Παναγία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Μετάβαση στην πλοήγησηΠήδηση στην αναζήτηση

Αυτό το λήμμα αφορά τη μητέρα του Ιησού Χριστού. Για άλλες χρήσεις, δείτε: Παναγία (αποσαφήνιση).

Μαρία
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	מרים (Αραμαϊκά)
Γέννηση	1ος αιώνας π.Χ. Σεπφωρίδα ή Ιερουσαλήμ ή Ναζαρέτ
Θάνατος	1ος αιώνας
Τόπος ταφής	Τάφος της Παναγίας
Εθνικότητα	Εβραίοι
Χώρα πολιτογράφησης	Ιουδαία
Θρησκεία	Χριστιανισμός
Eορτασμός αγίου	15 Αυγούστου, 8 Σεπτεμβρίου, 16 Ιουλίου και 8 Δεκεμβρίου
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Αραμαϊκή γλώσσα
Οικογένεια
Σύζυγος	Ιωσήφ ο Μνήστωρ
Τέκνα	Ιησούς Χριστός Ιάκωβος ο αδελφόθεος Simon, brother of Jesus Jude Joses
Γονείς	Ιωακείμ[1] και Αγία Άννα[1]
Αδέλφια	Σαλώμη Μαρία του Κλωπά
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Η Παναγία, η οποία συχνά αναφέρεται με το πραγματικό της όνομα Μαρία (Αραμαϊκά, Εβραϊκά: מרים, Μαριάμ) αλλά και ως Παρθένος Μαρία ή Θεοτόκος, καταγόταν από τη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας και σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη είναι η μητέρα του Ιησού Χριστού. Οι Μουσουλμάνοι αναφέρονται στο πρόσωπό της επίσης αποκαλώντας την Παρθένο Μαρία αλλά και χρησιμοποιώντας τον προσδιορισμό Σαϊντά που σημαίνει Κυρία. Η Παναγία κατέχει ιδιαίτερη θέση στην χριστιανική διδασκαλία και πίστη, ενώ αποτελεί σεβάσμιο πρόσωπο και στον Μουσουλμανισμό.

Οι αναφορές στο πρόσωπο της Παναγίας από την Καινή Διαθήκη ξεκινούν με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, δηλαδή την εμφάνιση στη Μαρία του Αρχαγγέλου Γαβριήλ και την μεταφορά της χαρμόσυνης είδησης ότι είναι η εκλεκτή για να φέρει στον κόσμο τον Υιό του Θεού, τον Ιησού Χριστό. Οι αναφορές συνεχίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια της περιγραφής της ζωής του Χριστού, από την Γέννηση μέχρι τη Σταύρωσή Του. Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, η Παναγία γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ. Ήταν κόρη του κτηνοτρόφου Ιωακείμ και της Άννας, που καταγόταν από το βασιλικό γένος του Δαυίδ. Η Άννα ήταν στείρα, όμως λύνεται η στειρότητα της και γεννάται η Παναγία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει το γεγονός αυτό της συλλήψεως στις 9 Δεκεμβρίου. Στα “απόκρυφα” κείμενα αναφέρονται τα Εισόδια, η Κοίμηση αλλά και η Ανάληψή της.^[2]

Πίνακας περιεχομένων

• 1 Προσωνύμια – επικλήσεις
• 2 Αγιογραφία
• 3 Λαογραφία
• 4 Εορτολόγιο
• 5 Υμνολογία
• 6 Μονές και Ναοί
• 7 Α1) Ι. Μονές Παναγίας (εκτός Ελλάδος)
• 8 Πηγές
• 9 Εξωτερικοί σύνδεσμοι
• 10 Παραπομπές

Προσωνύμια – επικλήσεις

Μονή Παναγίας Κοσμοσώτειρας, Φέρες Θράκης. Η Παναγία Κοσμοσώτειρα εορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο και αποτελεί θρησκευτικό σύμβολο και προστάτιδα της Θράκης.

Στον Ελληνικό λαό η επίκληση της Παναγίας είναι η περισσότερο καθιερωμένη για τη Θεοτόκο Μαρία ή Αγία Μαρία, για τους Δυτικούς, που τις περισσότερες φορές ακολουθείται από προσωνύμιο π.χ. η Κεχαριτωμένη, η Παντοβασίλισσα, η Παντάνασσα, κ.ά. Τα προσωνύμια αυτά προέρχονται από διάφορους λόγους και αιτίες π.χ. τρόπου αγιογραφίας, ή παράστασης, (Βρεφοκρατούσα, Γλυκοφιλούσα, Θρηνούσα κ.λπ.), ή υπό τη θεολογική ιδιότητα (Πάντων Ελπίς, Ελεούσα, Κυρά, Μεγαλόχαρη, κ.λπ),ή από τον κτήτορα του ναού ή της μονής της (Καπνικαρέα κ.λ.π.),ή από την παλαιότητα του εικονίσματός της (Μαυριώτισσα, Γερόντισσα, κ.λπ.), ή από τον τρόπο εύρεσης της εικόνας της (Καμαριανή, Θεοσκέπαστης, Σπηλαιώτισσας, Πλατανιώτισσας, Πορταΐτισσας, Μυρτιδιώτισσας, Φανερωμένης, Φιδού κ.ά.), καθώς επίσης και από τον τόπο προέλευσης της εικόνας (π.χ. Αθηνιώτισσα, Αργοκοιλιώτισσα (Νάξου), Βατοπεδινή, Πολίτισσα, Ψαριανή, Κυρία της Ξηροκρήνης κ.ά.), ή ακόμη και από ιδιάζοντα γνωρίσματά της (π.χ. Εικοσιφοίνισσα, Λογγοβάρδα, Παλατιανή, Ολυμπιώτισσα κ.λπ.). Επίσης προσωνύμια απαντώνται και από τον κτήτορα του αφιερωμένου ναού (π.χ. Καλλιγού, Λυκοδήμου κ.λπ.). Τέλος απαντώνται προσωνύμια που δίνονται ανάλογα της εποχής και των εργασιών που συμπίπτει η εορτή της π.χ. Φλεβαριανή, Μεσοσπορίτισσα, Ακαθή (=εκ του Ακάθιστου ύμνου) κ.λπ. Πολλές δε Μονές, χωριά, χερσόνησοι και νησίδες των χριστιανικών χωρών φέρουν το αυτό όνομα.^[3]

Αγιογραφία

Παναγία η Καρδιώτισσα (μεταξύ 1400-1450), Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Στην χριστιανική εκκλησιαστική τέχνη και ειδικότερα στην αγιογραφία έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερος κύκλος αγιογράφησης εικόνων της Παναγίας από τις οποίες οι πλέον καθιερωμένοι τύποι είναι: η Θεοτόκος ως αυτοτελής παράσταση ή μαζί με το Θείο βρέφος: η Δεομένη η Πλατυτέρα, η Γαλακτοτροφούσα, Οδηγήτρια, Νικοποιός, Ελεούσα ή Γλυκοφιλούσα, Αγιοσορίτισσα, Παναγία η Σκέπη, Βλαχερνίτισσα, Παναγία του Πάθους (Αμόλυντος), Παναγία με το παίζον παιδίον, Παναγία η ”Αγία Παρασκευή”.^[4] Συναποκεινόζεται με την Αγία Οικογένεια,^[5]ενώ θέματα του βίου της εικονογραφούνται, όπως ο Ασπασμός του Ιωαακείμ και της Άννης, η Γέννηση της Θεοτόκου, Η Αγία Άννα θηλάζουσα την Θεοτόκο, Βρεφοκρατούσα Αγία Άννα, Η Κολακεία της Θεοτόκου, Επταβηματίζουσα, Η Ευλογία της Θεοτόκου υπό των ιερέων, Εισόδια της Θεοτόκου, Η παραλαβή της πορφύρας υπό της Θεοτόκου, Η εξανθήσασα ράβδος του Ιωσήφ, Η παραλαβή της Θεοτόκου από τον Ιωσήφ εις τα ίδια, Ευαγγελισμός της Θεοτόκου παρά το φρέαρ, Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, Ο ασπασμός της Θεοτόκου και της Ελισάβετ, οι υποψίες και η θλίψη επί τη εγκύω ή το Όνειρο του Ιωσήφ, Το ύδωρ της ελέγξεως, η Θεοτόκος στο ταξίδι προς τη Βηθλεέμ, η Θεοτόκος στην απογραφή του Κυρήνιου, η Κοίμηση της Θεοτόκου.^[6]

Λαογραφία

Η Παναγία είναι το περισσότερο από κάθε άλλο ιερό πρόσωπο που τιμά ο ελληνικός λαός όπως αποδεικνύεται τόσο στις εκφράσεις επίκλησης όπως «Παναγία μου, Παναγία μου» ή «Παναγιά μου πρόφθασε..» κ.λπ. όσο και από τη πλούσια υμνολογία καθώς και από το πλήθος των ναών που είναι αφιερωμένοι σ΄ εκείνη, όπου σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση παρακαλεί συνέχεια τον Ιησού για τη σωτηρία του κόσμου. Ιδιαίτερα σ΄ ελληνικά νησιά όπου βρίσκονται εικόνες της αποτελούν σήμερα πανελλήνια προσκυνήματα όπως η Παναγία της Τήνου, η Παναγία η Εκατονταπυλιανή στη Πάρο, η Παναγία η Αργοκοιλιώτισσα και Παναγία η Δροσιανή στη Νάξο και η Παναγία Ψαριανή στα Ψαρά. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή πολλές εικόνες της Θεοτόκου μεταφέρθηκαν από τους Μικρασιάτες στον ελλαδικό χώρο, όπως η Παναγία Φανερωμένη από τη Μηχανιώνα της Μικράς Ασίας στην Νέα Μηχανιώνα Θεσσαλονίκης, η Παναγία η Βουρλιώτισσα από τα Βουρλά στον Μητροπολιτικό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Νέας Φιλαδέλφειας Αττικής , η Παναγία Παραβουνιώτισσα από τη Γαλλιμή Προκοννήσου του Μαρμαρά στην Ερέτρια, η Παναγία Κορυφινή από τη μικρασιατική νήσο Καλόλιμνο του Μαρμαρά στα Νέα Μουδανιά κ.ά.^[7]

Εορτολόγιο

Όλες οι εορτές προς τιμή της Παναγίας χαρακτηρίζονται «Θεομητορικές εορτές». Κυριότερη θέση κατέχει η Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου που κατέχει ιδιαίτερη θέση στο λαϊκό καλαντάρι με νηστεία και τις «παρακλήσεις» που προηγούνται, όπου σε πολλά νησιά στολίζουν και τον επιτάφιό της. Σημαντική ακόμη εορτή είναι και τα Εισόδια της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου που λέγεται και «ημέρα της Παναγίας της Αρχισπορίτισσας» ή «Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας» ή και της «Ξεσπορίτισσας“» ταυτιζόμενη με τις γεωργικές εργασίες, ή ακόμα και «Πολυσπορίτισσας» επειδή την ημέρα αυτή συνηθίζεται στα νησιά να βράζουν πολυσπόρια, τη λεγόμενη «μαεργιά». Επίσης ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου στις 25 Μαρτίου, που συνδυάστηκε με τον Ευαγγελισμό της ελληνικής εθνικής παλιγγενεσίας και που καθιερώθηκε πρώτη εθνική εορτή από τον Βασιλέα Όθωνα. Ακόμη,στις 31 Αυγούστου γιορτάζεται η Κατάθεση της Τιμίας Ζώνης της Θεοτόκου (δηλαδή η μεταφορά της Ζώνης της Παναγίας στον ναό της Θεοτόκου των Χαλκοπρατείων, στην Κωνσταντινούπολη το 395 μ.Χ. και το θαύμα της θεραπείας της αυτοκράτειρας Ζωής 410 χρόνια αργότερα μέσω της Ζώνης). Στις 8 Σεπτεμβρίου εορτάζεται το Γενέθλιον της Θεοτόκου, στις 9 Δεκεμβρίου η Σύλληψη της Θεοτόκου και στις 26 του ίδιου μήνα η Σύναξη (η συγκέντρωση των πιστών για την απόδοση τιμής στη Μητέρα του Σωτήρος). Πολύ σημαντική εορτή θεωρείται και η 28η Οκτωβρίου, η Αγία Σκέπη της Θεοτόκου, εορτή η οποία το 1952 μεταφέρθηκε από την 1η Οκτωβρίου στην 28η ως ένδειξη ευγνωμοσύνης προς την Παναγία για τη σκέπη και την προστασία της κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η 29η Απριλίου είναι η μόνη κινητή εορτή της Παναγίας, και τιμά την αποκάλυψη μιας ιερής πηγής στην Κωνσταντινούπολη από την Θεοτόκο σε έναν στρατιώτη. Τέλος ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι λεγόμενοι «χαιρετισμοί» προς την Παναγία που ψάλλονται κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή.

Υμνολογία

Γενικά οι ύμνοι που αναφέρονται στη Θεοτόκο ονομάζονται Θεοτοκία που ψάλλονται είτε μεμονωμένα είτε σε ιδιαίτερες ακολουθίες στις Θεομητορικές εορτές. Κυρίαρχη θέση απ΄ όλους τους ύμνους που γράφτηκαν για να τιμήσουν τη Θεοτόκο είναι ο Ακάθιστος Ύμνος που ψάλλεται στους ναούς την περίοδο της Σαρακοστής, ο οποίος και αναφέρεται στην ενσάρκωση του Ιησού Χριστού, τονίζοντας την απαρχή της σωτηρίας των ανθρώπων από του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Άλλοι επίσης σημαντικοί ύμνοι είναι οι περιλαμβανόμενοι στον Μικρό και Μεγάλο Παρακλητικό Κανόνα, τα τροπάρια των οποίων τονίζουν ιδιαίτερα τον χαρακτήρα της μεσίτριας μεταξύ Θεού και ανθρώπων και ταυτόχρονα την ευλάβεια των Χριστιανών, που ψάλλονται στις 14 πρώτες ημέρες του Αυγούστου, που προηγούνται της εορτής της Κοίμηση της Θεοτόκου.
Μεγάλος επίσης αριθμός είναι οι διάφορες δεήσεις και ευχαριστίες που ψάλλονται στις ιερές ακολουθίες επίσης με χαρακτήρα μεσιτείας επικαλούμενες σε περιπτώσεις θεραπείας, δοκιμασίας, παρηγοριάς, καθώς και για ενίσχυση της πίστης αλλά και ειρήνη στην Εκκλησία γενικότερα, το περιεχόμενο των οποίων θα μπορούσε να συνοψιστεί στη φράση – προσευχή προς τη Θεοτόκο: “Την πάσαν ελπίδα μου εις Σε ανατίθημι, Μήτερ του Θεού, φύλαξόν με υπό την σκέπην Σου“.

Μονές και Ναοί

Η Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας.

Σημαντικότερες Ιερές Μονές και Ιεροί Ναοί αφιερωμένοι στην Παναγία, εκ των πολλών εκατοντάδων Μονών και χιλιάδων Ναών που αριθμούνται τόσο στην Ελληνική επικράτεια όσο και στην άλλοτε Ελληνική ανατολή πλην εκείνων στην όλη ορθόδοξη Ανατολή και στη χριστιανική Δύση καθώς και Ιερών εικόνων της Παναγίας είναι (κατ΄ αλφαβητική σειρά): A) Ιερές Μονές Παναγίας (εντός Ελλάδος) – Α= ανδρικές (ανδρώες), Γ= γυναικείες

Α

* Αγκαράθου Κρήτης Α 

• Ακρωτηριανής Σητείας Α
• Άλσους Κώου Γ
• Αρταμίτισσας Ρόδου
• Αμπελακιώτισσας Ναυπάκτου
• Αναφωνήτριας Ζακύνθου

                                 Β

• Βαρνάκοβας Δωρίδας
• Βλαχέρνας Κερκύρας
• Βουρκάνου Μεσσηνίας
• Παναγία των Βρυούλων Αθήνας Γ

                       Γ

• Γαλακτοτροφούσας Ασπροποτάμου
• Γεννέσιον της Θεοτόκου Ψαρών Γ
• Γιάτρισσας Λακωνίας

               Δ

• Δίμισβας Μεσσηνίας
• Δροσιανής Μονής Νάξου

                Ε

• Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου Δράμας Γ
• Ελεούσας Ρότσο Κώου Γ
• Έλωνα Λεωνιδίου
• Εξακουστής Ιεράπετρας Γ

             Ζ

• Ζιδανίου Μικροβάλτου Κοζάνης Γ
• Ζωοδόχου Πηγής Πόρου Τροιζινίας

           Θ

• Θεοτόκου Ύδρας

           Κ

• Καθαρών Ιθάκης
• Καλυβιανής Κρήτης Γ
• Καρδιώτισσας Κρήτης
• Κάτω-Παναγιάς Άρτας
• Κατωπολιανής Αμοργού
• Κεράς Λασιθίου
• Κοιμήσεως Θεοτόκου Ψαρών
• Κλειστών Αττικής
• Κοιμήσεως Αιγίνης
• Κομνηνείου Στομίου Λάρισας Α
• Κυράς Καρπάθου Α
• Κυρίας των Αγγέλων Κρήτη Α

                 Μ

• Μαλεβή Άγιου Πέτρου Αρκαδίας
• Μεγάλου Σπηλαίου Καλαβρύτων
• Μεγαλόχαρης Τήνου
• Μητρός Ηγαπημένου Πάτμου
• Μυρτιδιώτισσας Κυθήρων
• Νίκους Κύθνου
• Ομπλού Αχαΐας

         Π

• Παληανής Κρήτης Γ
• Παναχράντου Άνδρου
• Παντάνασσας Μυστρά
• Παραμυθίας Ρόδου Α
• Πελεκητής Θεσσαλίας
• Πεντέλης Αττικής
• Πόρτα-Παναγιάς Θεσσαλίας
• Προυσιώτισσας Ευρυτανίας

                Σ

• Σαββαθιανών Κρήτης Γ
• Σκιαδενής Ρόδου
• Σκριπούς Ορχομενού
• Σουμελά Βερμίου
• Σπηλιανής Νισύρου
• Σπηλιωτίσσης Ηράκλειου (*)

               Τ

• Τατάρνας Ευρυτανίας
• Τουρλιανής Μυκόνου
• Τσαμπίκας Ρόδου

           Υ

• Υψενής Ρόδου Α

          Φ

• Φανερωμένης Ιεράπετρας
• Φανερωμένης Βαθυρρύακος Ροδόπης
• Φανερωμένης Κορινθίας
• Φανερωμένης Λακωνίας
• Φανερωμένης Λευκάδας
• Φανερωμένης Νάξου
• Φανερωμένης Ρόδου Α
• Φανερωμένης Σαλαμίνος Γ
• Φιλοσόφου Δημητσάνας

             Χ

• Χάρου Λειψών
• Χρυσοσκαλίτισσας Κισάμου Γ

• κ.ά. (υπό συμπλήρωση).

Α1) Ι. Μονές Παναγίας (εκτός Ελλάδος)

• Αχραφίγια Βηρυτού
• Ζαχράτ αλ Αχσάν Βηρυτού
• Μεγάλης Παναγιάς Ιεροσολύμων Γ
• Παναγίας, Ναζαρέτ Ιεροσολύμων
• Γενεθλίου, Ντιμπίν Ιορδανίας
• Παναγίας Γλωσσά Λεμεσού Γ
• Λαύρα του Ποτσάεφ Ρωσίας
• Παναγίας Όπτινα Ρωσίας
• Σλόνφε Λατάκιας Συρίας
• Παναγιάς Νουρίε Λιβάνου
• Παναγίας Καφτούν Λιβάνου
• Καμαριανής, Ρέντ Χιλ Αυστραλίας
• Κοιμήσεως Θεοτόκου Γιορκσάιρ Αγγλίας
• Γενεθλίου Θεοτόκου Λουξεμβούργου
• Παναγίας Σαντάγιας Δαμασκού Γ
• Σφαλαγγιώτισσας Λεμεσού Γ
• Κύκκου Κύπρου Α
• Μαχαιρά Κύπρου Α
• Τροοδίτισσας Κύπρου Α
• Χρυσοσκαλίτισσας Χανίων
• Χρυσορροϊάτισσας Κύπρου Α

• κ.ά. (υπό συμπλήρωση).

Οι παραπάνω Ιερές Μονές εορτάζουν συνηθέστερα την 15 Αυγούστου ή 8 Σεπτεμβρίου, ενίοτε όμως και 25 Μαρτίου. Επίσης υπάρχει και η ελληνόρυθμη Μονή της Παναγίας στη Κρυπτοφέρη (Γκρότα Φεράτα) πλησίον της Ρώμης. (δες επίσης Ελληνικά μοναστήρια για πλήρη κατάλογο μονών) B) Σημαντικότεροι Ιεροί Ναοί

• Αχειροποίητου Θεσσαλονίκης
• Θεοτόκος η Κοσμοσώτειρα Φερών
• Γοργοεπηκόου Αθήνα (παρά την Μητρόπολη)
• Καθεδρικός Καλαμπάκας
• Καθεδρικός Αθηνών
• Καπνικαρέας (ή Καμουχαρέας)
• Κοιμήσεως της Παναγίας Κομοτηνής*ΠολίτισσαςΑίγινας
• Ευαγγελιστρίας Τήνου
• Εκατονταπυλιανής Πάρου
• Καστριανής Κέας
• Κάστρου Λέρου
• Κοιμήσεως Φολεγάνδρου
• ΛιαουτσάνισσαςΚύμης
• Μενετών Καρπάθου
• Παναξιώτισσας Γαυρολίμνης
• Παντοβασίλισσα Ραφήνας (εκ Τρίγλιας Μικράς Ασίας)
• Πορταΐτισσας Αστυπάλαιας
• Πόρτας Τρικάλων
• Ρόμβης Αττικής
• Φανερωμένης Νέας Μηχανιώνας
• Φανερωμένης Θεσσαλονίκης
• Χιλιαδού Ευβοίας
• Χρυσαφίτισσας Μονεμβασίας
• Χρυσοσπηλαιωτίσσης
• Χωριανής Χάλκης
• κ.ά. (υπό συμπλήρωση).

Επίσης και οι ναοί των άλλοτε Μονών “Μεγάλη Παναγιά” της Καισαριανής, Δαφνίου, της Παναγίας της “Αθηνιώτισσας” που είχε μετατραπεί ο Παρθενώνας και η Παναγία της Επισκοπής.

Τέλος, από τους αφιερωμένους στη Παναγία Ιερούς Ναούς της Δύσης σημαντικότερος είναι η Παναγία των Παρισίων και της Ανατολής, εκτός του Καθεδρικού της Ναζαρέτ, η Παναγία του Καζάν (Αγία Πετρούπολη).

Πηγές

• Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, εκδ. Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη, 1972

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   Παναγία

Στα Βικιφθέγματα υπάρχει υλικό σχετικό με το λήμμα:    Παναγία

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Παναγία

• ΣΑΒΒΙΔΟΥ-ΓΙΟΥΛΤΣΗ, ΕΥΤΥΧΙΑ, Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΤΕΛΕΙΩΣΕΩΣ,Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), Σχολή Θεολογική, Τμήμα Θεολογίας,1999
• Η Θεοτόκος στην Ορθόδοξη Εκκλησία – του τότε Μητροπολίτου Δημητριάδος και νυν Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου.
• Μελέτη περί της Μητρός του Κυρίου της Υπεραγίας Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας – του Αγίου Νεκταρίου.
• Άρθρο «Θεοτόκος» (στο www.orthodoxwiki.gr, εγκυκλοπαίδεια για τον Ορθόδοξο χριστιανισμό).
• Χαίρε Μαρία (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Alexander Schmemann, The Celebration of Faith: The Virgin Mary,St Vladimir’s Seminary Press, 1995 [1]^{[νεκρός σύνδεσμος]}
• π. Ιωάννης Μέγεντορφ «Η Παναγία στη βυζαντινή σκέψη» [2]

Παραπομπές

(Ελληνιστική Κοινή) Ευαγγέλιο του Ιακώβου. «Ο ΒΙΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΜΑΡΙΑΣ». users.sch.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Νοεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2019. ix8ys. «Ορθόδοξος Συναξαριστής :: Θεοτοκωνύμια – Ονόματα της Παναγίας». www.saint.gr. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2019. Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, εκδ.Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη, 1972, σελ.53-85 Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, εκδ.Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη, 1972, σελ.85-87 Κωνσταντίνος Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν ανατολής και δύσεως, εκδ.Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσσαλονίκη, 1972, σελ.87-140 Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος 2022, ISBN 99.22.110