από rebelian
Ανέκδοτη συνέντευξη στα ισπανικά του Mario Moretti, αρχηγού των Ερυθρών Ταξιαρχιών, σχετικά με την απαγωγή και τη δολοφονία του Aldo Moro. Ο Moretti είναι ελεύθερος από τα μέσα της δεκαετίας του 1990. https://www.elsaltodiario.com/italia/entrevista-mario-moretti-brigadas-rojas-secuestro-asesinato-aldo-moro
Μεταξύ του τέλους του 1989 και των αρχών του 1990, η ιταλική δημόσια τηλεόραση μετέδωσε την εκπομπή La notte della Repubblica [Η νύχτα της Δημοκρατίας], ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα το οποίο, σε 18 επεισόδια, προσπάθησε να εξηγήσει και να αναλύσει την ιστορία της τελευταίας εικοσαετίας στην Ιταλία. Μια περίοδος που καλύπτει τα περίφημα “χρόνια του μολυβιού”, τις συνωμοσίες της επιχείρησης Gladio, τη στρατηγική της έντασης και την επέκταση της μασονικής στοάς P2. Όλες τους αντιδράσεις, ίσως, εν μέρει, στα χρόνια του μεγάλου επαναστατικού και δημιουργικού, πολιτικού και υπαρξιακού κύματος που συγκλόνισε την Ιταλία και αλλού, και της επακόλουθης αντεπαναστατικής “άμπωτης” της δεκαετίας του 1980.Όπως ήταν αναμενόμενο, η οπτική γωνία της RAI, της ιταλικής κρατικής τηλεόρασης, δεν κάλυψε όλη αυτή την πολυπλοκότητα, παραμένοντας στην “περιγραφή της πιο δραματικής δοκιμασίας που αντιμετώπισαν η ιταλική κοινωνία των πολιτών και οι θεσμοί κατά τη διάρκεια της δημοκρατικής εποχής”, όπως προλόγισε το ντοκιμαντέρ στο πρώτο επεισόδιο ο δημοσιογράφος Sergio Zavoli.
Παρόλα αυτά, το πρόγραμμα είχε το αντικειμενικό θάρρος να συμπεριλάβει, χωρίς φίλτρα, φωνές εκτός της θεσμικής αφήγησης, όπως αυτή του Mario Moretti, ηγετη των Ερυθρών Ταξιαρχιών από το 1971 μέχρι τη σύλληψή του από την ιταλική αστυνομία το 1981. Άλλες εξέχουσες προσωπικότητες που πήραν συνέντευξη κατά τη διάρκεια των σχεδόν 45 ωρών του ντοκιμαντέρ ήταν: Pietro Valpreda (αναρχικός αγωνιστής), Stefano delle Chiaie (ιδρυτής της Vanguardia Nazionale), Mario Capanna (ηγέτης του κινήματος του ’68 και του κόμματος Προλεταριακή Δημοκρατία), διάφορα μέλη των Ερυθρών Ταξιαρχιών, αρκετοί πράκτορες των ιταλικών μυστικών υπηρεσιών, Toni Negri (αγωνιστής και θεωρητικός της εργατικής αυτονομίας), Valerio Fioravanti και Francesca Mambro (νεοφασίστες αγωνιστές) και Giulio Andreotti (έξι φορές υπουργός και τρεις φορές πρόεδρος της κυβέρνησης της Χριστιανοδημοκρατίας).Αυτές τις μέρες που, με αφορμή την ιταλική μίνι σειρά “Exterior Night” (Marco Bellocchio, 2022), συζητείται και πάλι η ιστορία της απαγωγής και της δολοφονίας του Aldo Moro, η οποία έλαβε χώρα μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου 1978, μας φαίνεται ενδιαφέρον να συνεισφέρουμε φωνές που εξηγούν καλύτερα το πλαίσιο και την ερμηνεία αυτής της ιστορίας. Για το λόγο αυτό, απομαγνητοφωνήσαμε και μεταφράσαμε πλήρως τη συνέντευξη που έδωσε στον Sergio Zavoli ο Mario Moretti, έναν από τους “δεσμοφύλακες” του Moro, η οποία περιλαμβάνεται στο δωδέκατο επεισόδιο της εκπομπής La notte della Repubblica, που μεταδόθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 1990.
Κάνατε ερωτήσεις και ένα άλλο άτομο, ο Μόρο, απάντησε. Είναι ευκολότερο να κάνετε ερωτήσεις ή να δίνετε απαντήσεις;Είναι ευκολότερο να μιλάς.Moretti, είστε στη φυλακή εδώ και εννέα χρόνια και έχετε καταδικαστεί σε έξι φορές ισόβια. Αν δεν ήσασταν στη φυλακή, θα ήσασταν έτοιμος να απαντήσετε διαφορετικά στις ερωτήσεις που θα σας κάνω; Και αν ναι, γιατί;Απολύτως όχι. Αυτό που θα σας πω είναι ακριβώς αυτό που σκέφτομαι.Αν είχατε μπροστά σας την Ελεονώρα Μόρο [τη σύζυγο του Άλντο Μόρο], τι θα της λέγατε;Θα την άκουγα. Νομίζω ότι έχει το δικαίωμα να λέει ό,τι θέλει, αλλά πιστεύω επίσης ότι η Ελεονώρα Μόρο θα έχει βρει την εξήγηση για όλα όσα συνέβησαν στο γεγονός ότι ο σύζυγός της ήταν πρόεδρος των Χριστιανοδημοκρατών. Διαφορετικά δεν θα μπορούσε να εξηγήσει τι συνέβη.Αλλά σε μια δημοκρατική χώρα, σε ένα κράτος δικαίου, το να είσαι πρόεδρος των Χριστιανοδημοκρατών δεν συνεπάγεται αναπόφευκτα την τύχη της δολοφονίας.Όχι, φυσικά όχι, αλλά οι λόγοι για τους οποίους συνέβη αυτό βρίσκονται, κατά κάποιο τρόπο, στο ρόλο που ανέλαβε ο καθένας από εμάς. Θέλω να πω, αν κάποιος δεχτεί και καταφέρει να καταλάβει ότι στην Ιταλία…. γινόταν μια κοινωνική αντιπαράθεση. Από αυτή την άποψη είναι δυνατόν να βρούμε τα διάφορα κλειδιά της ιστορίας…[Τον διακόπτει] Με συγχωρείτε: αυτό πρέπει να το δεχτούν οι άλλοι, αλλά τι θα ήσασταν διατεθειμένος να δεχτείτε ότι θα σας έλεγε η Ελεονώρα Μόρο σε αυτή την υποθετική συνάντηση;Όλα, όλα όσα είχε να μου πει. Για μένα θα μπορούσε να είναι ακόμη και σημαντικό, θα ήμουν εντάξει με το να σκοτώσω τον χαρακτήρα Moretti, είναι ένας χαρακτήρας που δημιουργήθηκε από τα μέσα ενημέρωσης που για μένα δεν είναι καθόλου σημαντικός, γιατί ο Moretti, το πρόσωπο, όποιος τον γνωρίζει, ξέρει ότι είναι διαφορετικός. Δεδομένου ότι δεν έχω προσωπικές ή πολιτικές προθέσεις, προς το παρόν, πιστεύω ότι βρίσκομαι, όπως και πολλοί άλλοι συντροφοι, σε μια θέση προβληματισμού, ακρόασης και προσεκτικής παρατήρησης της πραγματικότητας, παρά στη θέση κάποιου που έχει κάτι να πει για το πώς πάει ο κόσμος. Έτσι, με εντελώς γαλήνια διάθεση, θα ήμουν πρόθυμος να μιλήσω με οποιονδήποτε έχει υποστεί τόσο βαθύ πένθος όπως η απώλεια ενός ανθρώπου με τον οποίο ζούσε για πολλά χρόνια μοιραζόμενος έντονα συναισθήματα.Αυτό θα λέγατε στην Ελεονώρα Μόρο;Αν ένιωθε ότι έπρεπε να ολοκληρώσει; Αν αισθάνθηκε την ανάγκη να αξιολογήσει ως προσωπική εμπειρία μια ιστορία που σαφώς μας αφορά όλους…
Και για τον άνδρα Μόρο, τον σύζυγό της, θα σας μιλούσε;Είναι πάντα πολύ δύσκολο να διαχωρίσεις την πολιτική ιστορία από την προσωπική ιστορία. Εξάλλου, δεν νομίζω ότι ο άνθρωπος Μόρο ήταν τελικά πολύ διαφορετικός από τον πολιτικό Μόρο. Δεν τον τιμά όταν αυτές οι δύο διαστάσεις διαχωρίζονται εντελώς. Ο Μόρο ζούσε πάντα σύμφωνα με τις αρχές του, πιστεύω. Έζησε, συμπεριφέρθηκε… Ήταν ο αντίπαλός μας, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αντιπαράθεση, αυτό ήταν το πλαίσιο στο οποίο αλληλεπιδράσαμε…[διακόπτει] Όταν ήταν στα χέρια σας, δεν ήταν αντίπαλος, ήταν αιχμάλωτος.Ναι, φυσικά, αλλά ο ρόλος του ήταν πάντα κυρίαρχος.
Ένας ρόλος που του έδωσες εσύ.Μιλάμε για έναν άνθρωπο που βρίσκεται σε σοβαρό πρόβλημα, σε ένα τεράστιο χάος, δηλαδή σε ένα πολιτικό χάος. Γνωρίζει ότι βρίσκεται σε μια τεράστια σύγκρουση και είχε έναν τρόπο να επιλύσει αυτή τη σύγκρουση. Υπάρχει ένας ανθρωπιστικός τρόπος αντιμετώπισης αυτού του είδους του προβλήματος που δεν θέτει υπό αμφισβήτηση την ακεραιότητα του κράτους, δεν το κάνει να παραιτηθεί και δεν περιλαμβάνει καμία διαπραγμάτευση. Είναι πάντα δύσκολο, είναι αλήθεια, αλλά είναι απαραίτητο να αναζητήσουμε, να βρούμε αυτόν τον τρόπο επίλυσης. Προτείναμε μια αντιπαράθεση με το κράτος, μια παγκόσμια εναλλακτική λύση στη χριστιανική δημοκρατία, στο σύστημα, φανταστείτε αν θα υποχωρούσαμε σε αυτά τα πράγματα.
Η διαπραγμάτευση σε αυτό το επίπεδο, σε γενικό, πολιτικό και ιδεολογικό επίπεδο, ήταν εντελώς αδιανόητη. Για το συγκεκριμένο γεγονός, από την άλλη πλευρά; Η σύλληψη, η απαγωγή του προέδρου των Χριστιανοδημοκρατών και το γεγονός ότι υπήρχαν πολιτικοί κρατούμενοι στις ιταλικές φυλακές… Τους είπαμε: “Κύριοι, βρείτε έναν τρόπο, αναγνωρίστε αυτό το γεγονός, ας βρούμε έναν τρόπο…”. Και έτσι συνέβη να προτείνει ο Μόρο στους οπαδούς του αυτή την πολιτική γραμμή, η οποία είχε ιστορικές αναφορές στο πρόσφατο παρελθόν, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Χριστιανοδημοκρατίας και της κυβέρνησης. Και ο Μόρο διατήρησε τη θέση του με μεγάλη αξιοπρέπεια και δύναμη.
Αλλά δεν λέω ότι οι θέσεις του δεν έγιναν δεκτές θετικά: δεν ελήφθησαν καν υπόψη, σύμφωνα με όσα έλεγαν οι εφημερίδες. Έφτασε στο σημείο να γράψει μια επιστολή προς τον Πάπα στην οποία αναφερόταν σε μια προσωπική σχέση, σε ένα κοινό σχέδιο κατά τη διάρκεια της νεότητάς του, στη μαχητικότητά του στη FUCI [Ιταλική Ομοσπονδία Καθολικών Πανεπιστημίων], στην ιδιωτική επίσκεψη που έκανε στον Πάπα με τους συγγενείς του, ζητώντας του ουσιαστικά…. Πώς να το θέσω: μια εξισορροπητική παρέμβαση στο πλαίσιο μιας μεγάλης σύγκρουσης και μιας μεγάλης αντιπαράθεσης, μια διαμεσολαβητική παρέμβαση μεταξύ θεσμικών δυνάμεων που δεν είναι ακριβώς ομοιογενείς και σε κάθε περίπτωση μπλοκαρισμένες. Και αφού το ζήτησε, βλέπει ότι του απαντούν: “Άνδρες των Ερυθρών Ταξιαρχιών, αφήστε τον ελεύθερο”, έτσι απλά, χωρίς όρους. Το πολιτικό πρόβλημα αγνοήθηκε πλήρως.
Ήταν μια πολιτική απόφαση τακτικής, την οποία ο Μόρο κατάλαβε αμέσως. Τότε αισθάνθηκε χαμένος, γιατί καταλάβαινε τα πάντα. Εγώ, από την άλλη πλευρά, δεν έχω ιδέα τι συμβαίνει στο Παλάτι. Ήταν ένα από τα χειρότερα ελαττώματά μας όλα αυτά τα χρόνια. Η άγνοιά μας για το Παλάτι μας οδήγησε σε αποκλειστικά ιδεολογικές ερμηνείες ορισμένων μηχανισμών. Εμείς, είπα, δεν ξέραμε τίποτα, αλλά ο Μόρο ήξερε. Ο Μόρο γνώριζε τα πάντα για το Παλάτι και έτσι ήταν σε θέση να ερμηνεύσει το πραγματικό νόημα της επιστολής του Πάπα: είχε ληφθεί μια απόφαση, μια απόφαση σφραγισμένη, χωρίς δυνατότητα τροποποίησης. Υπό αυτή την έννοια, εκείνη την εποχή, πρέπει να παραδεχτώ ότι συμπαθούσα πολύ τον άνθρωπο.
Ας επιστρέψουμε στην κυρία Μόρο και σε αυτή την υποθετική συνάντηση.Προφανώς, θα προσπαθούσα να αποφύγω τις πολιτικές ομιλίες… Επειδή ο καθένας έχει το δικό του τρόπο να βλέπει αυτή την ιστορία από πολιτική άποψη.Αυτή η τραγωδία.Ναι, βέβαια, μια τραγωδία στην οποία ήμασταν όλοι εμπλεκόμενοι. Αναγνωρίζω ότι πρόκειται για μια πραγματική, αυθεντική τραγωδία σε αυτή τη χώρα, συμφωνώ. Αλλά νομίζω ότι… Το γεγονός ότι ο Μόρο μας ζήτησε μια Βίβλο. Ήταν αληθινά πιστός. Έτσι, εμείς δεν του δώσαμε κανένα νόημα, αλλά πιθανώς η Eleonora Moro ξέρει πώς να του δώσει ένα νόημα, επειδή της το έδωσε ο σύζυγός της.Τους επιτρέψατε να του αγοράσουν τη Βίβλο;Ναι, του δώσαμε ό,τι ζήτησε. Αποφάσισα, προφανώς μαζί με τους άλλους. Ό,τι του ζητούσε, συμπεριλαμβανομένης της Βίβλου. Εξάλλου, είχε να κάνει με τη θρησκευτική του πίστη. Έχω απόλυτο σεβασμό για αυτά τα πράγματα.
Και εσύ ήσουν αυτός που του το έδωσε;Δεν μπορώ να σας πω γιατί δεν θυμάμαι. Αλλά και επειδή ο ρόλος του καθενός από εμάς, σε αυτή την ιστορία, κινδυνεύει ακόμη και σήμερα να ερμηνευθεί ως αρετές και ελαττώματα, ως νομικές ευθύνες, ως ποινικές ευθύνες. Το μόνο πράγμα που μπορώ να παραδεχτώ σε σχέση με όλες τις ενέργειες των Ερυθρών Ταξιαρχιών, συμπεριλαμβανομένης της υπόθεσης Μόρο, είναι ότι συμμετείχα απολύτως σε αυτές.
Τι άλλο ζήτησε ο Μόρο;Πολύ χαρτί για να γράψει. Έγραψε πολλά και τον άκουγαν ελάχιστα.Πολλά έχουν ειπωθεί για την 16η Μαρτίου 1978, μια ημερομηνία που συνέπεσε με την ανακήρυξη της κυβέρνησης εθνικής αλληλεγγύης υπό τον Τζούλιο Αντρεότι [αποτελούμενη αποκλειστικά από χριστιανοδημοκράτες υπουργούς, η οποία όμως εγκρίθηκε χάρη στη “μη αντιπολίτευση” του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο τότε ήταν δεύτερο στη σειρά μετά τη Χριστιανοδημοκρατία]. Το ερώτημα είναι: η επιχείρηση Via Fani πραγματοποιήθηκε εκείνη την ημέρα, μεταξύ άλλων, για να επηρεάσει την ψηφοφορία στο κοινοβούλιο ή όχι;Όχι, η σύμπτωση με την ανακήρυξη της κυβέρνησης ήταν εντελώς τυχαία. Το γεγονός ότι η επιχείρηση αυτή αποτελούσε μέρος μιας εντελώς εναλλακτικής πρότασης σε όλους εκείνους που πίστευαν ότι η πρόοδος στην Ιταλία συνδεόταν με μια πολιτική αλλαγή γνωστή ως “εθνική αλληλεγγύη” δεν ήταν. Όχι, δεν ήταν τυχαίο, διότι το σχέδιο αποκρυσταλλώθηκε εκείνες τις εβδομάδες, εκείνους τους μήνες. Ένα σχέδιο που θα οδηγούσε σε σοβαρά προβλήματα για τη χώρα μας.Επιλέχθηκε ο Μόρο ως στόχος επειδή άλλοι εκπρόσωποι των Χριστιανοδημοκρατών σας φάνηκαν πιο προστατευμένοι ή υπήρχαν άλλοι λόγοι;Ο λόγος ήταν η εμβληματική μορφή του Άλντο Μόρο. Δεν νομίζω ότι η πολιτική ιστορία αυτής της χώρας επιτρέπει οποιαδήποτε άλλη εξήγηση.
Ωστόσο, είναι γνωστό ότι οι Ερυθρές Ταξιαρχίες μελέτησαν το ενδεχόμενο απαγωγής του Andreotti, καθώς και του γερουσιαστή Fanfani. Ο Franceschini [ηγέτης και συνιδρυτής των Ερυθρών Ταξιαρχιών], για παράδειγμα, μας είπε ότι παρακολουθούσε τον Andreotti, ότι ήρθε στη Ρώμη ακριβώς για να μάθει για τις συνήθειές του.Απ’ όσο γνωρίζω, πολύ πριν από το ’78, υπήρχαν κάποιες έρευνες για τον Αντρεότι, έρευνες τεχνικής-στρατιωτικής φύσης. Λίγο πολύ όλοι γνωρίζουν πού μένει ο Αντρεότι. Αλλά τελικά δεν προχώρησε περαιτέρω.Και πόσος χρόνος σας πήρε για να οργανώσετε το έργο;Πολλούς μήνες. Πολλοί μήνες… Ήταν μια εξαιρετικά πολύπλοκη επιχείρηση, η οποία χρειαζόταν διαφορετικές φάσεις.Ώστε εσύ ήσουν ο επικεφαλής του BR;Όχι, ήμουν ένας από τους ηγέτες. Δεν υπάρχει επικεφαλής των Ερυθρών Ταξιαρχιών, δεν υπήρξε ποτέ, δεν είμαι εγώ. Δεν υπάρχει αρχηγός των Ερυθρών Ταξιαρχιών. Ήμουν ένας από τους ηγέτες μιας δομής που, ναι μεν ήταν συγκεντρωτική, αλλά δεν είχε ιεραρχικές σχέσεις.
Ωστόσο, στην ιστορία της απαγωγής, της αιχμαλωσίας και της δολοφονίας του Άλντο Μόρο, παίξατε πρωταγωνιστικό ρόλο. Αναγνωρίζετε τον εαυτό σας σε όλα ή μόνο σε ένα μέρος των όσων συνέβησαν;Στο ρόλο του πρωταγωνιστή; Λοιπόν, αυτή η επιχείρηση διαχειριζόταν απευθείας από την εκτελεστική επιτροπή, δηλαδή την ανώτατη δομή της οργάνωσης, η οποία περιελάμβανε απόλυτα αναγνωρίσιμους συντρόφους. Όλες οι αποφάσεις λαμβάνονταν από την εκτελεστική επιτροπή και οι αποφάσεις γενικότερου χαρακτήρα, που αφορούσαν σημαντικές επιλογές, από τη στρατηγική διοίκηση, δηλαδή μια ευρύτερη επιτροπή. Η απόφαση για τον τερματισμό της επιχείρησης και ο τρόπος που έγινε λήφθηκε από το σύνολο του οργανισμού, υπήρξε γενική διαβούλευση. Λοιπόν, κανείς δεν σήκωσε το χέρι του, διότι αυτοί οι τρόποι δεν είναι κατάλληλοι για μια μυστική οργάνωση, όπου ακούγονται όλες οι απόψεις.
Κάποια στιγμή, κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας του Μόρο, με την προοπτική μιας διαπραγμάτευσης και επομένως μιας ανταλλαγής, αναφέρθηκε το όνομα του μέλους του ΝΑΡ Αλμπέρτο Μπουονκόντο. Θεωρητικά, υποτίθεται ότι θα αντιπροσώπευε το περίφημο “μέτρο για μέτρο” που υπέδειξε ο Μόρο, δηλαδή την ανταλλαγή του ενός με τον άλλον. Ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος του Υπουργείου Εσωτερικών, από την πλευρά του, είχε επίσης επιλέξει το όνομα της Paola Besuschio [brigadista στη φυλακή από το 1975]. Πώς ήταν δυνατόν να χάσετε και τις δύο ευκαιρίες;Στην πραγματικότητα, ειπώθηκαν πολλά πράγματα, και αυτό ήταν το πραγματικό πρόβλημα, ότι το πολιτικό σύστημα αντέδρασε μπλοκάροντας τον εαυτό του. Όλοι είχαν την άποψή τους. Κάποιοι πρότειναν την κήρυξη κατάστασης πολέμου, άλλοι τη θανατική ποινή, κάποιοι υπέδειξαν την Caritas ως συνομιλητή για ποιος ξέρει τι. Όλοι απέκλειαν τα πάντα και όλοι έλεγαν τα πάντα. Συμφωνώ ότι, μετά από μια διαυγή απόφαση από γενική άποψη, αυτό που αργότερα θα ονομαζόταν “η απόφαση της αποφασιστικότητας”, υπήρξε επίσης μεγάλη σύγχυση από την πλευρά εκείνων που έπρεπε να λάβουν αποφάσεις.
Το αίτημά μας ήταν ότι, στο ζήτημα των πολιτικών κρατουμένων, κάποιος θα έπρεπε να δώσει, πώς να το πω, μια πολιτική απάντηση. Σταματήσαμε για να ακούσουμε τι έλεγαν και το μόνο που ακούσαμε ήταν μεγάλη σύγχυση. Η προσωπική μου πεποίθηση είναι ότι μέχρι την τελευταία στιγμή, αν είχε παρέμβει μια έγκυρη φωνή με την πρόθεση να αναζητήσει μια διαφορετική λύση, όλα θα είχαν ξεμπλοκαριστεί αμέσως. Εάν υπήρχαν πολιτικοί υπεύθυνοι που είχαν εντοπίσει διαφορετικές λύσεις – γι’ αυτό είμαι απολύτως βέβαιος – μια πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση από την άλλη πλευρά θα είχε τουλάχιστον δημιουργήσει ένα “όλοι μαζί στο κατάστρωμα”.
Αλλά η απαίτησή σας για σαφήνεια ήταν σιωπηρή, δηλαδή ένα είδος εκβιασμού ή, εν πάση περιπτώσει, απαράδεκτοι όροι, επειδή συνεπαγόταν πολιτική αναγνώριση των BR.Αυτό είναι ένα ερώτημα που, κατά τη γνώμη μου, θα παραμείνει για πάντα άλυτο… Με άλλα λόγια, η κοινωνική αντιπαράθεση που τίθεται με αυτούς τους όρους, μάλλον δεν έχει λύση και, στην πραγματικότητα, δεν είχε.Έτσι, η υποτιθέμενη έλλειψη σαφήνειας εκ μέρους του κράτους συνέπεσε κατά κάποιο τρόπο με τα συμφέροντά σας.Όχι, το ενδιαφέρον μας ήταν να αναπτύξουμε μια στρατηγική ικανή να εμπλέξει, και επομένως να οικοδομήσει, αυτό που ονομάζαμε “ένοπλη προλεταριακή δύναμη”. Σε αυτή τη δυναμική, η σύγκρουση με το κράτος ήταν αναπόφευκτη, και γι’ αυτό θεωρήσαμε ότι η στρατηγική του ένοπλου αγώνα ήταν η μόνη δυνατή, ας πούμε, η μόνη ικανή να δώσει και να διατηρήσει μια προοπτική για το κίνημα εκείνων των χρόνων, για τις προσδοκίες του, τις ελπίδες του, και επίσης, γιατί όχι, για τις ουτοπίες του.Και όμως υπήρξε μια στιγμή που η λύση της ανταλλαγής με το μέλος του NAP Alberto Buonoconto ήταν στο τραπέζι.Αν ναι, δεν το καταλάβαμε. Αντιμετωπίσαμε ένα πολύ άκαμπτο μπλοκ όσον αφορά τη δυνατότητα πολιτικής διαμεσολάβησης.
Κι όμως, είχε τεθεί στο τραπέζι μια λύση ανθρωπιστικού τύπου, δηλαδή μια γραμμή διαπραγμάτευσης.Είναι πιθανό να υπήρχε ήδη εκείνη τη στιγμή κάποιος ικανός να δει τη δυνατότητα… Να αντιμετωπίσει με μεγαλύτερη ευελιξία θέματα αυτού του τύπου, δηλαδή να βρει μια μεσολάβηση πολιτικού χαρακτήρα.Πιστεύω ότι αργότερα αυτή η γραμμή υπερίσχυσε έναντι αυτού που, την εποχή της υπόθεσης Moro, ονομαζόταν «γραμμή σταθερότητας».Ήταν η αφορμή που έκλεισε η ειδική φυλακή Asinara, η επιχείρηση D’Urso, με ό,τι αυτό σήμαινε [το 1980, μετά από μια εξέγερση πολιτικών κρατουμένων και την απαγωγή του δικαστή Giovanni D’Urso από τις Ταξιαρχίες Rojas, διαφορετικά κόμματα, κοινωνικά και πνευματικά κινήματα κινητοποιήθηκαν υπέρ μιας διαπραγμάτευσης, N. del T.].Με την ευκαιρία αυτή, η διαμεσολάβηση ήταν δυνατή.
Ήταν επίσης δυνατό, αν και με λιγότερο ομολογητέους τρόπους, για τονΤσιρίλο.Φαίνεται.
Το επιδιωκόμενο συμπέρασμα της απαγωγής του Μόρο ήταν ο θάνατός του ή όχι;Νομίζω ότι σε εκείνες τις συνθήκες ήταν πολύ δύσκολο να πάρουμε μια άλλη απόφαση από αυτή που πήραμε.Όχι όμως επειδή είχαμε αποφασίσει εκ των προτέρων να τελειώσουμε την απαγωγή με αυτόν τον τρόπο.Τα πράγματα εξελίχθηκαν με τέτοιο τρόπο που έπρεπε όλοι να αναλάβουμε τεράστιες ευθύνες, κάποιες γενικής φύσεως, σχετικά με τη διακυβέρνηση της χώρας.Γιατί εκεί παίζονταν όλα.
Και γιατί, αν ισχύει όπως λέτε, ότι δεν υπήρχε σαφήνεια από την πλευρά της Πολιτείας, δεν προλάβατε να το ζητήσετε ρητά;Ίσως αυτό δεν έγινε σωστά κατανοητό: το πρόβλημα που θίγαμε ήταν ένα πρόβλημα αναγνώρισης, δηλαδή ότι υπήρχε ανοιχτό ερώτημα, ότι υπήρχαν πολιτικοί κρατούμενοι.
Πολλά έχουν γίνει για την κατάσταση πίεσης στην οποία ο Μορ έγραφε τα γράμματά του.Ήταν έτσι;Όχι, απολύτως όχι.Καθόλου.Υπήρχε μια αντικειμενική συνθήκη, η αιχμαλωσία, χωρίς αμφιβολία, και αυτό έθεσε τον Μόρο σε μια πολύ ιδιαίτερη κατάσταση.Το έγραψε περισσότερες από μία φορές.Η σκέψη του φαίνεται πολύ καθαρά.Δεν έγραψε μόνο μία πρόταση, έγραψε ολόκληρα γράμματα, σε πολλούς διαφορετικούς χαρακτήρες, και σε αυτά εξηγεί την πολιτική τροπικότητα της αντιμετώπισης της αντίφασης.
Δεν θα αρνηθείτε ότι οι BR ενδιαφέρθηκε να γραφτούν και να σταλούν αυτές οι επιστολές και ότι αυτό θα γίνει γρήγορα.Ναι φυσικά.Θα ήταν περισσότερο.Ο Μόρο είχε την εξής άποψη επί του θέματος… Προφανώς δεν συμφωνούσε με την καταστροφή της Χριστιανοδημοκρατίας, που ήταν αυτό που προτείναμε ως στρατηγική γραμμή.Σε αυτό διαφέραμε.Αλλά σχετικά με το ζήτημα των κρατουμένων, ο Moro έθεσε ένα είδος κρίσης, από μια προοπτική, που είχε ήδη βιώσει σε άλλες περιπτώσεις.αυτή των Παλαιστινίων, για παράδειγμα, που περιελάμβανε τη δυνατότητα διαμεσολάβησης.Ο More ενδιαφέρθηκε τόσο για την πολιτική προοπτική όσο και για την υλοποίηση μιας συγκεκριμένης λύσης.
Με τι διάθεση έγραφε ο Μορο τα γράμματά του, σύμφωνα με την ανάμνησή σας;Λοιπόν, ήταν η ψυχική κατάσταση κάποιου που αντιμετώπιζε ένα ευαίσθητο θέμα, κάποιου που ανησυχούσε για τις δυσκολίες εύρεσης λύσης.Αλλά η διάθεσή του ήταν επίσης ελπιδοφόρα.Στα γράμματά του το αφήνει να φανεί, το γράφει στη γυναίκα του.
Σου έδειξε τα γράμματα με τη θέλησή του ή απαιτούσες να τα διαβάσει;Ο Μόρο ήταν ένας έξυπνος άνθρωπος, ήξερε πολύ καλά ότι θα τα είχαμε διαβάσει.Έγραψε αυτό που ήθελε να γράψει.Από την πλευρά μας, τον ενημερώσαμε αν πιστεύαμε ότι έπρεπε να πάει προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση.Ο Μόρο πίστευε ότι το θέμα των πολιτικών κρατουμένων μπορούσε να επιλυθεί, αυτή ήταν η θεμελιώδης γραμμή του.Δηλαδή μπόρεσε να βρεθεί τρόπος διαμεσολάβησης και πραγματικά προσπάθησε.
Ήσουν ο μόνος που τον ρώτησε;Είμαι από τους ανθρώπους που αισθάνονται υπεύθυνοι για όλα όσα συνέβησαν εκείνη την περίοδο αλλά και για όσα συνέβησαν με τον Μόρο.
Συγκεκριμένα, τι περίμενες να πει ο Morο;Δεν μπορούσα να πω.Εκείνα τα χρόνια είχαμε εντοπίσει διαφορετικά πεδια.Ίσως περιμέναμε διευκρινίσεις.Να είμαι απόλυτα ειλικρινής: είτε δεν υπήρχαν πιθανές διευκρινίσεις είτε ο Μόρο τις κράτησε για τον εαυτό του.
Αυτό που είναι γνωστό από εκείνες τις ανακρίσεις είναι όλα όσα είπατε ο ένας στον άλλο ή υπάρχει κάπου κάτι άλλο;Και αν ναι, πού;Όλα όσα είχαμε δημοσιεύτηκαν.Επικοινωνήσαμε τα πάντα, δεν κρατήσαμε τίποτα κρυφό.Δεν υπήρχε λόγος να το κάνουμε τότε, ούτε και σήμερα.
Ηχογραφήσατε τις συνομιλίες σας;Ναι, ηχογραφήθηκαν και μεταγράφηκαν.Και τότε όλα αυτά καταστράφηκαν.
Καταστράφηκε πού και από ποιον;Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι καταστράφηκε.Το ξέρω σίγουρα.Αλλά δεν μπορώ, το επαναλαμβάνω… Βλέπετε, δυστυχώς ξέρω ότι με αφήνει σε άσχημη θέση, αλλά δεν θα είχα πρόβλημα να διευκρινίσω αυτές τις λεπτομέρειες, και πολλές άλλες, γιατί είναι κοινοτοπίες που δεν αλλοιώνουν το ιστορικό και με οποιονδήποτε τρόπο πολιτική ανάλυση του επεισοδίου και της ιστορίας των Ερυθρών Ταξιαρχιών, δεν θα πρόσθεταν τίποτα το σημαντικό…
Και έτσι?Λοιπόν, ποιο είναι το πρόβλημα?Λοιπόν, καθεμία από αυτές τις προδιαγραφές σχεδόν σίγουρα θα οδηγούσε άλλους ανθρώπους στη φυλακή, επειδή αυτή η ιστορία έχει λήξει πολιτικά, αλλά όχι νομικά.
Γι’ αυτό το υλικό αυτό καταστράφηκε από την BR.Ναι, ναι, καταστράφηκε από την BR, οι ηχογραφημένες κασέτες καταστράφηκαν αναμφίβολα από την BR.Αλλά μετά, αν κάποιος, όχι οι Ερυθρές Ταξιαρχίες, εξαφάνισε κάτι άλλο, μη με ρωτήσεις, δεν ξέρω.Γιατί αυτό συμβαίνει: από εμένα και τις Ερυθρές Ταξιαρχίες ζητούνται εξηγήσεις για εξαφανίσεις, αποκρύψεις και…
[Διακόπτοντάς τον] Αλλά αν αυτό το υλικό το φύλαγαν οι Ερυθρές Ταξιαρχίες και ήταν οι Ερυθρές Ταξιαρχίες που το κατέστρεψαν, και τώρα λες ότι αν είχε μείνει κάτι, κάποιος πρέπει να ξέρει κάτι, κάποιος που δεν είναι από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες, που είναι κάποιος;Αυτή είναι μια καλή ερώτηση.Δυστυχώς, πρέπει να είμαι βάναυσα ειλικρινής.Κάποια στιγμή έπεσε η βάση των Ερυθρών Ταξιαρχιών στη Via Monte Nevoso, στο Μιλάνο.Είχαμε υλικό εκεί, καλά φυλαγμένο αν έπρεπε να ήταν κάτι μυστικό: το χειρόγραφο αντίγραφο όλων όσων είχε γράψει ο Μόρο, το οποίο έπρεπε να ετοιμαστεί για δημοσίευση, για εκτύπωση.Οπότε κάθε άλλο παρά μυστικό ήταν.Αυτό έγινε σε αυτή τη βάση.Κάποιος λέει ότι κάποιο από αυτό το υλικό κατασχεθηκε για να εξαφανιστεί, αλλά δενξέρω;Ρωτήστε αυτούς που κατάσχεσαν αυτό το υλικό.
Στις 18 Απριλίου, ένα υποτιθέμενο ανακοινωθέν της ταξιαρχίας ανήγγειλε τον θάνατο «από αυτοκτονία» του Aldo Moro και διέδωσε την είδηση ότι το σώμα του είχε πεταχτεί στο Lago de la Duquesa, το οποίο εκείνες τις μέρες ήταν εντελώς καλυμμένο με πάγο, όπως ίσως θυμάστε.Έχει διατυπωθεί η υπόθεση, από διαφορετικά μέρη, νομίζω εν μέρει με βάσιμους λόγους, ότι αυτό το εμφανώς ψευδές έγγραφο είχε γραφτεί από άνδρες των μυστικών υπηρεσιών και μέλη του P2 με σκοπό την προσομοίωση του θανάτου του Aldo Moro και έτσι την επαλήθευση του αντίκτυπου του θα ειχε η ανακοίνωση για την κοινή γνώμη.Ένα είδος, με λίγα λόγια, μακάβρια πρόβα τζενεράλε.Πώς σχολίασες αυτό το γεγονός;Ακριβώς όπως είπες: ότι ήταν μια πρόβα τζενεράλε από κάποιον που ήθελε να επιβάλει τα πράγματα.Γιατί με την αναγγελία του θανάτου κινητοποιήθηκε η κοινή γνώμη, δημιουργώντας ένα κλίμα από το οποίο ήταν πολύ δύσκολο να βγούμε.Χρησιμοποιήθηκε ως πρόκληση, μου φαίνεται αρκετά προφανές.Οι Ερυθρές Ταξιαρχίες δημοσίευσαν αμέσως μια φωτογραφία που έδειχνε ακριβώς το αντίθετο και που ίσως είναι απόδειξη της διάθεσης μας να αναζητήσουμε λύσεις και να μην επισπεύσουμε τα συμπεράσματα.
Πρόσφατα, όταν σας ρώτησα αν ο Μορο έγραφε τα γράμματά του υπό πίεση, αρνηθήκατε κατηγορηματικά.Ωστόσο, ο Μόρο έγραψε: «Βρίσκομαι υπό πλήρη και ανεξέλεγκτη κυριαρχία, υπόκεινται σε μια λαϊκή κρίση που μπορεί να ελεγχθεί ευκαιριακά».Με αυτά τα λόγια, ο Μόρο έλεγε απλώς: «Δεν υπάρχει κανείς πίσω από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες.Είναι άχρηστο να ψάχνεις οτιδήποτε από πίσω».Κι αυτό γιατί φανταζόταν, γνωρίζοντας καλά το Παλάτι, ότι εκείνη τη στιγμή θα κινούνταν οι μυστικές υπηρεσίες, ότι θα είχαν εξετάσει όλες τις πιθανές και φανταστικές πλοκές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στις οποίες έπρεπε να βρεθεί η λύση με αυτούς που βρίσκονταν πίσω.Όταν ο Μόρο είπε «Είμαι υπό πλήρη και ανεξέλεγκτο έλεγχο», εννοούσε: «Να είστε σίγουροι ότι οι Ερυθρές Ταξιαρχίες δεν ελέγχονται από κανέναν».Σας το λέω χωρίς καμία αμφιβολία, είχα την ευκαιρία να το διευκρινίσω ευθέως με τον Μόρο.
Πριν από τη συνέντευξη, μου είπες ότι σε έχει κυνηγήσει, λες, μια αφόρητη υποψία.Μια υποψία που δεν διατυπώθηκε ποτέ ρητά και που είναι λίγο πολύ φορτωμένη με κακία, προκατάληψη, κακία.Πρόκειται για την υποψία ότι έχετε εκπληρώσει, εντός των BR, έναν διφορούμενο ρόλο, έναν ρόλο που ένας περισσότερο ή λιγότερο υπονοούμενος συνωμοσιολόγος θα μπορούσε να ορίσει ως «εγκάρσιο».Εδώ έχετε την ευκαιρία και τον χώρο να το διευκρινίσετε: Πώς αντιδράτε σε αυτή την υποψία ασάφειας, «εγκάρσιου χαρακτήρα»;Με πολλή γαλήνη και πολλή ηρεμία.Αντιλαμβάνομαι ότι, μέσω αυτής της κατηγορίας, σκοπός είναι να προσβληθεί η ιδέα της αυθεντικότητας των Ερυθρών Ταξιαρχιών.Η θέση σύμφωνα με την οποία οι Ερυθρές Ταξιαρχίες ελίσσονταν απ’ έξω είναι μια θέση που αρέσει σε όσους δεν αντέχουν την ιδέα ότι έχουν συμβεί ορισμένα γεγονότα σε αυτή τη χώρα, ότι έχουν αναληφθεί ορισμένες πρωτοβουλίες, ότι έχουν προετοιμαστεί ορισμένα πολιτικά σχέδια. Παιχνίδια με το παλάτι.Το Παλάτι είχε τα κρυφά και εγκάρσια πεδια του.Η ιστορία του P2 μας έχει διδάξει πολλά πράγματα.Το P2 έχει ενεργήσει σε όλα τα κρατικά όργανα.Είναι γεγονός, δεν το λέω και δεν κατηγορώ κανέναν συγκεκριμένα γιατί δεν έχω τα μέσα να το κάνω.Αλλά η υποτιθέμενη εγκάρσια δράση μου εντός των Ερυθρών Ταξιαρχιών είναι μια επίθεση που δεν με επηρεάζει στο παραμικρό.Οι σύντροφοι με ξέρουν, είμαι μέλος των Ερυθρών Ταξιαρχιών 15 χρόνια, οπότε αυτές οι κατηγορίες δεν αξίζουν την παραμικρή προσοχή.
Γιατί είστε ακριβώς το αντικείμενο αυτής της υποψίας, αν όχι άμεσα αυτής της κατηγορίας;Επειδή είμαι ηγετης των Ερυθρών Ταξιαρχιών για πολλά χρόνια, πρακτικά από τη γέννησή τους, από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 μέχρι τη σύλληψή μου το 1981. Επομένως, αν πρέπει να επιλέξετε έναν χαρακτήρα για να δαιμονοποιήσετε, είναι λογικό, είμαι ένας χαρακτήρας που Έχω περάσει πολλά χρόνια μέσα στον οργανισμό.
Και αν πούμε ότι αυτή η υποψία πηγάζει και από τις BR, αλλάζει η αντίδρασή σας;Απολύτως όχι, γιατί έχω πολλούς συντροφους στις Ερυθρές Ταξιαρχίες, ανθρώπους με τους οποίους μοιράζομαι τη ζωή μου πολλά χρόνια.Είναι ένα πρόβλημα που δεν υπάρχει για μένα.Υπάρχει ως πολιτικό πρόβλημα, ναι, ως πρόβλημα ερμηνείας ενός φαινομένου.Ο εγκάρσιος, ελιγμένος χαρακτήρας Moretti, ο οποίος με τη σειρά του ελίσσεται με όλους τους άλλους, είναι μια δομική εφεύρεση για να αμφισβητήσει την αυθεντικότητα ενός φαινομένου, το γεγονός ότι τα BR ήταν μια πολύπλοκη εμπειρία, το προϊόν μιας πραγματικής κίνησης.
Είναι δυνατόν αυτή η κατηγορία, ή αυτή η χειραγώγηση, να έχει ως σημείο αναφοράς τις διαφορές, τις προστριβές, ανάμεσα σε εσάς και κάποιους συντροφους σας σχετικά με την ερμηνεία κάποιων θεμάτων που σχετίζονται με τις λειτουργίες των BR;Κοιτάξτε, η ποικιλία των ιδεών, των απόψεων, στις Ερυθρές Ταξιαρχίες, ήταν πάντα πολύ θεμιτή και επίσης πολύ ευρεία.Όλες οι αποφάσεις συζητήθηκαν πολύ, υπήρχε πάντα μια μακρά και βαθιά πολιτική συζήτηση όταν έπρεπε να ληφθεί οποιαδήποτε απόφαση, από την πιο επιχειρησιακή έως την πιο στρατηγική, περνώντας από όλες εκείνες τακτικής φύσης.Στην πραγματικότητα, σε εκείνο το αεροπλάνο, όλοι γνώριζαν τα πάντα, και όχι μόνο, αλλά συμμετείχαν επίσης στην παραγωγή ιδεών και προτάσεων και στην οργάνωση αυτού που αργότερα θα γινόταν η πολιτική πρακτική των Ερυθρών Ταξιαρχιών.Δεν υπήρχε περίπτωση να γίνει ελιγμός όλων αυτών από έξω.Η διαφορετικότητα και η συζήτηση ήταν μέρος της διαδικασίας καθορισμού της βούλησης και των επιλογών που έγιναν και πραγματοποιήθηκαν από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες.
Για παράδειγμα, για το ενδεχόμενο να σκοτωθεί ο Aldo Moro ή όχι.Αυτή ήταν μια εξαιρετικά σημαντική πολιτική απόφαση.Δεν νομίζω ότι υπήρξε ποτέ πιο σκληρή απόφαση από αυτή, στις Ερυθρές Ταξιαρχίες, αλλά ούτε και κάποια άλλη, νομίζω, τόσο ουσιαστικά ομόφωνη.
Θα επανέλθουμε σε αυτό το θέμα αργότερα.Έχει ειπωθεί και γραφτεί ότι η ελευθερία του Μόρο θα είχε ωφελήσει την υπόθεση των Ερυθρών Ταξιαρχιών πολύ περισσότερο από τον θάνατό του.Αν είναι αλήθεια, γιατί σκοτώθηκε;Αυτό που ξέρω είναι ότι η οργάνωση, πρακτικά ομόφωνα, πήρε αυτή την απόφαση.Υπήρχαν συνάδελφοι που δεν συμφωνούσαν, αλλά ούτε μπορούμε να μιλήσουμε για πλειοψηφίες ή μειοψηφίες, γιατί ουσιαστικά ολόκληρη η οργάνωση μίλησε θετικά με αυτή την έννοια.Πολιτικά, ήταν μια επιλογή που, σε εκείνο το σημείο, ήταν αναγκαστική.Εκτός κι αν, όπως είπα προηγουμένως, μια παρέμβαση στα extremis δεν είχε εισαγάγει μια αλλαγή στην κατάσταση, έστω και μικρή.
Κατά τη γνώμη σας, ο Μορο έφτασε να πιστέψει κάποια στιγμή, με βεβαιότητα, ότι θα έσωσε τη ζωή του ή, αντίθετα, ότι ήταν ήδη καταδικασμένος;Ο Μορο ήξερε ότι βρισκόταν σε πολύ δύσκολη κατάσταση.Από τη μια, αυτή η κατάσταση καθοριζόταν από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες —είχε κατανοήσει τη φύση των Ερυθρών Ταξιαρχιών, τη μη ελιγμότητά τους— και, από την άλλη, βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα πολιτικό σύστημα που δεν του έδινε απαντήσεις σχετικά με την πολιτική κατεύθυνση που πρότεινε.Η στιγμή που ένιωσε χαμένος ήταν όταν διάβασε την επιστολή του Παύλου VI.Εκείνη τη στιγμή, συλλογιζόμενος πολιτικά, κατάλαβε ότι είχε στερεοποιηθεί μια απόλυτη σταθερότητα στην άλλη πλευρά.
Moretti, πλησιάζουμε στο τέλος αυτής της συνέντευξης.Οι διαβουλεύσεις με τους συντρόφους σου, οι εντολές, οι συμφωνίες, οι ρόλοι, και όλα τα άλλα.Περιγράψτε μου, αν μπορείτε, τις τελευταίες στιγμές της επέμβασης.Κλίση.
Ήξερε ο Μόρο ότι θα πέθαινε;Και αν δεν του ανακοινώθηκε, από ποιον ή από τι εξαρτιόταν;Ο Μόρο ήταν πάντα ενήμερος για την όλη εξέλιξη της επιχείρησης, από την αρχή μέχρι το τέλος.Ό,τι γινόταν, που είχε να κάνει απευθείας με αυτόν, το ήξερε ο Μόρο.
Μπορείτε να μου δώσετε μια πιο ξεκάθαρη, πιο σαφή απάντηση;Ήξερε ο Μόρο ότι επρόκειτο να τον σκοτώσουν ή όχι;Ήξερα ότι η απόφαση που θα πάρουμε ήταν υποχρεωτική, σε εκείνο το σημείο.Είχε απόλυτη επίγνωση αυτής της κατάστασης.
Έγινε κάτι για να πιστέψει ο Μορο ότι θα είχε σώσει τη ζωή του;Σας το επαναλαμβάνω, δεν είμαστε σκληροί μαζί του σε καμία περίπτωση, ούτε σωματικά ούτε ψυχολογικά.Τουλάχιστον, το επαναλαμβάνω, ως προς τις ευθύνες μου.Δεν αφήνουμε κανένα περιθώριο για σκληρότητα στον κρατούμενο, ούτε καν ψυχολογικής φύσης.
Θέλετε να μου πείτε για τη στιγμή κατά την οποία εισαγάγατε αυτό το διακριτικό σε αυτόν τον τηλεφωνικό θάλαμο [για να πραγματοποιήσετε την κλήση στην οποία δόθηκε τελεσίγραφο για να ανοίξει μια γραμμή διαπραγμάτευσης, N. del T.];Λίγα είναι να πούμε.Περισσότερο από αυτό το αρχείο, το σημαντικό ήταν η αναμονή τις διαδοχικές ώρες, άντε, την ώρα που περιμέναμε να συμβεί κάτι.Δεν έγινε τίποτα.
Είναι αλήθεια ότι έδωσες στον Μόρο μια μάρκα;Και αν είναι αλήθεια, γιατί;Δεν είναι ψεύτικο.
Μόλις συνέβη η τραγωδία, αφού συνέβησαν όλα, εκπλήξατε ποτέ τον εαυτό σας σκεπτόμενος τι σας είχε απομείνει από τον Μόρο, ανθρωπίνως μιλώντας;Τι σας σημάδεψε από τη συνάντησή σας μαζί του;Όσο δυνατός κι αν ήταν ο ρόλος του χαρακτήρα, το άτομο ήταν πολύ πιο δυνατό και δεν μπορεί να περιοριστεί σε αυτό.
Για να μιλήσουμε καθαρά, είχατε ποτέ νοσταλγία για τον ζωντανό Μόρο;Μια πολιτική ιστορία δεν παραδέχεται τύψεις τέτοιου τύπου, μεταξύ άλλων γιατί δεν θα σκότωνα ποτέ άνθρωπο, το θεωρώ κάτι… Είτε με πιστεύετε είτε όχι, δεν με νοιάζει, έτσι είναι.Δεν είμαι σε θέση να το φανταστώ.Ωστόσο, αυτή ήταν η ζωή μου, δεν μπορώ να έχω άλλη.Και δυστυχώς δεν είμαι ούτε ηθοποιός.
Τι ισορροπία κάνετε για εκείνη την περίοδο;Μπορείτε να υποδείξετε μια μέρα, μια ώρα, μια κατάσταση, μια ψυχική κατάσταση, που σας έκανε να νιώσετε ότι η μάχη των BR χάθηκε;Είμαι πεπεισμένος ότι οι Ερυθρές Ταξιαρχίες, ότι η εμπειρία μας έχει εξαντληθεί.Ωστόσο, δεδομένου ότι δεν είμαι ικανός να συλλογιστώ με όρους νικητών και ηττημένων, αλλά μάλλον με όρους μιας αντιπαράθεσης που έχει προκαλέσει ορισμένους μετασχηματισμούς, μπορώ να πω ότι πολλές από τις πρωτοβουλίες μας δεν στέφθηκαν με επιτυχία.Όμως η εξάντληση του Κινήματος και, μαζί με αυτήν, των Ερυθρών Ταξιαρχιών, δεν έγινε σε μια μέρα, συνέβη εδώ και πολλά χρόνια.Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 έγινε φανερό ότι, παρά τις προσπάθειές μας, η δραστηριότητά μας δεν προκάλεσε παρά μόνο διαχωρισμούς, ρήξεις, οι οποίες είχαν πάψει να παράγουν πιθανές, πρακτικές απαντήσεις, στο επίπεδο του κινήματος, στο επίπεδο μιας κοινωνίας που είχε μεταμορφώθηκε.Έτσι, η εμπειρία εξαντλήθηκε.Δεν το συνειδητοποίησα σε μια συγκεκριμένη στιγμή, αλλά είναι αλήθεια σε μια δεδομένη στιγμή,Μαζί με άλλους συναδέλφους αποδεχτήκαμε αυτή την πραγματικότητα και, υπεύθυνα, είπαμε σε όλους: «Αγαπητοί συντροφοι, όσον αφορά την αξιολογική μας ικανότητα, αυτή η εμπειρία είναι εξαντλημένη και ανεπανάληπτη».Το κοινοποιούμε στους συντροφους, αλλά και σε όλους τους άλλους.
