Οκτωβριανή επανάσταση του 1917 που σήμανε την κατάρρευση της Ρωσικής αυτοκρατορίας και της δημιουργίας του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο, όπως και η επανάσταση του Τουρκικού Εθνικού Κινήματος στην Τουρκία που ανέτρεψε την ήδη διαμελισμένη και αποδυναμωμένη από τους Βαλκανικούς και τον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο Οθωμανική αυτοκρατορία το 1922.
Η αξιακή σύγκρουση στη Δύση σήμερα
Όλα τα παραπάνω δεν είναι σε καμία περίπτωση τα μόνα, αλλά είναι ίσως τα πιο ηχηρά και τα πιο αντιπροσωπευτικά γεγονότα σταθμοί όσον αφορά την αναμέτρηση του Παλαιού κόσμου (η καθεστώτος όπως ορίζεται από άλλους) και του νέου. Όλη αυτή η αναμέτρηση- που στην Μαρξική αντίληψη είναι κομμάτι της εξελικτικής διαδικασίας του ιστορικού υλισμού που νομοτελειακά θα οδηγήσει την νέο-σχηματιζόμενη εργατική τάξη να αντιληφθεί τη συνείδηση της και να οργανωθεί για να καταλάβει το κράτος και να επιβάλει τα συμφέροντα της- μας δείχνει μια εικόνα των τιτάνιων αξιακών συγκρούσεων που εν μέρει έχουν καθορίσει τόσο την ιδεολογική και πολιτική ταυτότητα των μηχανισμών κυριαρχίας όσο και των ανατρεπτικών κινημάτων που την αμφισβητούν στο σήμερα.
Αυτό δε σημαίνει ότι θα πρέπει να παραγνωρίσουμε τις βαθιές αντιθέσεις στο ίδιο το εσωτερικό των μπλοκ κυριαρχίας. Διαφορετικά συμφέροντα και διαφορετικές νοοτροπίες αποτυπώνονται σε διαφορετικά ιδεολογικά μέτωπα τα οποία με τη σειρά τους διεκδικούν δάνεια είτε από το παλιό είτε από το νέο καθεστώς που καθόρισε τη ταυτότητα του δυτικού κόσμου.
Έτσι από τη μία, μετά και το καθοριστικό Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έχει σχηματιστεί ένα αστικό μπλοκ κυριαρχίας με ιδεολογικές αναφορές τις δημοκρατικές αξίες, την πολυπολιτισμικότητα, την απελευθέρωση των σεξουαλικών ηθών, τα ανθρώπινα δικαιώματα (αναφορές που μπορούν να συνοψιστούν στο σχήμα «πολιτική ορθότητα»), δηλαδή ένα μπλοκ που περισσότερο είναι προς το πνεύμα του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού και που μπορούμε να πούμε ότι το αντιπροσωπεύουν οι νέο φιλελεύθεροι και ακρωκεντρώοι πολιτικοί σχηματισμοί της δύσης. Το ίδιο μπλοκ στο σήμερα διεκδικεί την εκπροσώπηση του μετώπου του ορθολογισμού και του θετικισμού-επιστημονισμού, αξίες που προβάλει σχεδόν ως νέα θρησκεία τη στιγμή που μια 4η και μια 5η τεχνολογική επανάσταση εξελίσσονται σχεδόν παράλληλα.
Η πολιτισμική ηγεμονία που διεκδικεί το συγκεκριμένο αστικό μπλοκ αφορά στην εδραίωση μιας πολιτισμικής ανωτερότητας του δυτικού κόσμου απέναντι στον έξω κόσμο. Σε μια νέου τύπου διάκριση ανάμεσα σε ζώνη πολιτισμού και ζώνη βαρβάρων. Μια διάκριση που νομιμοποιεί εν τέλει στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας τις εξωτερικές επεμβάσεις, τις μαζικές σφαγές, τη διάλυση και κατοχή ολόκληρων περιφερειών του πλανήτη που κατοικούνται από απολίτιστους και βάρβαρους λαούς. Για το συγκεκριμένο λοιπόν πολιτικό μπλοκ έχει μέγιστη σημασία η κατοχύρωση συγκεκριμένων πολιτικών, αστικών ελευθεριών στη ζώνη της δύσης διότι με τον τρόπο αυτό όχι μόνο αφομοιώνονται ριζοσπαστικά κινήματα με σημείο αναφοράς τις καταπιέσεις που προκύπτουν από την μη αναγνώριση αυτών των ελευθεριών, αλλά επιπλέον αποκτά στοιβαρό έρεισμα στο εσωτερικό αυτής της ζώνης του κόσμου η αίσθηση αυτής της ανωτερότητας με ότι συνεπάγεται αυτή.
Από την άλλη έχει σχηματιστεί ένα άλλο αστικό μπλοκ κυριαρχίας με ιδεολογικές αναφορές στην παράδοση, στις παλιές αξίες, στη χριστιανική θρησκευτική ταυτότητα, στην υπεροχή της λευκής φυλής, στην πουριτανική ηθική και την πυρηνική οικογένεια, στο εθνικό μεγαλείο, στον κοινωνικό αλλά και το βιολογικό δαρβινισμό (επιβίωση των ικανότερων, των ισχυρότερων και των ανθεκτικότερων) δηλαδή ένα μπλοκ που περισσότερο είναι προς το πνεύμα του ιουδαιοχριστιανικού πολιτισμού- εξού και σε όλες τις περιπτώσεις έχει την πολιτική/ηθική/οικονομική αρωγή των κατά τόπους εκκλησιών- και που μπορούμε να πούμε ότι το αντιπροσωπεύουν οι συντηρητικοί, ακροδεξιοί alt right πολιτικοί σχηματισμοί στο σήμερα. Το ίδιο μπλοκ στο σήμερα διεκδικεί την εκπροσώπηση του μετώπου του ανορθολογισμού όπου αυτός εκφράζεται (από το μέτωπο της κλιματικής αλλαγής και της άρνησης της, στο μέτωπο της πανδημίας covid 19 όπου μάλιστα εκεί κάνει combo με τον κοινωνικό και βιολογικό δαρβινισμό) με τον αγώνα ενάντια στη «δικτατορία της πολιτικής ορθότητας» η οποία καταπιέζει το λευκό, πατριώτη, χριστιανό οικογενειάρχη. Είναι το ίδιο μπλοκ που στο κομμάτι των διεθνών σχέσεων συνήθως αναπολεί τις εποχές της αποικιοκρατίας και των σκληρών απαρτχάιντ, και που νοσταλγεί (στην περίπτωση των ΗΠΑ) τις εποχές της δουλείας του έγχρωμου πληθυσμού, ενώ σε μια σειρά άλλων περιπτώσεων εγείρει ακόμα και αναθεωρητικές βλέψεις που απειλούν τις διεθνείς ισορροπίες του σήμερα (βλ. Ουκρανικό ζήτημα).
Η πολιτισμική ηγεμονία που διεκδικεί το συγκεκριμένο πολιτικό μπλοκ είναι αυτή της αρετής. Της χριστιανικής αρετής. Της αρετής εκείνης που έχει το δικαίωμα να επιβάλει το δίκαιο της σε ένα κόσμο άθεων, ασεβών, αμαρτωλών, παγανιστών και αιρετικών. Της αρετής στο όνομα της οποίας η παλιά Ευρώπη οργάνωνε τις σταυροφορίες της, και εξαπλωνόταν σε κάθε γωνιά της γης υποδουλώνοντας ή και σφαγιάζοντας ιθαγενικούς πληθυσμούς στο όνομα του Κύριου Ιησού Χριστού. Για να κατοχυρωθεί όμως αυτό το αίσθημα αρετής, για να καταστεί συλλογικό κτήμα και ταυτότητα, είναι απαραίτητο να επανέλθουν και οι παλιές πουριτανικές αξίες και να καταστρατηγηθούν εκείνα τα δικαιώματα και οι ελευθερίες που είναι αντίθετες με αυτές.
Η σύγκρουση λοιπόν πάνω στο ζήτημα της αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος (και οποιούδηποτε άλλο σώματος) με αφορμή τη σύγκρουση για τις αμβλώσεις όπως αυτή αποτυπώνεται σήμερα στις ΗΠΑ, όπως και σε μια σειρά άλλων χωρών (σε ότι αφορά μόνο την ΕΕ στην Ιρλανδία το δημοψήφισμα του 2018 προβλέπει δυνατότητα συνταγματικής αλλαγής στο μέλλον για τη νομιμοποίηση της άμβλωσης ως κάποιες εβδομάδες, στη Μάλτα υπάρχει ακόμα πλήρης απαγόρευση ενώ η Πολωνία προχώρησε σε απαγορεύσεις με νόμο το 2020), αποτελεί προφανώς κομμάτι της ίδια σύγκρουσης αξιών όπως αυτή περιγράφεται παραπάνω. Πρόκειται για μια σύγκρουση που θα συνεχιστεί, και θα επεκταθεί γεωγραφικά αλλά και θεματολογικά και σε άλλα ζητήματα, και που ενδεχομένως κάποια στιγμή- όχι στο πολύ μακρινό μέλλον, χτυπήσει και τη δική μας πόρτα.
Η δική μας θέση
Ως προς αυτό είναι χρήσιμο να ενθυμούμαστε τις καταβολές μας ως πολιτικό ριζοσπαστικό κίνημα, που δεν είναι άλλες από τις πρώιμες σοσιαλιστικές που εμφανίστηκαν στο περιθώριο των μεγάλων φιλελεύθερων επανάστασεων και εξεγέρσεων στην Ευρώπη το 19ο αιώνα. Αποτελούμε κομμάτι και οργανικό μέρος της προοδευτικής εξέλιξης της ιστορίας και των κινημάτων, και ως τέτοιο, σύμφωνα με την ιδιαιτερότητα του πολιτικού μας ρεύματος με όλες τους τις επιμέρους τάσεις, μαχόμαστε για την δυνατότητα μιας συνολικής απελεύθερωσης από όλα τα δεσμά των καταπιέσεων που μας επιβάλλονται. Κι αυτό περιλαμβάνει και τη μάχη ενάντια στην παλινόρθωση των αξιών του Παλαιού κόσμου ακόμα κι αν είναι μια μάχη που ταυτόχρονα δίνεται και εντός των αστικών μπλοκ εξουσίας.
Δεν υπάρχει δυστυχώς κίνημα ενδιάμεσης διεκδίκησης που δεν κινδυνεύει να αφομοιωθεί , (ή που δεν έχει αφομοιωθεί ήδη)από κάποια ενδοσυστημική πολιτική πτέρυγα που αποσκοπεί ακριβώς στην απορρόφηση εξτρεμιστικών πολιτικών τάσεων. Η ιστορία είναι γεμάτη παράδειγμα όπου ριζοσπαστικα επαναστατικά κινήματα αφομειώθηκαν ή και καταστέλθηκαν από άλλα μετριοπαθέστερα. Το εργατικό από τη σοσιαλδημοκρατία, το αντι-ιμπεριαλιστικό από τον αριστερό πασιφισμό ενάντια στη βία, το αντιφασιστικό από την αντιφασιστική νομιμοφροσύνη που θέλει τη δημοκρατία διαιτή, το αντι-αναπτυξιακό από τον πράσινο καπιταλισμό, το αντιρατσιστικό από τη δημοκρατική πολυπολιτισμικότητα βιτρίνας.
Όπως σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις δίνουμε μάχες χαρακωμάτων για την υπεράσπιση του δικαίου, είτε κερδίσουμε είτε χάσουμε, είτε επικρατήσουμε είτε απορροφηθούμε, το ίδιο οφείλουμε να κάνουμε και με την επέλαση του αντιδραστικού μπλοκ κυριαρχίας και της προσπάθειας αναίρεσης προοδευτικών κοινωνικών κεκτημένων που στέκουν στο ίδιο βάθρο με όλα τα υπόλοιπα κεκτημένα υπέρ της κοινωνικής βάσης. Δεν έχουμε εξάλλου πολλές επιλογές. Έτσι κι αλλιώς είμαστε με την πλάτη στον τοίχο.
ΥΓ: Η ανάλυση στο συγκεκριμένο κείμενο των ενδοκυριαρχικών συγκρούσεων για τον καθορισμό της ηγεμονικής πολιτισμικής ταυτότητας του δυτικού συστήματος εξουσίας δεν επιδιώκει να αναιρέσει ούτε στο ελάχιστο τους υλικούς και ταξικούς όρους καταπίεσης των από κάτω στις κοινωνικές συγκρούσεις του παρελθόντος ή του παρόντος
