ing 2024!

Περιεχόμενα

απόκρυψη

• Αρχή
• Ιστορικό πλαίσιο
• Πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν στο πραξικόπημα
• Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου
• Σχέσεις με τις ΗΠΑ
• Βασανιστήρια και άσκηση βίας
• Πολιτικές διώξεις και δολοφονίες
• Προπαγάνδα
• Ελληνοτουρκική κρίση του ’67
• Η εδραίωση της δικτατορίας (1968)
• Δραστηριότητες κατά της χούντας (1969)
• Η αποχώρηση από το Συμβούλιο της Ευρώπης (1969)
• ΔιακυβέρνησηΕναλλαγή Διακυβέρνηση υποενότητας
• Πραξικόπημα στην Εκκλησία της ΕλλάδοςΕναλλαγή Πραξικόπημα στην Εκκλησία της Ελλάδος υποενότητας
• Μαζικές κατεδαφίσεις και άναρχη δόμηση
• Το κίνημα του Ναυτικού
• Η «Φιλελευθεροποίηση»
• Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου
• Η χούντα του ΙωαννίδηΕναλλαγή Η χούντα του Ιωαννίδη υποενότητας
• Το τέλος της Χούντας
• Δίκες της Χούντας
• ΧρονολόγιοΕναλλαγή Χρονολόγιο υποενότητας
• Δείτε ακόμα
• Παραπομπές και σημειώσεις
• Πηγές άρθρου
• Σχετική βιβλιογραφία
• Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα (1967 – 1974)

42 γλώσσες

• Λήμμα
• Συζήτηση

• Ανάγνωση
• Επεξεργασία
• Επεξεργασία κώδικα
• Προβολή ιστορικού

Εργαλεία

Η ουδέτερη οπτική γωνία αυτού του λήμματος αμφισβητείται. Πιθανότατα παρουσιάζει κάποια γεγονότα ή απόψεις μονομερώς ή με δυσανάλογη ισορροπία σε σχέση με την αντίστοιχη βαρύτητά τους. Παρακαλούμε δείτε τη σχετική συζήτηση στη σελίδα συζήτησης του λήμματος.

Βασίλειον της Ελλάδος (1967–1973)Ελληνική Δημοκρατία (1973–1974)
←  1967 – 1974 →
ΣημαίαΕθνόσημο (1973-1974)
Σύνθημα Ελευθερία ή θάνατος
Ύμνος Ύμνος εις την Ελευθερίαν
Η θέση της Ελλάδας στην Ευρώπη
Πρωτεύουσα		Αθήνα
Γλώσσες		Ελληνική γλώσσα
Πολίτευμα		Βασιλευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία υπό στρατιωτική δικτατορία (1967 – 1973) Προεδρική δημοκρατία υπό στρατιωτική δικτατορία (1 Ιουνίου – 25 Νοεμβρίου 1973) Οιονεί Προεδρευόμενη δημοκρατία υπό στρατιωτική δικτατορία (25 Νοεμβρίου 1973 – 24 Ιουλίου 1974)
Βασιλεύς των Ελλήνων (1967 – 1973) Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας (1973 – 1974)
–	1967 – 1973	Κωνσταντίνος Β΄
–	1973	Γεώργιος Παπαδόπουλος
–	1973 – 1974	Φαίδων Γκιζίκης
Αντιβασιλέας (1967 – 1973) Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας (1973)
–	1967 – 1972	Γεώργιος Ζωιτάκης
–	1972 – 1973	Γεώργιος Παπαδόπουλος
–	1973	Οδυσσέας Αγγελής
Πρωθυπουργός
–	1967	Κωνσταντίνος Κόλλιας
–	1967 – 1973	Γεώργιος Παπαδόπουλος
–	1973	Σπύρος Μαρκεζίνης
–	1973 – 1974	Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος
Ιστορική εποχή		Ψυχρός Πόλεμος
–	Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου	21 Απριλίου 1967
–	Αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου	13 Δεκεμβρίου 1967
–	Δημοψήφισμα του 1968	29 Σεπτεμβρίου 1968
–	Δημοψήφισμα του 1973	29 Ιουλίου 1973
–	Εξέγερση του Πολυτεχνείου	14 Νοεμβρίου 1973
–	Ανατροπή Γεωργίου Παπαδόπουλου	25 Νοεμβρίου 1973
–	Πραξικόπημα του 1974 στην Κύπρο	15 Ιουλίου 1974
–	Τουρκική εισβολή στην Κύπρο	20 Ιουλίου 1974
–	Παράδοση κυβέρνησης και σχηματισμός της «Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας»	24 Ιουλίου 1974
Έκταση
–	1971	131.957 km²
Πληθυσμός
–	1971 εκτ.	8.768.372
Πυκνότητα		66,4 /km²
Νόμισμα		Δραχμή

Η Ελλάδα απο τον Απρίλιο του 1967 μέχρι τον Ιούλιο του 1974 κυβερνήθηκε από στρατιωτική δικτατορία που επιβλήθηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα στις 21 Απριλίου 1967, γι’ αυτό και ονομάζεται και «Δικτατορία της 21ης Απριλίου» και οι ηγέτες της «Απριλιανοί». Η περίοδος της δικτατορικής διακυβέρνησης διήρκησε μέχρι τις 23 Ιουλίου 1974, δηλαδή επτά χρόνια, εξ ου και η περίοδος αυτή αποκαλείται «επταετία». Οι πραξικοπηματίες την αποκαλούσαν «Επάνασταση της 21ης Απριλίου».

Τον Οκτώβριο του 1967 ξεκίνησε να χρησιμοποιείται για το δικτατορικό καθεστώς ο ισπανικός όρος «χούντα», που είχε εισαχθεί στον ελληνικό δημόσιο λόγο από το 1965 για να περιγράψει ομάδες που απεργάζονταν αντιδημοκρατικά σχέδια και η χρήση του οποίου για τη δικτατορία διαδόθηκε ευρέως.^[1][2] Την εξουσία ασκούσε άμεσα ή έμμεσα κυρίως μία ομάδα πραξικοπηματιών συνταγματαρχών, από τους οποίους το καθεστώς ονομάστηκε και «Χούντα των Συνταγματαρχών» ή «Δικτατορία των Συνταγματαρχών».

Στη διάρκεια της επταετίας σχηματίστηκαν τέσσερις δικτατορικές κυβερνήσεις: η Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Κόλλια 1967, η Κυβέρνηση Γεωργίου Παπαδόπουλου 1967, η Κυβέρνηση Σπύρου Μαρκεζίνη 1973, η Κυβέρνηση Αδαμαντίου Ανδρουτσόπουλου 1973.

Ο Αντιδικτατορικός αγώνας έλαβε χώρα κατά την επταετία και είχε ως κορυφαίες στιγμές την απόπειρα δολοφονίας του Παπαδόπουλου το 1968 από τον Αλέκο Παναγούλη, το Κίνημα του Ναυτικού τον Μάιο του 1973 υπό την ηγεσία του Νίκου Παππά και τη φοιτητική Εξέγερση του Πολυτεχνείου, επίσης το 1973. Μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 και τη βίαιη καταστολή της, ένα νέο πραξικόπημα υπό τον Ιωαννίδη ανέτρεψε τον Παπαδόπουλο, ισχυρό άνδρα του καθεστώτος έως τότε.

Κατά την επταετία η χώρα γνώρισε γενική οικονομική αύξηση,^{[3][4][5][6][7]} επενδύσεις (μέχρι το 1974, οπότε και μειώθηκαν), δημόσια έργα που πραγματοποιήθηκαν ως προπαγάνδα για την εμπιστοσύνη του λαού, βασανιστήρια – καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διώξεις,^[8] εμπορικό έλλειμμα, καθώς και κακές σχέσεις με τις περισσότερες δημοκρατικές χώρες πλην των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής.

Ιστορία της Ελλάδας
ΑνάπτυξηΠροϊστορία
ΑνάπτυξηΑρχαιότητα
ΑνάπτυξηΜεσαίωνας
ΑνάπτυξηΝεότερη Ελλάδα
ΑνάπτυξηΣχετικά
πσε

Στις 24 Ιουλίου 1974, αδυνατώντας η τελευταία κυβέρνηση να αντιμετωπίσει την Τούρκικη Εισβολή στην Κύπρο, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης, προσκάλεσε από το εξωτερικό και διόρισε πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ο οποίος και σχημάτισε την λεγόμενη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και δρομολόγησε την αποκατάσταση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στην Ελλάδα.

Ιστορικό πλαίσιο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ελληνική δικτατορία 1967-1974 θεωρείται διεθνώς ένα ακόμα επεισόδιο του Ψυχρού Πολέμου, στην αντιπαράθεση μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Η προσπάθεια της Σοβιετικής Ένωσης να προσεταιριστεί έθνη στην πολιτική σφαίρα επιρροής της, ενισχύοντας φιλοσοβιετικές και φιλοκομμουνιστικές ομάδες, συχνά οδηγούσε σε αντίδραση από τη μεριά των Δυτικών και κυρίως των Αμερικανών που ήταν επικεφαλής του δυτικού συνασπισμού σε όμοιες αντίστοιχες ενέργειες.^[9]

Στο εσωτερικό των χωρών, στις πιο βίαιες περιπτώσεις, αυτή η μάχη κατέληγε είτε σε πλήρη επικράτηση των κομμουνιστών, όπως στο Βιετνάμ/Καμπότζη, ή σε στρατιωτική δικτατορία των πιο ακραίων δυτικόφιλων εθνικιστών (Χιλή, Αργεντινή). Στην περίπτωση της Ελλάδας, όπως και στην Ισπανία και στην Πορτογαλία, οι στρατιωτικοί ανέλαβαν να αντιμετωπίσουν αυτό που εκλάμβαναν ως κομμουνιστικό κίνδυνο με περιορισμό των πολιτικών ελευθεριών και εγκαθίδρυση δικτατοριών. Σε αυτήν την δράση τους είχαν συχνά την σιωπηρή ανοχή έως και σε μερικές περιπτώσεις, την ανοιχτή συμπαράσταση της Δύσης, και κυρίως των ΗΠΑ, μέχρι ακόμα και την ωμή παρέμβαση της CIA και των παραγόντων της.^[10]

Κατά τον Σάμιουελ Χάντιγκτον η ελληνική δικτατορία δεν πρέπει να αναλύεται ως ένα μεμονωμένο γεγονός αλλά ως μέρος ενός παγκόσμιου παιχνιδιού, μέρος ενός κύματος δικτατοριών. Όπως εξηγεί ο συγγραφέας στο βιβλίο The Third Wave, με πολλές αναφορές στην ελληνική δικτατορία και μεταπολίτευση, ο κόσμος έχει περάσει τρία κύματα αποσταθεροποίησης και δημοκρατικοποίησης.^[11] Η Ελλάδα βρέθηκε στο τρίτο κύμα εκδημοκρατισμού, την περίοδο του 70-80 μαζί με άλλες χώρες όπως οι προαναφερθείσες Ισπανία, Πορτογαλία αλλά και οι Βραζιλία, Παναμάς, Γρενάδα κ.ά.

Πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν στο πραξικόπημα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με την απελευθέρωση της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα, ξεκίνησε εμφύλιος πόλεμος (1946-1949) μεταξύ των κομμουνιστικών δυνάμεων ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του εθνικού στρατού, που είχε την άμεση υποστήριξη των Άγγλων και Αμερικανών. Με την παράδοση των όπλων από πλευράς των κομμουνιστών, άρχισε να συντηρείται από τις ελληνικές κυβερνήσεις κλίμα κατάστασης έκτακτης ανάγκης για τυχόν κομμουνιστική επανάσταση. Επιπλέον, έως το 1961, με ευθύνη και πρωτοβουλία της κυβέρνησης Καραμανλή, δημιουργήθηκε μηχανισμός ελέγχου του Τύπου και της πληροφόρησης, με σκοπό τη στήριξη ενός ουσιαστικά αυταρχικού καθεστώτος. Ο μηχανισμός αυτός αποτελείτο από στρατιωτικούς και Έλληνες και ξένους δημοσιογράφους, οι μισθοί των οποίων καλύπτονταν από μυστικά κονδύλια της Γενικής Διεύθυνσης Τύπου και Πληροφοριών (ΓΔΤΠ) και της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΚΥΠ). Οι αξιωματικοί που αποτελούσαν το μηχανισμό αυτό αξιοποίησαν αργότερα την εμπειρία τους επιβάλλοντας τη δικτατορία.^[12]

Ήδη από την περίοδο 1954-7 οι ΗΠΑ είχαν αρχίσει να ανησυχούν για τη δημοφιλία τους στην Ελλάδα, ειδικά όσον αφορά τις επιδιώξεις της δεύτερης ως προς το κυπριακό ζήτημα. Η κορύφωση ήρθε τα έτη 1965-7 οπότε εκτιμούσαν ότι η διαφαινόμενη επανεκλογή Παπανδρέου θα επηρέαζε την επιρροή τους σε τέτοιο βαθμό που σύμφωνα με έγγραφο της πρεσβείας έπρεπε να «αποφευχθεί, ει δυνατόν χωρίς άμεση και ανοιχτή αντιπαράθεση».^[13] Μέσα στον στρατό υπήρχε παράνομη οργάνωση αξιωματικών, με το όνομα ΙΔΕΑ, που είχε σχέδιο πραξικοπήματος. Στον ΙΔΕΑ, δρούσε ο αξιωματικός Γεώργιος Παπαδόπουλος, ως υφιστάμενος του στρατηγού Νάτσινα. Οι μηχανισμοί αυτοί, ενεργοποιήθηκαν, ή μάλλον πήραν την εντολή να ενεργοποιηθούν, από τον Τζον Μόρι, πράκτορα της CIA στην Αθήνα, κατ’ αρχήν για την ανατροπή της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου, στη συνέχεια όμως με κύριο στόχο την επιβολή πραξικοπηματικής κυβέρνησης, αποτελούμενης μόνο από στρατιωτικούς.

Τον Ιούλιο του 1965 σημειώθηκε σοβαρό ρήγμα στις τάξεις του κυβερνώντος κόμματος Ένωση Κέντρου, γνωστό στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας με τον όρο Αποστασία του 1965 ή Ιουλιανά. Αφορμή υπήρξε η απόφαση του Γεωργίου Παπανδρέου να αντικαταστήσει τον Πέτρο Γαρουφαλιά από το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης και η άρνηση του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου Β΄ να υπογράψει το σχετικό διάταγμα, αν ο διάδοχος του Γαρουφαλιά δεν απολάμβανε της απόλυτης εμπιστοσύνης του^[14] (υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ).

Ο Γ. Παπανδρέου αναγκάστηκε από τον Κωνσταντίνο να παραιτηθεί στις 15 Ιουλίου 1965. Από εκείνη την ημέρα και μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου του 1966, ο Κωνσταντίνος προσπάθησε να σχηματίσει κυβερνήσεις με τη συμμετοχή κατά διαστήματα 48 βουλευτών της παράταξης Ένωση Κέντρου (αποστατών) που εγκατέλειψαν τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ο όρος «Αποστασία» προήλθε από τον χαρακτηρισμό αποστάτες που αποδόθηκε στους βουλευτές της Ένωσης Κέντρου που, υπό την προτροπή του επίσης βουλευτή της Ένωσης Κέντρου Κωνσταντίνου Μητσοτάκη,^[14] πήραν μέρος ή έδωσαν ψήφο εμπιστοσύνης στις κυβερνήσεις της περιόδου αυτής. Ο Κωνσταντίνος αρχικά διόρισε πρωθυπουργό τον Γεώργιο Αθανασιάδη – Νόβα με υπουργούς αποστάτες βουλευτές την Ένωσης Κέντρου. Η νέα κυβέρνηση όμως δεν είχε πλειοψηφία στη Βουλή, οπότε σχηματίστηκε άλλη κυβέρνηση υπό τον Ηλία Τσιριμώκο. Όλη η περίοδος που ακολούθησε την αποπομπή της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου χαρακτηρίζεται γενικότερα ως περίοδος πολιτικής ανωμαλίας.^[14]

Η σύγκρουση είχε και οικονομικά αίτια: Όταν η Ένωση Κέντρου ανήλθε στην εξουσία, ο Παπανδρέου είχε επιβάλει στον εκατομμυριούχο μεγαλοεπενδυτή Τομ Πάπας την επαναδιαπραγμάτευση των συμβάσεων για τα διυλιστήρια της ESSO (της σημερινής ΕΚΟ). «Ο Πάπας αντέδρασε και πίεζε την ελληνική κυβέρνηση, μέσω των διασυνδέσεων που είχε με την κυβέρνηση των ΗΠΑ, να σταματήσει τις «σοσιαλιστικές μεταρρυθμίσεις»».^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Τελικά το φθινόπωρο του 1964, η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου υποχρέωσε τον Τομ Πάπας να υπογράψει νέα σύμβαση με την ESSO PAPAS, καταργώντας τα περισσότερα από τα μονοπώλια που είχε». Η CIA, και η πολυεθνική Esso, δεν υποχώρησαν αλλά υπονόμευαν την κυβέρνηση Παπανδρέου.

Στο βιβλίο που έγραψε ο Μακάριος Δρουσιώτης,^[15] αναφέρει: «… ο Τομ Πάπας ήταν αυτός που συνέδραμε οικονομικά για την εξαγορά των βουλευτών που είχαν αποστατήσει από την Ένωση Κέντρου. Ο Λευτέρης Βόδενας συνεργάτης του τότε εκδότη των εφημερίδων «Μακεδονία» και «Θεσσαλονίκη» ο οποίος είχε ενεργό συμμετοχή στην ανατροπή του Παπανδρέου, αφηγείται στο βιβλίο του Χρίστου Χριστοδούλου «Ο εκδότης Ιωάννης Βελλίδης»:

“… μια μέρα ανέβηκα στον 7ο όροφο της οδού Φιλελλήνων 1 και πήρα κάτι δέματα…. Τα πήρα από τα γραφεία της ESSΟ Πάπας που ήταν εκεί και τα κατέβασα στα γραφεία της “Μακεδονίας” που ήταν στο δεύτερο όροφο. Από κει πέρασαν κάποιοι βουλευτές και τα πήραν».

Το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου

Στις 21 Απριλίου 1967, και ενώ είχαν προκηρυχθεί εκλογές για τις 28 Μαΐου, μια ομάδα αξιωματικών του στρατού, υπό την ηγεσία του ταξίαρχου Στυλιανού Παττακού και των συνταγματαρχών Γεωργίου Παπαδόπουλου και Νικόλαου Μακαρέζου κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα.

Έχοντας εξασφαλίσει περίπου 100 τεθωρακισμένα στην περιοχή της πρωτεύουσας, οι πραξικοπηματίες κινήθηκαν τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου και κατέλαβαν αρχικά το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Στη συνέχεια έβαλαν σε εφαρμογή το σχέδιο έκτακτης ανάγκης του ΝΑΤΟ με κωδικό Σχέδιο Προμηθεύς, με αποτέλεσμα να κινητοποιηθούν όλες οι στρατιωτικές μονάδες της Αττικής. Το συγκεκριμένο σχέδιο προορίζονταν για την αναγκαστική ανάληψη εξουσίας από το στρατό με σκοπό την εξουδετέρωση κομμουνιστικής εξέγερσης, σε περίπτωση που εισέβαλλαν στην Ελλάδα δυνάμεις του Σοβιετικού Στρατού.^[16] Ο έμπιστος του βασιλιά αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού στρατηγός Γρηγόριος Σπαντιδάκης αντικαταστάθηκε από τον Οδυσσέα Αγγελή. Ο Αγγελής κάνοντας χρήση του νέου του αξιώματος έδωσε εντολή στο Γ΄ Σώμα Στρατού στη Θεσσαλονίκη να εφαρμόσει το Σχέδιο Προμηθεύς σε όλη τη χώρα.

Η μοναδική προσπάθεια για να αντιμετωπιστεί εγκαίρως το πραξικόπημα ήταν από την πλευρά κυρίως του υπουργού Δημόσιας Τάξης Γεωργίου Ράλλη ο οποίος προσπάθησε να επικοινωνήσει με τον ταξίαρχο Ορέστη Βιδάλη για να κινητοποιήσει το Γ’ Σώμα Στρατού (Θεσσαλονίκη). Δεν πρόλαβε, αφού το σχέδιο Προμηθεύς είχε ήδη τεθεί σε εφαρμογή με αποτέλεσμα ο ταξίαρχος Βιδάλης να αγνοήσει το σήμα του Ράλλη.^[17]

Το Δεκέμβριο του 1967, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος επιχείρησε αντικίνημα για την ανατροπή των πραξικοπηματιών, το οποίο όμως απέτυχε. Ο ίδιος και η οικογένειά του κατέφυγαν στην Ιταλία. Η Ελλάδα τυπικά παρέμεινε Βασιλευομένη Δημοκρατία, με τους στρατιωτικούς να ορίζουν αντιβασιλέα τον Γεώργιο Ζωιτάκη.

Σχέσεις με τις ΗΠΑ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Επιχείρηση Gladio

Οι εγκάρδιες χειραψίες, τα χαμόγελα και οι εναγκαλισμοί των δικτατόρων με επιφανείς Αμερικανούς πολιτικούς ή στρατιωτικούς αποτέλεσαν ισχυρότατο προπαγανδιστικό όπλο του καθεστώτος, το οποίο προέβαλε εντονότατα τις σχετικές φωτογραφίες ως απόδειξη της στήριξής του από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Ο εκ των πρωτεργατών του πραξικοπήματος ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός πρωτοστάτησε στα σχετικά φωτογραφικά στιγμιότυπα, ειδικά κατά τον πρώτο χρόνο της δικτατορίας. Ο πρώην αντιπρόεδρος και μετέπειτα πρόεδρος των Η.Π.Α., Ρίτσαρντ Νίξον, ήταν ο πρώτος κορυφαίος Αμερικανός πολιτικός που έφτασε στην Αθήνα δύο μόλις μήνες μετά το πραξικόπημα, στις 20 Ιουνίου του 1967. Το ίδιο βράδυ της άφιξής του συναντήθηκε με τον Σπύρο Μαρκεζίνη, τον μόνο αρχηγό κόμματος που διέθετε σχετική ελευθερία κινήσεων, σε δείπνο που παρέθεσε σε στενό κύκλο ο πολυπράγμων Αμερικανός επιτετραμμένος Νόρμπερτ Άνσουτς, άμεσα αναμειγμένος στις πολιτικές διεργασίες που οδήγησαν στο πραξικόπημα. Την επομένη ο Ρίτσαρντ Νίξον επισκέφθηκε τον πρωθυπουργό της χούντας Κόλλια, τον υπουργό Εξωτερικών Παύλο Οικονόμου-Γκούρα και τον υπουργό Εσωτερικών Στυλιανό Παττακό. Την ίδια ημέρα, πριν αναχωρήσει για το Ισραήλ, ο Αμερικανός επίσημος δέχθηκε τους δημοσιογράφους στους οποίους μεταξύ άλλων δήλωσε: «Γενική εντύπωσίς μου είναι ότι όλοι οι συνομιληταί μου, μου κατέστησαν εμφαντικώς ενδεικτικόν ότι ευνοούν την αρχήν της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας και ότι επιθυμούν να την αποκαταστήσουν όσον το δυνατόν ταχύτερον». Μάλιστα ο Νίξον δεν παρέλειψε να τονίσει ότι «επί του θέματος τούτου ο βασιλεύς είναι ιδιαιτέρως απερίφραστος και αποφασιστικός». Εξαιρετικά θερμός απέναντι στους δικτάτορες ήταν ο αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ιάκωβος, ο οποίος επισκέφθηκε τον πρωθυπουργό του στρατιωτικού καθεστώτος Κωνσταντίνο Κόλλια στις 2 Αυγούστου του 1967, υπογραμμίζοντας ότι η επίσκεψή του «δεν έχει απλούν εθιμοτυπικόν χαρακτήρα» αλλά αποτελεούσε «και αναγνώρισιν του επιτελούμενου υπό του ιδίου και των αξιοτίμων μελών της εθνικής κυβερνήσεως δυσχερούς εθνικού έργου». Στις 28 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς, επισκέφθηκε την Ελλάδα ο αρχηγός της Αμερικανικής Στρατιωτικής Αποστολής στρατηγός Βαν Φλιτ. Ο πλέον ένθερμος φίλος του δικτατορικού καθεστώτος αναδείχθηκε ο Αμερικανός γερουσιαστής Έντουαρντ Ντερβίνσκι, ο οποίος επισκέφθηκε την Αθήνα στις 2 Οκτωβρίου του 1967.^[18]

Οι Η.Π.Α. εφάρμοσαν την τακτική της realpolitik ως προς τις σχέσεις τους με το νέο καθεστώς. Έτειναν να αποδέχονται ως τετελεσμένο γεγονός τη δικτατορία επικαλούμενοι διάφορα εκλογικευτικά επιχειρήματα: ο απλός κόσμος της ελληνικής υπαίθρου και των αστικών κέντρων δεν έρχόταν σε ευθεία ρήξη με το καθεστώς. Γενικά η απουσία κάποιου ισχυρού αντιπολιτευτικού κινήματος στο εσωτερικό, η εκ μέρους της οικονομικής ολιγαρχίας του τόπου, υποστήριξης του καθεστώτος και οι διακηρύξεις της χούντας για την πρόωθηση μέτρων εκδημοκρατισμού λειτουργούσαν αποτρεπτικά για την αμερικανική πλευρά. Το κλειδί για την κατανόηση της αμερικανικής στάσης «βρίσκεται στο γεγονός της φιλοατλαντικής στάσης της ηγεσίας της χούντας».^[19] Απαιτούσε λεπτό χειρισμό η δημόσια στάση που θα εκδήλωναν οι Η.Π.Α. με δεδομένη την αντίδραση της φιλελεύθερης πτέρυγας των Δημοκρατικών. Αρχικά ο Ντιν Ράσκ απέτρεψε την έκφραση λύπης της Ουάσινγκτον για το πραξικόπημα. Στη συνέχεια άσκησε διακριτική πίεση για την ασφάλεια του Ανδρέα Παπανδρέου. Δια μέσου του Αμερικανού πρεσβευτή στην Αθήνα ασκήθηκε πίεση για την προώθηση, όχι άμεσα μα το ταχύτερο δυνατόν, ελευθεριών και, τέλος, ο ίδιος υιοθέτησε την πρόταση του Τάλμποτ να ανασταλεί η αποστολή βαρέων όπλων στο πλαίσιο του «Military Assistance Program».^[20] Τον Ιούλιο του 1967 η αμερικανική πλευρά και συγκεκριμένα ο Ντιν Ράσκ, ο υπουργός των Εξωτερικών των Η.Π.Α., εισηγήθηκε την μερική άρση του αποκλεισμού αποστολής βαρέων όπλων, χωρίς να αρθεί πλήρως. Είχε προηγηθεί η συνεργασία του καθεστώτος στον Πόλεμο των Έξι Ημερών με το να επιτρέψει τη χρήση των αμερικανικών βάσεων στην Ελλάδα.^[21] Όταν εκδηλώθηκε το κίνημα του βασιλιά Κωνσταντίνου οι Αμερικανοί κράτησαν ουδέτερη στάση, αν και σε επίπεδο κορυφής προσδοκούσαν στην επικράτηση του βασιλιά, με τις δικές του όμως δυνάμεις, και χωρίς τη δική τους βοήθεια. Η αποχώρησή του στο εξωτερικό δημιουργούσε στις Η.Π.Α. ένα ζήτημα: στερούνταν ένα βασικό επιχείρημα, λόγω της παρουσίας του για μη αναγνώριση του καθεστώτος. Τελικά, στις 23 Ιανουαρίου 1968 ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον έστειλε επιστολή στο καθεστώς της Αθήνας αποκαθιστώντας πλήρως τις μεταξύ τους σχέσεις.^[22]

Βασανιστήρια και άσκηση βίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αμέσως μετά την επιβολή του καθεστώτος πραγματοποιήθηκαν χιλιάδες συλλήψεις, συνήθως νύχτα και χωρίς εντάλματα. Τα πρόσωπα που συλλαμβάνονταν στην πλειονότητά τους εκτοπίστηκαν, άλλοι κρατήθηκαν στην ασφάλεια και ορισμένοι οδηγήθηκαν στα έκτακτα Στρατοδικεία. Η χούντα σε όλη τη διάρκειά της επέβαλε απηνή διωγμό εναντίον των πολιτικών της αντιπάλων και κυρίως των κομμουνιστών, ενεργοποιώντας και επεκτείνοντας όλο το αντικομμουνιστικό μετεμφυλιακά νομοθετικό πλαίσιο (νόμος 509 «περί ασφάλειας του κοινωνικού καθεστώτος» κ.λπ.). Κύριες μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν οι βασανιστές της Ασφάλειας ήταν: σωματική κακοποίηση, ξυλοδαρμός, φάλαγγα (βασανισμός με συνεχή ραβδισμό των πελμάτων των ποδιών), αυστηρή απομόνωση σε άθλιες συνθήκες, ηλεκτροσόκ (με τη συμμετοχή ιατρικού προσωπικού που υπηρετούσε τη χούντα), εκφοβισμός, ταπείνωση, εικονικές εκτελέσεις.^{[23][24][25][26][27]}

Στα κτίρια της ΕΑΤ-ΕΣΑ (Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας στην περιοχή της σημερινής Πλατείας Ελευθερίας της Αθήνας) λάμβαναν χώρα βασανισμοί κατά τη διάρκεια ανακρίσεων και σύμφωνα με μαρτυρίες από τις στρατιωτικές δίκες, το δόγμα της ΕΣΑ ήταν “Φίλος ή σακάτης βγαίνει όποιος έρχεται εδώ μέσα”^[28][29]. Ο Αλέξανδρος Παναγούλης ήταν ένα από τα πολλά πρόσωπα που βασανίστηκαν στα κτίρια της ΕΑΤ-EΣA^[29][30], όπως και ο Νίκος Κωνσταντόπουλος, οΒαγγέλης Λιάρος^[31] και ο Σάκης Καράγιωργας. Χαρακτηριστικό για την βιαιότητα των βασανιστηρίων είναι το μαρτύριο του Σπύρου Μουστακλή, αξιωματικού του ελληνικού στρατού με αντιδικτατορική δράση, ο οποίος συνεπεία των βασανιστηρίων του ΕΑΤ-ΕΣΑ έμεινε παράλυτος και δεν κατάφερε ποτέ να ξαναμιλήσει.^[32][33]

Πολλοί συλληφθέντες οδηγούνται στην Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφάλειας Αθηνών, στη οδό Μπουμπουλίνας 18, στο άντρο των βασανιστών Μάλλιου, Μπάμπαλη και Λάμπρου. Εκεί ανακρίνονταν με συστηματική χρήση βασανιστηρίων χιλιάδες συλληφθέντες, όπως ο Περικλής Κοροβέσης και η Κίττυ Αρσένη^[34]. Στη διαβόητη ¨Ταράτσα της οδού Μπουμπουλίνας¨ οδηγούνταν οι συλληφθέντες από την ασφάλεια της Χούντας και βασανίζονταν με τις πιο άγριες και απάνθρωπες μεθόδους. Η βιαιότητα των βασανιστηρίων ήταν τέτοια ώστε 22 άτομα πέθαναν κατά τη διάρκεια της κράτησης τους και άλλα 21 λίγες μέρες ή μέσα σε ένα χρόνο από τότε που αποφυλακίστηκαν.^{[35][36][37][38][39]}

Εκατοντάδες πρόσωπα με αντιδικτατορική δράση βασανίστηκαν στα γραφεία και στα κελιά του κτιρίου της Ασφάλειας της λεωφόρου Μεσογείων 14-18 (Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφαλείας Αθηνών) καθώς και στις στρατιωτικές φυλακές Μπογιατίου και στα νταμάρια της Κυψέλης.^{[40][41][42][43]}

Στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας έλαβαν χώρα πολλές διώξεις και βασανιστήρια αντιστασιακών με αποκορύφωμα, στις 9 Μαΐου 1968, τη δολοφονία – μετά από βασανιστήρια – από όργανα της ασφάλειας του Γιώργη Τσαρουχά (τ.βουλευτή, στελέχους του Κ.Κ.Ε. και επικεφαλής της οργάνωσης Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) Θεσσαλονίκης). Ο βασανισμός και η δολοφονία έγινε στο κτίριο της ΚΥΠ (Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών). Το κτίριο της ΚΥΠ Θεσσαλονίκης είχε μετατραπεί σε χώρο ανακρίσεων και βασανιστηρίων πολλών αντιφρονούντων πολιτών όπως η Ασπασία Καρρά και ο Αργύρης Μπάρας αλλά και αντιφρονούντων στρατιωτών. Ως μέσα βασανισμού χρησιμοποιούνταν η μαστίγωση με συρμάτινα μαστίγια, η φάλαγγα, οι εικονικές εκτελέσεις, τα χτυπήματα με σιδεροσωλήνες και ξύλινες ράβδους, το ηλεκτροσόκ κ.ά.^{[44][45][46][47][48][49][50][51][52]} Στη Θεσσαλονίκη, επίσης, την παραμονή της Πρωτομαγιάς του 1971, ο φοιτητής της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Νίκος Ρουκουνάκης αυτοπυρπολήθηκε στην πανεπιστημιούπολη Θεσσαλονίκης και έχασε τη ζωή του, ως έσχατη διαμαρτυρία κατά της Χούντας. Στις 24 Μαρτίου 1973 ο φοιτητής της στρατιωτικής σχολής Θεσσαλονίκης Γεώργιος Παπαγιάννης ρίφθηκε από ταράτσα πολυκατοικίας από αγνώστους και σκοτώθηκε ενώ οι δικτατορικές αρχές το παρουσίασαν ως αυτοκτονία.^[53]

Το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών απέστειλε διαμαρτυρία προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος για τα βασανιστήρια που λάμβαναν χώρα στην Ελλάδα.^[54] Στα τέλη του 1968 ο Γ.Γ. του Παγκόσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών, μετά από έκκληση της «οικουμενικής ομάδας» της πόλης Κρίφτελ της Δυτικής Γερμανίας, έστειλε προσωπικό και ανεπίσημο διάβημα προς τον χουντικό Ιερώνυμο, με το οποίο τον καλούσε να παρέμβει με σκοπό την αποτροπή των θανατικών εκτελέσεων των Ελευθέριου Βερυβάκη και Αλέξανδρου Παναγούλη. Ο Ιερώνυμος απάντησε χαρακτηρίζοντας την επιστολή αυτή, «παρέμβαση στα πολιτικά πράγματα της χώρας» και «επέμβαση υπέρ δολοφόνων».^[55]. Ο Μητροπολίτης Σύρου Δωρόθεος Στέκας με σειρά επιστολών του ζητούσε από τον χουντικό Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο άδεια να επισκεφθεί τους εξόριστους στη Γυάρο αλλά και κατέθεσε πρόταση για την απελευθέρωση των εξορίστων του νησιού. Ο Ιερώνυμος όμως απέρριψε τα αιτήματα του Μητροπολίτη Δωρόθεου.^[56]

Ο βασανισθείς στο ΕΑΤ-ΕΣΑ Περικλής Κοροβέσης κατέγραψε στο βιβλίο του «Ανθρωποφύλακες» τα βασανιστήρια και τις φυλακίσεις επί Χούντας. Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρώτα το 1969 σε λίγα αντίτυπα στη Γενεύη κι έπειτα, μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες, φανέρωσε σε ολόκληρο τον κόσμο το πραγματικό πρόσωπο της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Βαρύνουσας σημασίας ήταν η κατάθεση του Περικλή Κοροβέση στο Συμβούλιο της Ευρώπης, το οποίο ήταν ο πρώτος διεθνής θεσμός στον οποίο αποκαλύφθηκε το απάνθρωπο πρόσωπο της δικτατορίας της 21ης Απριλίου.^[57][58]

Στις 30 Ιανουαρίου 1969 η Συμβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης με 92 ψήφους καταδικάζει τη χούντα και εισηγείται στην Επιτροπή των υπουργών την εκδίωξη της Ελλάδας από το Συμβούλιο. Ήδη από το προηγούμενο έτος σειρά εκθέσεων του ειδικού εισηγητή του Συμβουλίου της Ευρώπης Μαξ βαν ντερ Στουλ, αλλά και της Διεθνούς Αμνηστίας, είχε προσκομίσει σαφείς αποδείξεις ότι το καθεστώς δεν σεβόταν τα ανθρώπινα δικαιώματα και ότι η Ασφάλεια και η Στρατιωτική Αστυνομία είχαν διαπράξει βασανιστήρια και καταστρατηγούσε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Η Χούντα, βέβαιη για την καταδίκη της, έσπευσε να αποχωρήσει από το Συμβούλιο, παραδεχόμενη εμμέσως τις καταθέσεις του Κοροβέση και των άλλων θυμάτων της που κατόρθωσαν να φτάσουν στο βήμα του Στρασβούργου. Ουσιαστικά επρόκειτο για αποπομπή της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης.^{[59][60][61][62]}

Πολιτικές διώξεις και δολοφονίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1967 το δικτατορικό καθεστώς προέβη σε σειρά στρατοδικείων ενώ χιλιάδες εξόριστοι, στην πλειονότητά τους αριστεροί, μεταφέρθηκαν στη Γυάρο. Ταυτόχρονα άρχισαν οι δολοφονίες των πολιτικών αντιπάλων. Ο Παναγιώτης Ελής ήταν ο πρώτος πολιτικός κρατούμενος ο οποίος δολοφονήθηκε από τη χούντα στον Ιππόδρομο, που είχε μετατραπεί σε προσωρινό στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων, λίγα 24ωρα μετά το πραξικόπημα. Η χούντα δεν συγχώρεσε τη θαρραλέα στάση του δικηγόρου Νικηφόρου Μανδηλαρά στη δίκη του ΑΣΠΙΔΑ. Τα όργανά της τον δολοφόνησαν και τον πέταξαν στη θάλασσα. Το πτώμα του, με βαριές κακώσεις, βρέθηκε σε ερημική ακτή της Ρόδου, λίγα χιλιόμετρα μακριά από το χωριό Γεννάδι, στις 22 Μαΐου του 1967. Ο Γιάννης Χαλκίδης δολοφονήθηκε από τα όργανα του καθεστώτος στη Θεσσαλονίκη, στις 5 Σεπτεμβρίου. Ο 15χρονος Βασίλης Πεσλής και η 25χρονη Μαρία Καλαβρού ήταν τα πρώτα θύματα των πραξικοπηματιών, καθώς δολοφονήθηκαν το πρωί της 21ης Απριλίου. Στις 15 Νοεμβρίου άρχισε στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών η πρώτη μεγάλη δίκη μελών αντιστασιακής οργάνωσης. Πρόκειται για τους 31 του Πατριωτικού Μετώπου (ΠΑΜ), το οποίο είχε συγκροτήσει αμέσως μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος ο Μίκης Θεοδωράκης. Στο ΠΑΜ συμμετείχαν κομμουνιστές και άλλοι αριστεροί. Ο πρόεδρος του Στρατοδικείου και ο βασιλικός επίτροπος επιλέχθηκαν από το δικαστικό σώμα καθώς η Δικαιοσύνη ήταν η μόνη από τις τρεις εξουσίες την οποία δεν είχε ανατρέψει η δικτατορία του στρατού. Αν και συνελήφθη, ο Μίκης Θεοδωράκης δεν συμπεριλήφθηκε μεταξύ των δικαζομένων επειδή η χούντα δεν επιθυμούσε να έχει στο εδώλιο ένα πρόσωπο με τέτοια διεθνή προβολή. Κατά τη διαδικασία ο βασιλικός επίτροπος φρόντισε να εγκωμιάσει την επέμβαση του στρατού, πριν προτείνει βαριές καταδίκες των κατηγορουμένων. Τελικά το Έκτακτο Στρατοδικείο στις 21 Νοεμβρίου καταδίκασε σε ισόβια δεσμά τους Κώστα Φιλίνη και Ιωάννη Λελούδα και επέβαλε ποινές φυλάκισης από 1 έως 15 χρόνια σε άλλους 19 κατηγορούμενους, εκ των οποίων στους 13 με αναστολή, και αθώωσε δέκα. Στις 13 Νοεμβρίου το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών επέβαλε πολύμηνες φυλακίσεις στους Λεωνίδα Κύρκο, Π. Παρασκευόπουλο και Αθανάσιο Τσουπαρόπουλο για παλαιά δημοσιεύματα της Αυγής, ενώ ο πρώην βουλευτής της Ένωσης Κέντρου Τάλμποτ Κεφαλληνός καταδικάστηκε για παλαιότερη περιύβριση εισαγγελικής αρχής^[63].

Η καθαίρεση και σε ορισμένες περιπτώσεις φυλάκιση και εκτόπιση όλων των εκλεγμένων δημάρχων και κοινοταρχών της χώρας ήταν ένα από τα πρώτα μέτρα του δικτατορικού καθεστώτος. Σταδιακά άρχισε η αντικατάστασή τους με το διορισμό εγκαθέτων της χούντας στη θέση τους. Ο Αριστείδης Σκυλίτσης, που ορκίστηκε δήμαρχος Πειραιά στις 5 Αυγούστου, ήταν ο επιφανέστερος εξ αυτών. Έμεινε μάλιστα στην ιστορία και ως ο δημιουργός του εμβλήματος της χούντας^[64].

Προπαγάνδα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 3 Σεπτεμβρίου, οι ένοπλες δυνάμεις προσέφεραν θέαμα στις χιλιάδες των θεατών που κατέκλυσαν το Στάδιο για να συνεορτάσουν την «πολεμική αρετή των Ελλήνων», μαζί με τη δικτατορική κυβέρνηση, τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο Α΄ και τη στρατιωτική ηγεσία. Απουσίαζαν τρία πρόσωπα: ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, που επισκεπτόταν τον Καναδά, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κόλλιας και ο ουσιαστικός αρχηγός του καθεστώτος Γεώργιος Παπαδόπουλος.^[65]

Ελληνοτουρκική κρίση του ’67[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η πρώτη μείζων κρίση του δικτατορικού καθεστώτος πυροδοτήθηκε από τις δυσμενέστατες εξελίξεις του Κυπριακού που δρομολογήθηκαν μετά τη συνάντηση Γεωργίου Παπαδόπουλου–Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ στον Έβρο και την απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας από την Κύπρο. Ταπεινωμένη διεθνώς, αντιμέτωπη με την ογκούμενη ανησυχία για τις διαγραφόμενες συνέπειες της πολιτικής της στα εθνικά θέματα, η χούντα ανέθεσε, στις 21 Νοεμβρίου, τη διαχείριση της εξωτερικής πολιτικής στον παλαιό πολιτικό της Ε.Ρ.Ε. Παναγιώτη Πιπινέλη. Στενός συνεργάτης του Κωνσταντίνου Καραμανλή προδικτατορικά και πρώην πρωθυπουργός, ο Παναγιώτης Πιπινέλης, ο οποίος επανειλημμένα είχε εισηγηθεί προ του 1967 κάποιας μορφής δικτατορία στο όνομα του κομμουνιστικού κινδύνου, ήταν το πρώτο σημαντικό πολιτικό πρόσωπο που συνεργάστηκε με το δικτατορικό καθεστώς. Θέλοντας να διαλύσει τους ενδεχόμενους συνειρμούς από την κίνηση αυτή του παλαιού συνεργάτη του, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έσπευσε με συνέντευξή του στην παρισινή Le Monde, στις 29 Νοεμβρίου, να καταδικάσει σε δριμύ τόνο την ολέθρια πολιτική της χούντας στο Κυπριακό και να δηλώσει: «Εκείνο το οποίον επιβάλλεται είναι η έγκαιρος αποχώρησις της κυβερνήσεως των δικτατόρων». Η ανάγκη πολιτικής «διεύρυνσης» της χούντας έγινε πιο έντονη μετά το αποτυχημένο βασιλικό αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου, την απομάκρυνση του πρωθυπουργού-ανδρείκελου Κωνσταντίνου Κόλλια και την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον ίδιο τον Παπαδόπουλο. Τρεις μέρες μετά το αντιπραξικόπημα, ο Παπαδόπουλος επιχείρησε να διασκεδάσει τις εντυπώσεις συγκαλώντας εσπευσμένα δημόσια συνεδρίαση της Επιτροπής Αναθεώρησης του Συντάγματος. Πλαισιωμένος από τα άλλα δύο μέλη της «τρόικας», τον Στυλιανό Παττακό και τον Νικόλαο Μακαρέζο, ο Παπαδόπουλος υποσχέθηκε ότι το νέο Σύνταγμα θα δινόταν σε λίγες μέρες στη δημοσιότητα, εγκαινιάζοντας δήθεν τη διαδικασία σταδιακής επιστροφής στον κοινοβουλευτισμό. Στις 18 Δεκεμβρίου ο Παναγιώτης Πιπινέλης ορκίστηκε και επίσημα υπουργός Εξωτερικών της νέας κυβέρνησης, συνοδευόμενος από τους νέους υπουργούς Οικονομικών Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο, Συγκοινωνιών Παύλο Τοτόμη και Δημόσιας Τάξης Παναγιώτη Τζεβελέκο. Στις 23 Δεκεμβρίου, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος και ο Στυλιανός Παττακός παρέλαβαν το σχέδιο του νέου Συντάγματος από τον πρόεδρο της αρμόδιας επιτροπής Χαρίλαο Μητρέλια. Στις δηλώσεις που ακολούθησαν ο Παπαδόπουλος υποσχέθηκε την «έγκρισιν φιλελευθέρου, δημοκρατικού Συντάγματος μέσω δημοψηφίσματος», θέτοντας απώτατο χρονικό όριο για το τελευταίο την 15η Σεπτεμβρίου του 1968. Για να ενισχύσει δε το προσωπείο της «φιλελευθεροποίησης» ανακοίνωσε την αμνήστευση της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ, συμπληρώνοντας: «Θα παραμείνουν υπό διοικητικήν εκτόπισιν μόνον οι εγκληματίαι κομμουνισταί του παρελθόντος και οι εγκληματίαι δυναμιτισταί μετά την 21ην Απριλίου. Άπαντες οι υπόλοιποι, από τον Ανδρέα Παπανδρέου μέχρι και του τελευταίου Έλληνος, θα αφεθούν ελεύθεροι να αρχίσουν την μετάνοιάν των προ του γενομένου Θεανθρώπου!»^[66].

Η εδραίωση της δικτατορίας (1968)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η απομάκρυνση του Κωνσταντίνου από την Ελλάδα, μετά το παταγωδώς αποτυχημένο αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου, προκάλεσε ορισμένα διπλωματικά προβλήματα στη χούντα. Η απουσία και του τυπικού αρχηγού του κράτους, στον οποίον οι ξένοι πρεσβευτές υπέβαλλαν τα διαπιστευτήριά τους, ήταν αιτία μικροανησυχιών των δικτατόρων. Οι ανησυχίες αυτές μεγάλωσαν όταν οι πρέσβεις των ΝΑΤΟικών χωρών στην Αθήνα, παρά το πρωτόκολλο, δεν προσήλθαν στη Μητρόπολη για τη δοξολογία του νέου έτους (1968). Ανήσυχος ο αρχιπραξικοπηματίας Γεώργιος Παπαδόπουλος έστειλε στις 6 Ιανουαρίου προσωπική επιστολή στον πρόεδρο των Η.Π.Α. Λίντον Τζόνσον, μέσω του Ελληνοαμερικανού επιχειρηματία Τομ Πάπας.

Στις 13 Ιανουαρίου το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έστειλε απόρρητο τηλεγράφημα στην αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας, στο οποίο τόνιζε χωρίς περιστροφές: «Έχουμε αποφασίσει να προχωρήσουμε στο εγγύς μέλλον σε μια σχέση εργασίας με το καθεστώς… Έχουμε εν πάση περιπτώσει συμφέροντα στην Ελλάδα, τα οποία πρέπει να προσέξουμε».

Είκοσι μέρες αργότερα ο Γ. Παπαδόπουλος έλαβε μία εκπληκτικά θερμή επιστολή από τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου ο Λ. Τζόνσον έγραφε μεταξύ άλλων στον δικτάτορα, τον οποίον αναγνώριζε πανηγυρικά ως πρωθυπουργό της χώρας:

«Αγαπητέ κ. Πρωθυπουργέ
…Είμαι ευγνώμων γιατί έχετε συνειδητοποιήσει τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν οι δημοκρατικές χώρες λόγω της αιφνιδιαστικής αλλαγής κυβέρνησης στη χώρα, στις 21 Απριλίου 1967… Η κυβέρνησή μου βρίσκει ότι ορισμένα από τα μέτρα που έχετε λάβει είναι θετικά για την αποκατάσταση κανονικών συνθηκών στην ελληνική πολιτική και κοινωνική ζωή… Όπως γνωρίζετε, κ. Πρωθυπουργέ, οι χώρες μας έχουν πολλές κοινές αξίες. Έχουμε μια μακρά και παραγωγική σχέση βασισμένη σε κοινούς στόχους και δεσμούς. Πρόκειται για μια σχέση μεγίστης σημασίας για εμάς τους Αμερικανούς. Πιστεύω ότι συμφωνείτε πως μπορεί να αναπτυχθεί σε κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού. Σας εύχομαι, μέσα σε αυτό το κλίμα, επιτυχία στις προσπάθειες για την υλοποίηση των στόχων του λαού σας».

Εκφραστής των στόχων του ελληνικού λαού, λοιπόν, αναγορεύτηκε ο Γ. Παπαδόπουλος από τον Λίντον Τζόνσον. Είχε ήδη προηγηθεί, στις 23 Ιανουαρίου, επίσκεψη του Αμερικανού πρεσβευτή Φίλιπς Τάλμποτ στον υπουργό Εξωτερικών του καθεστώτος Παναγιώτη Πιπινέλη, η οποία είχε δώσει το σύνθημα σειράς εκ νέου «αναγνωρίσεων» της χούντας από τις δυτικές, αλλά και ανατολικές χώρες, με πρώτη την Τουρκία.^[67]

Ενθαρρυμένη από τη διεθνή στάση απέναντί της, η χούντα είχε την άνεση να σκέπτεται τη διαιώνιση του καθεστώτος της και ενδιαφερόταν για τον εξωραϊσμό της εικόνας του. Έτσι στις 16 Μαρτίου του 1968 έδωσε στη δημοσιότητα ένα σχέδιο Συντάγματος, το οποίο κατήρτισε επιτροπή υπό τον Χαρίλαο Μητρέλια, και κάλεσε το λαό να συμμετάσχει σε «συζήτηση» του σχεδίου μέσω του Τύπου, ο οποίος λειτουργούσε υπό καθεστώς ασφυκτικής λογοκρισίας.

Στις 8 Απριλίου ο υφυπουργός Προεδρίας Μιχαήλ Σιδεράτος παραδέχτηκε με δηλώσεις του ότι υπήρχαν 2.347 άτομα «υπό περιορισμόν κινήσεως», δηλαδή σε εξορία. Από τις 25 Μαρτίου οι Σκανδιναβοί είχαν καταγγείλει τη χούντα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για βασανισμούς κρατουμένων στις φυλακές.

Στις 21 Απριλίου, πρώτη επέτειο του πραξικοπήματος, ανήμερα Πάσχα, το BBC και άλλοι ξένοι ραδιοσταθμοί μετέδωσαν μήνυμα του Γεωργίου Παπανδρέου, τελευταίου εκλεγμένου πρωθυπουργού της χώρας, το οποίο είχε μαγνητοφωνήσει και φυγαδεύσει κρυφά στο εξωτερικό.

«Η ημέρα της Αναστάσεως του Κυρίου συμπίπτει εφέτος με την επέτειον της Σταυρώσεως του Λαού μας», ανέφερε μεταξύ άλλων στο μήνυμά του ο Γ. Παπανδρέου και χλεύασε το δικτατορικό σχέδιο Συντάγματος: «Η δικτατορία συντάσσει το Σύνταγμα της Δημοκρατίας!… Εις την τυραννίαν προσθέτει και τον εμπαιγμόν». Ο γηραιός ηγέτης απηύθυνε απεγνωσμένη έκκληση συμπαράστασης προς τις δυτικές κυβερνήσεις: «Και τώρα απευθύνομαι προς τον ελεύθερον κόσμον. Είχομεν ελπίσει, έπειτα από τον δεύτερον παγκόσμιον πόλεμον, ότι ο φασισμός είχεν οριστικώς συντριβεί και ότι δεν ηδύνατο πλέον να εμφανισθή τουλάχιστον εις την Ευρώπην. Και όμως συνέβη. Και αποτελεί εντροπή δι’ ημάς ότι έκαμε την αρχήν από την πατρίδα μας την Ελλάδα, την κοιτίδα της δημοκρατίας…
Δια τούτο απευθύνομαι προς τον ελεύθερον κόσμον, τους λαούς και τας κυβερνήσεις του. Ζητούμεν και την ιδική των αλληλεγγύην και συμπαράστασιν…
Και μια διεθνής απομόνωσις, και πολιτική και οικονομική, της χούντας θα οδηγήση εις την άμεσον κατάρρευσίν της. Και αυτήν επικαλούμεθα εξ ονόματος του υποδούλου Ελληνικού λαού τον οποίον εκπροσωπούμεν».

Εντούτοις, τα συμφέροντα κυριάρχησαν οποιωνδήποτε σχετικών προθέσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ ο πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Χάρολντ Ουίλσον απευθυνόμενος στις 25 Ιουνίου στη Βουλή των Κοινοτήτων του Ηνωμένου Βασιλείου μίλησε για «κτηνωδίες που εξακολουθούν να συμβαίνουν στην Ελλάδα», λίγες ημέρες αργότερα, στις 3 Ιουλίου, ένας υπουργός του πήρε εντολή να «αποσύρει» τη λέξη «κτηνωδία» από την πρωθυπουργική δήλωση. Η «διόρθωση» αυτή οφείλεται στο ότι η στρατιωτική κυβέρνηση διέκοψε εν τω μεταξύ τις συνομιλίες για αγορά βρετανικού σιδηροδρομικού υλικού.

Στις 8 Μαΐου ο Ολλανδός αντιπρόσωπος στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης Μαξ βαν ντερ Στουλ κατήγγειλε και πάλι το καθεστώς για βασανισμούς κρατουμένων, όμως η χούντα δεν πτοήθηκε. Την επομένη, 9 Μαΐου, δολοφόνησε αδίστακτα τον πρώην βουλευτή της Ε.Δ.Α. Γιώργο Τσαρουχά, τον οποίον όργανά της συνέλαβαν μαζί με άλλους στην εθνική οδό Αθήνας-Θεσσαλονίκης, κοντά στη Λεπτοκαρυά Πιερίας.

Από τις 31 Ιανουαρίου η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης, έπειτα από εξέταση καταγγελιών της Διεθνούς Αμνηστίας, είχε αποφανθεί ότι, αν ως την άνοιξη του 1969 δεν αποκατασταθεί η Δημοκρατία, τότε η Ελλάδα θα πρέπει να αποβληθεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης. «Κώνωπα εις κέρατον βοός» χαρακτήρισε περιφρονητικά την απόφαση ο Στυλιανός Παττακός. Στο μεταξύ τα δέκα έκτακτα στρατοδικεία που είχε συστήσει ανά την επικράτεια η χούντα δίκαζαν και καταδίκαζαν κάθε αντιτιθέμενο.

Τον Νοέμβριο του 1968, παράλληλα προς τη δίκη του Αλέξανδρου Παναγούλη, διεξήχθησαν δύο σημαντικές δίκες: της «Δημοκρατικής Άμυνας» στη Θεσσαλονίκη και της ομάδας αντιστασιακών φοιτητών στην Αθήνα. Η πλειονότητα των κατηγορουμένων καταδικάστηκε και μάλιστα σε βαριές ποινές. Συγκεκριμένα, στις 13 Νοεμβρίου από το έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης καταδικάστηκαν οι Στέλιος Νέστωρ σε ποινή 16 ετών, Παύλος Ζάννας 10, Γ. Σιπιτάνος 7, Σ. Δέδες, Κ. Πύρζας και Αργύρης Μαλτσίδης σε ποινή 5 ετών.

Αντιστοίχως, στις 23 Νοεμβρίου το έκτακτο στρατοδικείο Αθηνών καταδίκασε τους φοιτητές Α. Ι. Αθανασίου, Ν. Χ. Γιανναδάκη, Ν. Θ. Κιάο και Π. Δ. Κλαυδιανό σε ποινή 21 ετών, τους Κ. Ε. Καρυωτάκη και Κ. Ε. Γούργο 16, τους Α. Ι. Μαργαρίτη και Α. Μ. Σαββάκη 14, τους Γ. Μ. Μπυζάκη και Α. Θ. Θεοδωρίδη 10 και τον Ν. Γ. Σταματάκη σε ποινή 5 ετών.

Παράλληλα, πολλές χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι και εκπαιδευτικοί απολύθηκαν ως «μη νομιμόφρονες». Τον Ιανουάριο οι απολύσεις επεκτάθηκαν και σε δεκάδες καθηγητές πανεπιστημίου. Ανάμεσα στους απολυμένους και οι μετά την πτώση της χούντας εκλεγέντες ακαδημαϊκοί Γεώργιος Τενεκίδης, Γεώργιος Βλάχος, Μιχ. Σακελλαρίου και Αριστόβουλος Μάνεσης. Μάλιστα ο Αριστόβουλος Μάνεσης, καθηγητής της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, πρόλαβε να μιλήσει ανοιχτά εναντίον της χούντας στο τελευταίο του μάθημα, στις 18 Ιανουαρίου, ενώπιον 800 φοιτητών. Άλλοι καθηγητές παραιτήθηκαν, άλλοι συνελήφθησαν και βασανίστηκαν (όπως ο Δημήτρης Μαρωνίτης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) και άλλοι εκτοπίστηκαν (μεταξύ αυτών και ο Δημήτριος Ευρυγένης, επίσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου).

Εξουδετερώνοντας αμείλικτα κάθε είδους αντίθεση απέναντί της, η χούντα, ισχυρή και απτόητη, προχώρησε στο νόθο δημοψήφισμα για το Σύνταγμα, στις 29 Σεπτεμβρίου. Το ποσοστό που εμφάνισε ήταν 92,21%. Ο Γ. Παπαδόπουλος διακήρυξε ότι το αποτέλεσμα αποτελούσε «δικαίωσιν της επαναστάσεως της 21ης Απριλίου»^[68].

Δραστηριότητες κατά της χούντας (1969)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το ελληνικό πολιτικό 1969 μπορεί να συνοψισθεί σε τρεις λέξεις: βόμβες, καταδίκες και δηλώσεις. Οι πλέον δυναμικοί από τους αντιπάλους της δικτατορίας πέρασαν από την αντιπολιτευτική στάση στην αντιστασιακή δραστηριότητα.

Οι δυνάμεις ασφαλείας προσήγαγαν στα δικαστήρια του καθεστώτος εκατοντάδες αντιστασιακούς, πολλοί από τους οποίους καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές, αφού προηγουμένως είχαν περάσει από τα άντρα βασανιστηρίων του Στρατού, της Αστυνομίας Πόλεων και της Χωροφυλακής. Ο Αλέξανδρος Παναγούλης αναστάτωσε και πάλι το δικτατορικό καθεστώς, καθώς κατόρθωσε να αποδράσει στις 6 Ιουνίου, συνελήφθη όμως τρεις μέρες αργότερα. Τη χρονιά αυτή οι δηλώσεις του Γιώργου Σεφέρη και του Κωνσταντίνου Καραμανλή εναντίον της χούντας -μαζί με τις εξελίξεις στο Συμβούλιο της Ευρώπης- τάραξαν περιστασιακά το καθεστώς, αλλά δεν το κλόνισαν.

Ταραχή προκάλεσε ακόμη στο καθεστώς η συνάντηση του Ιταλού σοσιαλιστή ηγέτη και υπουργού Εξωτερικών της χώρας του, Πιέτρο Νένι, με τον Ανδρέα Παπανδρέου, και η άρνηση του Συμβουλίου της Επικρατείας να υποταχθεί στα κελεύσματα της χούντας, η οποία απέλυε μη αρεστούς σε αυτήν δικαστικούς.

Στις 7 Ιουνίου, όλες οι υπό καθεστώς λογοκρισίας εκδιδόμενες εφημερίδες κυκλοφόρησαν με μία πρωτοσέλιδη φωτογραφία του θανατοποινίτη Αλέκου Παναγούλη, κάτω από την οποία ακολουθούσε η εξής ανακοίνωση των υπουργείων Δημόσιας Τάξης και Δικαιοσύνης:

Κατά την παρελθούσαν νύκτα εδραπέτευσεν εκ των φυλακών ένθα εκρατείτο ο κατάδικος Αλέξανδρος Παναγούλης. Άπασαι αι αρμόδιαι αρχαί, ειδοποιηθείσαι αμέσως, εκινητοποιήθησαν διά την ανακάλυψιν και σύλληψίν του. Διεξάγονται ανακρίσεις. Ο δραπέτης επεκηρύχθη αντί ποσού 500.000 δραχμών, το οποίον θα καταβληθή εις εκείνον όστις θα συμβάλη αποτελεσματικώς εις την σύλληψίν του.

Η εντύπωση που προκάλεσε η αναγγελία της δραπέτευσης στην ελληνική και διεθνή κοινή γνώμη ήταν μεγάλη. Ο Αλέκος Παναγούλης ήταν πασίγνωστος για την παράτολμη απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου, που πραγματοποιήθηκε στη Βάρκιζα Αττικής, στις 13 Αυγούστου του 1968. Καταδικασμένος δις εις θάνατον από το στρατοδικείο, στις 17 Νοεμβρίου του ίδιου χρόνου, μεταφέρθηκε στις φυλακές της Αίγινας όπου υπέστη σκληρά βασανιστήρια. Σταθμίζοντας τις επαπειλούμενες διεθνείς αντιδράσεις, ο Παπαδόπουλος αποφάσισε να μην προχωρήσει στην εκτέλεσή του και τον μετέφερε στις φυλακές του Μπογιατίου. Η απόδρασή του αποτέλεσε οδυνηρό ράπισμα για τη χούντα, αποδεικνύοντας ότι η αντιδικτατορική αντίσταση ήταν ικανή να διαπεράσει και αυτά τα τείχη των φυλακών. Έγινε, μάλιστα, γνωστό, ότι μαζί με τον Παναγούλη είχε δραπετεύσει και αυτός ο δεσμοφύλακάς του, ο δεκανέας Γιώργος Μωράκης, ενώ υπήρξαν ενδείξεις συμμετοχής και άλλων φρουρών στο εγχείρημα.

Αμέσως μετά την απόδραση, που πραγματοποιήθηκε τη νύχτα της 5ης προς 6η Ιουνίου, η χούντα εξαπέλυσε ένα άνευ προηγουμένου ανθρωποκυνηγητό για τη σύλληψη του δραπέτη. Από την πλευρά του, ο εξόριστος Ανδρέας Παπανδρέου απείλησε τους ενδεχόμενους καταδότες με «σκληρά αντίποινα», εννοώντας σαφέστατα τη φυσική τους εξόντωση.

Σε μια απόπειρα να εμφανιστεί κύριος της κατάστασης, ο δικτάτορας Παπαδόπουλος κάλεσε εσπευσμένα σε συνέντευξη Τύπου τους πολιτικούς συντάκτες και τους ξένους ανταποκριτές την ίδια μέρα που ανακοινώθηκε η απόδραση (7 Ιουνίου). Αλλά το αποτέλεσμα ήταν αντίθετο με τις προσδοκίες του. Στη διάρκεια της συνέντευξης, ο Παπαδόπουλος αναγνώρισε τη σύλληψη 15 απότακτων αξιωματικών με την κατηγορία της συνωμοσίας για την ανατροπή της χούντας και αποκάλεσε «ψυχοπαθείς, με πιστοποιητικό φρενοκομείου» τους συντάκτες τού μεγάλης κυκλοφορίας αμερικανικού περιοδικού Look, που έκαναν λόγο για όργιο βασανιστηρίων στην Ελλάδα, υποσχόμενος ότι, εάν του προσκομισθούν αποδείξεις βασανιστηρίων, θα εκτελούσε προσωπικά στην πλατεία Συντάγματος τους πρωταίτιους. Όσο για την υπόθεση Παναγούλη, ο δικτάτορας επικαλέστηκε, ως απόδειξη ανθρωπιστικού πνεύματος, το γεγονός ότι επικήρυξε το δραπέντη ζώντα «και ουχί την κεφαλήν του, όπως συνέβαινε παλαιότερον με τους ληστάς».

Δύο ημέρες αργότερα, στις 9 Ιουνίου, ο υπουργός Δημόσιας Τάξης Παναγιώτης Τζεβελέκος κάλεσε επειγόντως τους δημοσιογράφους στο υπουργείο Τύπου, όπου τουε γνωστοποίησε περιχαρής τη σύλληψη του Παναγούλη. Ο υπουργός της χούντας συνοδεύονταν από τους αξιωματικούς της Χωροφυλακής Καραμπέτσο και Μαυροειδή, οι οποίοι, όπως ανακοινώθηκε, συνέλαβαν τον Παναγούλη, «με τη συνδρομή πολιτών» σε διαμέρισμα πολυκατοικίας της οδού Πάτμου 51, στην πλατεία Κολιάτσου. Στη συνέχεια, οι δημοσιογράφοι και οι φωτογράφοι μεταφέρθηκαν με πούλμαν στην υποδιεύθυνση της Ασφάλειας, στη Νέα Ιωνία Αττικής, για να δουν και να φωτογραφήσουν τον Παναγούλη προτού αυτός παραδοθεί για τα περαιτέρω στους άνδρες της ΕΣΑ. Τα όργανα της χούντας δεν επέτρεψαν καμία ερώτηση στους δημοσιογράφους. Την επομένη, ανακοινώθηκε η σύλληψη και του δεκανέα Μωράκη, ενώ η Ασφάλεια επέτρεψε στους δημοσιογράφους να επισκεφθούν το κρησφύγετο του Παναγούλη: Ένα σχεδόν άδειο δυάρι, με δύο σουμιέδες, μία καρέκλα, μία πλαστική ντουλάπα, δύο βαλίτσες, λίγα φλυτζάνια του καφέ, ένα ραδιόφωνο και ένα ημερολόγιο τοίχου, ανοιγμένο στο μήνα Οκτώβριο, με μια μεγάλη φωτογραφία της Κόκκινης Πλατείας της Μόσχας -σε μια προφανέστατη «αισθητική παρέμβαση» του υπευθύνου προπαγάνδας του καθεστώτος Γεώργιος Γεωργαλάς.

Στις 30 Σεπτεμβρίου ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επιχείρησε βαρυσήμαντη παρέμβαση στα ελληνικά πολιτικά πράγματα από το Παρίσι, μέσω εκτενέστατου κειμένου δηλώσεών του στην ελβετική εφημερίδα Ζουρνάλ ντε Ζενέβ. Κατηγόρησε τη χούντα για «τυραννική πολιτική», υπογραμμίζοντας ότι «η αυθαιρεσία έγινε καθεστώς και η αγανάκτησις του λαού απεκορυφώθη», ενώ η δικτατορία επιπροσθέτως «με την τυραννική της πολιτική, τους κομπασμούς και τας ασυναρτησίας της εδημιούργησεν κλίμα εκρηκτικόν εν Ελλάδι και κατέστησε τη χώρα διεθνώς ανυπόληπτον».

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πρόσθεσε:

Με την αντιφατική δε και ασυνάρτητον αυτήν πολιτικήν της, εδημιούργησε ένα τυραννικό και νόθο καθεστώς μέσα εις το οποίον σήπεται και αυτή και η χώρα. Διότι, το καθεστώς των Αθηνών, στερούμενον, εκτός των άλλων, και ιδεολογικού προσανατολισμού, εις ουδεμίαν μορφήν πολιτεύματος ανταποκρίνεται. Ουδέ καν της κλασσικής Δικτατορίας. Και δεν αναπληροί βέβαια την έλλειψιν αυτή ούτε η μεσαιωνική περί πολιτείας θεοκρατική αντίληψις ούτε το σύνθημα «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών», όταν μάλιστα αμφότερα εκφράζονται με μεθόδους ελάχιστα χριστιανικάς.

Στη συνέχεια προσπάθησε να πείσει τους δικτάτορες να παραδώσουν την εξουσία:

Εμμένει δε εις την πλάνην της η Κυβέρνησις, διότι δεν αντιλαμβάνεται ότι εάν αι μέχρι τούδε εναντίον της αντιδράσεις, εσωτερικαί και διεθνείς, υπήρξαν μετριοπαθείς, τούτο οφείλεται εις τας προσδοκίας που εδημιούργησαν αι επανειλημμέναι διαβεβαιώσεις της περί αποκαταστάσεως της Δημοκρατίας. Ήδη, όμως, ο εμπαιγμός αποκαλύπτεται και η Κυβέρνησις, υπό την πίεσιν της θυέλλης που προμηνύεται, θα υποχρεωθεί να κάμη την εκλογήν της.
Θα ήτο ευχής έργο να την κάμη εγκαίρως και σύμφωνα με το συμφέρον το εθνικό, γιατί αν βραδύνη δεν θα έχη εκλογήν. Η ιστορία διδάσκει ότι τα νόθα καθεστώτα δεν ευδοκιμούν. Εκφυλίζονται καθ’ οδόν και καταρρέουν, παρασύροντα εις την πτώσιν των και τη χώρα που τα υφίσταται.

Και η δήλωση Καραμανλή κατέληξε με την προσφορά του να ηγηθεί του καθεστώτος ειρηνικής μετεξέλιξης της χούντας, απευθύνοντας ταυτόχρονα έκκληση ανατροπής της προς τους αξιωματικούς των Ενόπλων Δυνάμεων:

Υπό τας παρούσας ελληνικάς συνθήκας, η αποκατάστασις της Δημοκρατίας δύναται να γίνη κατά δύο τρόπους: είτε διά της αβιάστου αποχωρήσεως της παρούσης Κυβερνήσεως είτε διά της ανατροπής της.
Η πρώτη λύσις θα είναι όχι μόνο ακίνδυνος αλλά και δημιουργική. Η δευτέρα, που ημπορεί να προκληθεί και από δυνάμεις μη ελεγχομένας, θα υποβάλη, ίσως, το Έθνος εις νέας δοκιμασίας.
Η ευθύνη διά την εκλογήν βαρύνει την Κυβέρνησιν, αλλά και εκείνους, οι οποίοι, αμέσως ή εμμέσως, τη στηρίζουν.
Εάν, συνεπώς, οι κυβερνώντες γοητευθέντες από την εξουσίαν δεν αντιλαμβάνονται το καθήκον των, οφείλουν να τους το υποδείξουν οι εξ αγαθής προαιρέσεως συστρατευθέντες μετ’ αυτών αξιωματικοί. Και πέραν αυτών, οφείλουν να το πράξουν αι Ένοπλοι Δυνάμεις της χώρας, αι οποίαι, προερχόμεναι από τους κόλπους του λαού, έχουν επωμισθή την βαρείαν ευθύνην, αλλά και την υψηλήν αποστολήν, να προστατεύουν την ελευθερίαν, την ασφάλειαν και την ανεξαρτησίαν του.
Οφείλω δε, με την ευκαιρία αυτή, να βεβαιώσω τους ανησυχούντας διά το μέλλον ότι δεν θα έλυα την σιωπή μου, εάν δεν επίστευα ότι η χώρα δύναται ακινδύνως να επανέλθη εις την ομαλότητα και εάν δεν ήμουν διατεθειμένος να συμβάλω, εν ανάγκη, εις τούτο και προσωπικώς.

Η δήλωση Καραμανλή βρήκε απήχηση στον πολιτικό κόσμο της Ελλάδας σαφώς πέρα από τα όρια της Ε.Ρ.Ε., της οποίας ο αρχηγός Παναγιώτης Κανελλόπουλος δήλωσε, μεταξύ άλλων:

Είμαι πεπεισμένος ότι αι δηλώσεις εις τας οποίας προέβη ο πρώην πρωθυπουργός κ. Κωνσταντίνος Καραμανλής -συμπίπτουν χρονικώς με την απροκάλυπτον διακήρυξιν της στρατιωτικής Κυβερνήσεως να παγιοποιήση το καθεστώς της βίας και καθ’ όν χρόνον ολοκληρούται η διεθνής απομόνωσις της Ελλάδος και επίκειται η αποβολή μας από διεθνείς Οργανισμούς τεταγμένους εις την προάσπισιν της δημοκρατίας- θα συμβάλουν αποφασιστικώς εις την δημιουργίαν των αναγκαίων συνθηκών διά να εξέλθη η Ελλάς εκ του αδιεξόδου, εις το οποίον την οδήγησε το παρόν καθεστώς.

«Αι δηλώσεις του κ. Καραμανλή τας οποίας επιδοκιμάζω πλήρως, διότι αποβλέπουν εις την ομαλήν μετάβασιν εις το δημοκρατικόν πολίτευμα, αποδεικνύουν ότι η ένωσις του πολιτικού κόσμου έχει πλέον ολοκληρωθή και ότι αύτη ήτο απαραίτητος διά την αποκατάστασιν της Δημοκρατίας και της πολιτικής ομαλότητος και την αντιμετώπισιν των τεράστιων προβλημάτων τα οποία ορθούνται ενώπιόν μας», δήλωσε και ο πρωθυπουργός των «αποστατών» Στέφανος Χ. Στεφανόπουλος. Υπέρ των δηλώσεων του Κ. Καραμανλή τάχθηκε και ο ομοϊδεάτης του, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο οποίος δήλωσε μεταξύ άλλων:

Η δήλωσις του κ. Καραμανλή αποτελεί αποφασιστικής σημασίας πολιτικόν γεγονός, έναντι των φίλων μας του εξωτερικού, προσφέρει δε πειστικήν και ρεαλιστικήν λύσιν, ακινδύνου ανατροπής του σημερινού τυραννικού καθεστώτος και ομαλής επαναφοράς της αληθινής δημοκρατίας, ενώ, συγχρόνως, ανοίγει την θετικήν και ελπιδοφόρον προοπτικήν καλυτέρας οργανώσεως της ελληνικής πολιτείας και του ελληνικού δημοσίου βίου και αποτελεί αποστομωτικήν απάντησιν εις τας καλοπίστους και κακοπίστους ανησυχίας διά την ομαλήν διαδοχήν και διά το χάος, το οποίον δήθεν θα επηκολούθει μετά την απομάκρυνσιν της χούντας… Είμαι βέβαιος ότι το προσκλητήριον του κ. Καραμανλή θα εύρη πλήρη ανταπόκρισιν, διότι εκφράζει τας ελπίδας και τας προσδοκίας όλων των Ελλήνων, από του βασιλέως μέχρι του τελευταίου πολίτου. Το μοιραίον τέλος δια την χούντα πλησιάζει.

Αλλά και ο Γεώργιος Μαύρος, εκ των στελεχών της Ένωσης Κέντρου που δεν εγκατέλειψαν τον Γεώργιο Παπανδρέου το 1965, δήλωσε αναφερόμενος στην πρωτοβουλία Καραμανλή:

«Η θέσις της Ενώσεως Κέντρου επ’ αυτής είναι σαφής. Υποστηρίζει κάθε πολιτική εκδήλωσιν, η οποία προβλέπει επιστροφήν της Δημοκρατίας εις την Ελλάδα. Εις αυτό το πλαίσιον η δήλωσις του κ. Καραμανλή είναι σημαντική συμβολή εις τον αγώνα διά την Δημοκρατίαν και την ομαλότητα εις την Ελλάδα».

Η πιο εντυπωσιακή όμως εκδήλωση υποστήριξης προς τον Κ. Καραμανλή ήρθε λίγο αργότερα, τα Χριστούγεννα, από τον Μίκη Θεοδωράκη. Ο αριστερός μουσικοσυνθέτης, σύμβολο στο εξωτερικό των Ελλήνων πολιτικών κρατουμένων, έγκλειστος την εποχή εκείνη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ωρωπού, έστειλε επιστολή στον Κ. Καραμανλή, γράφοντάς του μεταξύ άλλων:

Εκτιμώ βαθύτατα με πόση συναίσθηση ιστορικής ευθύνης και με πόσο βαριά καρδιά αχθήκατε στην απόφαση να καλέσετε τους υγιείς και αγνούς αξιωματικούς για την ανατροπή της δικτατορίας… Το ιδιαίτερο βάρος σας ως πρώην πρωθυπουργού και ως μίας πολιτικής προσωπικότητας, που επηρεάζει ένα σημαντικό τμήμα του έθνους, θα είναι μια πολύτιμη συνεισφορά στον αγώνα αυτόν. Τιθέμενος επί κεφαλής αυτού του αγώνα εξασφαλίζετε επάξια την ιστορική καταξίωση… Σας δηλώνω ότι τίθεμαι στη διάθεσή σας με μοναδική φιλοδοξία την προσφορά όποιας θυσίας για μια Ελλάδα Δημοκρατική και Ελεύθερη, όπου θ’ ανθίσει και πάλι το γέλιο και θα ξαναντηχήσει το τραγούδι! Δεχτείτε, κ. Πρόεδρε, την έκφραση της βαθυτάτης εκτιμήσεώς μου και τον αγωνιστικό χαιρετισμό, εμού και των συγκρατουμένων μου, από το Στρατόπεδο Ωρωπού.

Η παρέμβαση Καραμανλή, όμως, είχε πολύ λιγότερα αποτελέσματα από όσα περίμενε και ο ίδιος. Γι’ αυτό και μεταξύ άλλων αναφέρει -εμφανώς απογοητευμένος- σε σημείωμά του που υπαγόρευσε μεταγενέστερα:

Δύο ημέρας πριν δώσω την ανωτέρω δήλωσιν εις τον Τύπον την έστειλα στον βασιλέα και στην Αθήνα για να παρασκευασθούν για την αξιοποίησίν της. Στην Αθήνα συγκεκριμένως υπέδειξα τέσσερα απλά και ακίνδυνα πράγματα. Πρώτον, να γίνη κοινή δήλωσις των κομμάτων υιοθετούσα τας προτάσεις μου και καλούσα τον λαόν να τας υποστηρίξη. Δεύτερον, να διανεμηθή η δήλωσίς μου εις τας εφημερίδας και εάν η Κυβέρνησις απαγορεύση την δημοσίευσίν, να μην εκδοθούν την επομένην. Τρίτον, να γίνη δήλωσις 8-10 πρώην αρχηγών των επιτελείων εις την οποίαν να εκφράζουν απλώς τας ανησυχίας των για το μέλλον της χώρας και, τέταρτον, να γίνη παρομοία περίπου δήλωσις από τέσσερις έως πέντε πρώην πρωθυπουργούς… Ατυχώς, δεν εγένετο τίποτα πέραν ωρισμένων ασυντονίστων και ασυναρτήτων προσωπικών δηλώσεων για να αποδειχθή, για άλλη μια φορά, ότι εν Ελλάδι δεν υπήρχον πλέον δυνάμεις για τον αγώνα της ελευθερίας.
Το συμπέρασμα είναι ότι οι τρεις προσπάθειες που έκανα εκ καθήκοντος για να βοηθήσω τον τόπον δεν έδωσαν το αναμενόμενον αποτέλεσμα. Και δεν έδωσαν, διότι η μεν χούντα εννοούσε να διατηρήση οπωσδήποτε την εξουσίαν, ο δε πολιτικός κόσμος επεδίωκε αφελώς να αποκαταστήση το παρελθόν… Υπό τας συνθήκας αυτάς απεφάσισα να βυθιστώ και πάλι στη σιωπή μου…

Στο μεταξύ, τα έκτακτα στρατοδικεία δούλευαν ασταμάτητα ολόκληρη τη χρονιά. Στις 22 Ιανουαρίου του 1969 προσήχθησαν να δικασθούν ενώπιον του Εκτάκτου Στρατοδικείου Αθηνών μέλη της οργάνωσης Πανελλήνιο Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ), η οποία είχε συγκροτηθεί από εκτός Κ.Κ.Ε. στελέχη της Αριστεράς. Ορισμένοι από τους κατηγορούμενους είχαν βασανιστεί κατά τη διάρκεια της κράτησής τους. Η κατηγορία ήταν «σύσταση συμμορίας» και «τοποθέτηση βόμβας». Έπειτα από τριήμερη διαδικασία το στρατοδικείο επέβαλε την ακόλουθη ποινή: 16 χρόνια στους Γ. Πετρόπουλο, Χρήστο Ρεκλείτη, Σωτήρη Αναστασιάδη, Δημήτρη Δαρειώτη, 15 χρόνια στη Μαρία Καλλέργη, 7 χρόνια στον Κώστα Μανταίο, 5 χρόνια στον Νίκο Αρμάο και 1 χρόνο με τριετή αναστολή στην Ευαγγελία Θεοφυλακτοπούλου.

Οι βαριές καταδίκες δεν έφεραν τα αποτελέσματα που επιθυμούσε το καθεστώς. Οι βομβιστικές επιθέσεις αυξήθηκαν. Αναφέρεται ότι μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου 1969 προκλήθηκαν περίπου 300 εκρήξεις βομβών και συνελήφθησαν 450 πολίτες.

Οι εκρήξεις, συνήθως, δεν προκαλούσαν θύματα, με σοβαρότερη εξαίρεση το φόνο περαστικής γυναίκας έξω από το υπουργείο Δικαιοσύνης στη γωνία Σωκράτους και Ζήνωνος. Στις 26 Μαΐου, το Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών καταδίκασε τα μέλη της κεντρώας οργάνωσης «Δημοκρατική Άμυνα» Βασίλη Φίλια 19 έτη, Στέργιο Αγγελίδη 12 έτη, Σπύρο Πλασκοβίτη 5 έτη και Λένα Δουκίδου σε 5 έτη με αναστολή.

Οι συλλήψεις και οι καταδίκες έπληξαν οργανώσεις διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων. Ο ίδιος ο ηγέτης του καθεστώτος, Γ. Παπαδόπουλος, ανακοίνωσε στις 8 Ιουνίου τη σύλληψη 15 αποστράτων αξιωματικών γιατί σχεδίαζαν «διατάραξη της τάξεως». Αίσθηση προκάλεσε στην κοινή γνώμη στις 17 Ιουλίου, όταν μία βόμβα έσκασε στα χέρια του καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Σάκη Καράγιωργα και τον τραυμάτισε σοβαρά. Η έκρηξη σημειώθηκε μέσα στο σπίτι του σε προάστιο των Αθηνών. Μαζί του και ο υφηγητής Γεώργιος – Αλέξανδρος Μαγκάκης. Ο Καράγιωργας συνελήφθη.

Στις 30 Αυγούστου, το καθεστώς ανακοίνωσε συλλήψεις φιλοβασιλικών και άλλων, μεταξύ των οποίων και 35 αποστράτων αξιωματικών. Δεν έλειψαν και οι καταδίκες για «πεπραγμένα παρελθουσών εποχών». Στις 28 Σεπτεμβρίου το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών καταδίκασε τον Γρηγόρη Φαράκο, ηγετικό στέλεχος του Κ.Κ.Ε., για τη δράση του στην περίοδο 1947–1951.

Τον Οκτώβριο καταδικάστηκαν σε ποινές κάθειρξης 16 ετών ο 39χρονος λοχαγός εν αποστρατεία Αλέκος Αρχάκης και 10 ετών και 6 μηνών ο έμπορος Δημήτρης Λέκκας, κατηγορούμενος για εκρήξεις βομβών.

Λίγες μέρες αργότερα καταδικάστηκαν σε ακόμη βαρύτερες ποινές τέσσερις αντιστασιακοί που κατηγορήθηκαν για την τοποθέτηση βομβών: Γεώργιος Μυλωνάς (33 χρόνια), Γιώργος Ανωμερίτης (25 χρόνια), Δημ. Παπαϊωάννου (25 χρόνια) και Δημοσθένης Δώλας (25 χρόνια).

Στις 5 Νοεμβρίου οι Τάκης Μπενάς και Λ. Κολοβός καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά για παράβαση του αντικομμουνιστικού νόμου 509 και σε 10 χρόνια κάθειρξη ο Λεων. Γιαννακόπουλος. Σε 20 χρόνια κάθειρξη καταδικάστηκαν την επομένη ο Αντ. Αρκάς, σε 16 χρόνια ο Τρ. Καραγεωργίου και σε 5 χρόνια η Σ. Κυπριώτου.^[69] Δεν περνούσε μέρα σχεδόν που να μην υπήρχαν καταδίκες αντιστασιακών από τα έκτακτα στρατοδικεία της χούντας.

Στο μεταξύ, οι Γεώργιος Μαύρος και Παναγιώτης Κανελλόπουλος δεν κατόρθωσαν, παρά τις κάποιες προσπάθειες, να γεφυρώσουν τις διαφορές της Ένωσης Κέντρου με την Ε.Ρ.Ε., ώστε να αρθρώσουν κοινό πολιτικό λόγο -πόσω μάλλον να προχωρήσουν σε κοινή δράση εναντίον της χούντας.

Από την άλλη πλευρά, η κομμουνιστική Αριστερά ταλανιζόταν από τις συνέπειες της διάσπασης του 1968, ενώ η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά έχασε τον πρόεδρό της, Ιωάννη Πασαλίδη, ο οποίος απεβίωσε στις 15 Μαρτίου του 1968, ευρισκόμενος σε κατ’ οίκον περιορισμό.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, «κόκκινο πανί» για το συντηρητικό πολιτικό κόσμο της Ελλάδας, συναντήθηκε το Μάρτιο του 1969 στη Ρώμη με τον υπουργό Εξωτερικών της Ιταλίας, Πιέτρο Νένι. Τα όσα λέχθηκαν και από την πλευρά του Ιταλού υπουργού Εξωτερικών είχαν ευθέως αντιδικτατορικό χαρακτήρα. Η χούντα διά του υπουργού της Εξωτερικών Παναγιώτη Πιπινέλη ζήτησε εξηγήσεις. Η ιταλική απάντηση στις 27 Μαρτίου ήταν σαφής: Η συνάντηση Νένι-Παπανδρέου έγινε σε «ένδειξη συμπάθειας και ηθικής αλληλεγγύης προς τους Έλληνες εξορίστους, τους πολιτικούς κρατουμένους και τον ελληνικό λαό».

Ανάμεσα στη συνάντηση και την ιταλική απάντηση η δικτατορία ανέπτυξε εκστρατεία μέσω των εφημερίδων κάνοντας αναδρομές στο «Όχι» του 1940. Η εκστρατεία πέτυχε να δώσει ακόμη μεγαλύτερη δημοσιότητα στη δραστηριότητα του Ανδρέα Παπανδρέου. Μάλιστα οι προπαγανδιστές του καθεστώτος γελοιοποιήθηκαν όταν κατηγόρησαν τον Γιώργο Σεφέρη ότι «πτύει επί των ηθικών αξιών διά σιέλου του κ. Νένι».

Αφορμή γι’ αυτή τη γελοιότητα^[70] ήταν οι δηλώσεις Σεφέρη στις 28 Μαρτίου. Την ημέρα εκείνη μεταδόθηκαν από ελληνόφωνες εκπομπές ξένων ραδιοσταθμών δηλώσεις του νομπελίστα ποιητή, ο οποίος 23 μήνες μετά την επιβολή της δικτατορίας είπε:

Εδώ και μερικούς μήνες έχω νιώσει μέσα μου και γύρω μου ολοένα πιο επιτακτικό το χρέος μου να μιλήσω για τη σημερινή κατάστασή μας. Κλείνουν σχεδόν δύο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς όλως διόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας. Είναι μια κατάσταση που όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές με πόνο και μόχθο πάνε κι αυτές να καταποντιστούν μέσα στο έλος, μέσα στα στεκάμενα νερά. Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Και προσεύχομαι στο Θεό να μην βρεθώ ξανά στην ανάγκη να μιλήσω πάλι. Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανέναν πολιτικό δεσμό και μπορώ να πω χωρίς φόβο και πάθος: Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η κατάσταση. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή.

Στη δήλωσή του ο Σεφέρης δεν παρέλειψε να προφητεύσει κατά τρόπο τραγικό: «Όλοι έχουμε διδαχτεί και όλοι ξέρουμε ότι στα δικτατορικά καθεστώτα η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη. Όμως, η τραγωδία περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος. Αυτό το τραγικό τέλος που μας βασανίζει συνειδητά ή ασυνείδητα, όπως στα χορικά του Αισχύλου».

Οι δηλώσεις του προκάλεσαν ισχυρή εντύπωση στην κοινή γνώμη. Ο Σεφέρης είχε υψηλότατο κύρος, όχι μόνο γιατί είχε βραβευτεί με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1963 αλλά και γιατί πράγματι θεωρείτο ως ο μείζων των συγχρόνων του ποιητής. Ακόμα ήταν «υπεράνω πάσης υποψίας» αριστερής αποκλίσεως, καθώς ήταν δεδομένη και γνωστή η θητεία του ως διπλωμάτη και παλαιότερα ως διευθυντή εξωτερικού Τύπου της βασιλικής δικτατορίας Μεταξά. Έτσι, οι πολλοί τον εκτιμούσαν ως νομπελίστα, οι διανοούμενοι ως ποιητή και οι συντηρητικοί για την άκρως συντηρητική πολιτικοδιπλωματική καριέρα του. Αυτό το εύρος αποδοχής θορύβησε τη χούντα, η οποία παράλληλα είχε πληροφορίες και εκτιμήσεις για τις εντεινόμενες προσπάθειες των κορυφαίων πολιτικών της αντιπάλων. Έτσι εξηγούνται και οι σχολιασμοί της προπαγάνδας της.

Η «καταιγίδα» όμως πέρασε γρήγορα. Την ίδια ημέρα που μεταδόθηκαν οι δηλώσεις Σεφέρη πέθανε ο πρώην πρόεδρος των Η.Π.Α. στρατηγός Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Στυλιανός Παττακός εκπροσώπησε την Ελλάδα στην κηδεία την 1η Απριλίου στην Ουάσινγκτον. Εκεί βρέθηκε και ο τυπικός αρχηγός του κράτους, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Όμως ο Ρίτσαρντ Νίξον δεν του έκανε την τιμή να τον δεχτεί. Αντιθέτως, δέχτηκε τον Παττακό. Το «μήνυμα» ήταν σαφές: η χούντα είχε την υποστήριξη της αμερικανικής ηγεσίας, προεξάρχοντος του ελληνικής καταγωγής αντιπροέδρου Σπύρου Άγκνιου και του επίσης ελληνικής καταγωγής χρηματοδότη του Νίξον και επιχειρηματία Τομ Πάπας.

Παρ’ όλα αυτά, από τη συντηρητική πλευρά ήρθε και το επόμενο ισχυρό πλήγμα στη χούντα. Το Συμβούλιο της Επικρατείας με απόφασή του στις 21 Ιουνίου έκανε δεκτή την προσφυγή 21 δικαστικών που είχαν απολυθεί από τη δικτατορική κυβέρνηση.

Ο Παπαδόπουλος εξοργίστηκε. Ζήτησε την παραίτηση του προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας Μιχαήλ Στασινόπουλου, ο οποίος αρνήθηκε. Το καθεστώς τον έθεσε σε κατ’ οίκον περιορισμό και στις 27 του μηνός δημοσιεύτηκε ότι έγινε δεκτή η -μηδέποτε υποβληθείσα- παραίτηση του Στασινόπουλου. Ακολούθησαν, πραγματικές αυτή τη φορά, παραιτήσεις επτά μελών του Συμβουλίου, οι οποίοι διαμαρτυρήθηκαν έτσι για την αυθαιρεσία της δικτατορικής κυβέρνησης, η οποία δεν δίστασε, κάποια στιγμή, να θίξει και το δικαστήριο του οποίου ήταν μέλη.

Η αποχώρηση από το Συμβούλιο της Ευρώπης (1969)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η εσωστρέφεια της πολιτικής ζωής τα χρόνια που προηγήθηκαν της δικτατορίας είχε ωθήσει στο περιθώριο όλα τα ζητήματα που σχετίζονταν με τη Συμφωνία Σύνδεσης Ελλάδος-ΕΟΚ, η οποία προέβλεπε τη μεθοδευμένη και σταδιακή ενσωμάτωση της ελληνικής οικονομίας στην ευρωπαϊκή και απαιτούσε δραστικές προσαρμογές σε διοικητικούς μηχανισμούς, οικονομικούς θεσμούς και δομές της χώρας. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, μόνο οι υποχρεώσεις που είχαν σχέση με το μέρος της Συμφωνίας που αφορούσε την τελωνειακή ένωση εφαρμόστηκαν. Η Ελλάδα και η Κοινότητα προσκολλήθηκαν στα συμφωνημένα χρονοδιαγράμματα για την εξάλειψη των δασμών. Όλοι οι άλλοι όροι, όπως η αγροτική εναρμόνιση και η οικονομική βοήθεια, είχαν «παγώσει». Αυτή η επιλεκτική εφαρμογή της Συμφωνίας Σύνδεσης άλλαξε κατά έναν τρόπο την ισορροπία των μειονεκτημάτων και πλεονεκτημάτων υπέρ της Κοινότητας. Με τη δικτατορία, οι σχέσεις της Ελλάδος και της Ευρώπης περιήλθαν σε μια κατάσταση, όπως την αποκαλεί ο καθηγητής Πάνος Καζάκος, «ελεγχόμενης κρίσης».^[71]

Έπειτα από διαδικασίες που άρχισαν ήδη από τις 26 Απριλίου του 1967 -δηλαδή μόλις πέντε ημέρες μετά το πραξικόπημα- η Ευρωπαϊκή Υποεπιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης άρχισε στις 9 Μαρτίου του 1969 έρευνα στην Αθήνα για τις καταγγελίες που έχουν διατυπωθεί, πρωταγωνιστούντος του Ολλανδού εισηγητή Μαξ βαν ντερ Στουλ^[72]. Η υποεπιτροπή εξέτασε πολιτικούς και άλλους μάρτυρες και επισκέφτηκε τόπους κράτησης. Ωστόσο, στις 19 Μαρτίου ανακοίνωσε διακοπή της έρευνάς της στην Ελλάδα, καθώς το δικτατορικό καθεστώς δεν της επέτρεψε την εξέταση ορισμένων μαρτύρων και την επίσκεψη στις φυλακές Αβέρωφ και στο στρατόπεδο συγκέντρωσης της Λέρου.

Προηγουμένως, στις 30 Ιανουαρίου, η Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης έπειτα από εισήγηση του Μαξ βαν ντερ Στουλ επέστησε την προσοχή της Επιτροπής Υπουργών Εξωτερικών των κρατών-μελών στην «έλλειψη κάθε προόδου προς την κατεύθυνση της αποκατάστασης της Κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στην Ελλάδα» και της ζήτησε με γνώμονα το γενικότερο συμφέρον του ελληνικού λαού να προχωρήσει σε βραχύ χρονικό διάστημα στη λήψη των αναγκαίων μέτρων. Σε όλη τη διάρκεια του θέρους το κύριο αντικείμενο διαμάχης μεταξύ της χούντας και των σκανδιναβικών κυβερνήσεων ήταν ο καθορισμός ημερομηνίας διεξαγωγής εκλογών, αφού ήδη από τις 6 Μαρτίου η Επιτροπή των υπουργών τόνισε την ανάγκη ταχείας επανόδου της Ελλάδος σε ένα δημοκρατικό καθεστώς.

Προ του κινδύνου να αποβληθεί η Ελλάδα από το Συμβούλιο της Ευρώπης, η δικτατορία διά του υπουργού της των Εξωτερικών Παναγιώτη Πιπινέλη υπέβαλε στις 25 Αυγούστου χρονοδιάγραμμα, με το οποίο υποσχέθηκε τη συγκρότηση εκλεγμένου κοινοβουλίου ως τα μέσα του 1971, δηλαδή δύο χρόνια αργότερα. Ακόμη το χρονοδιάγραμμα προέβλεπε αποκατάσταση της ελευθερίας του Τύπου το Νοέμβριο του 1969 και άρση της επιβολής του στρατιωτικού νόμου τον Σεπτέμβριο του 1970.

Έπειτα από αυτό, το καθεστώς κατήργησε τον Οκτώβριο την προληπτική λογοκρισία. Έσπευσε όμως τον επόμενο μήνα να θεσπίσει νέο νόμο περί Τύπου, με τον οποίο καθιερώθηκε καθεστώς αυτολογοκρισίας στις εφημερίδες.

Τον ίδιο μήνα διέρρευσε στον διεθνή Τύπο μυστική αναφορά της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδικαστική για το ελληνικό καθεστώς. Η Αθήνα υποπτεύθηκε ότι δράστης της διαρροής ήταν το Λονδίνο και κατηγόρησε τους Βρετανούς ότι δεν είναι σε θέση να μιλούν περί βασανιστηρίων, όταν τα αρχεία της επιτροπής είναι γεμάτα με τα δικά τους εγκλήματα στην Κύπρο κατά τους τελευταίους χρόνους της βρετανικής κατοχής.

Εν τω μεταξύ, στις 2 Οκτωβρίου ο Μαξ βαν ντερ Στουλ παρουσίασε στη Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης από μία έκθεση της Επιτροπής Πολιτικών Υποθέσεων και της αντίστοιχης των Νομικών. Και οι δύο ήταν αρνητικές για την ελληνική χούντα. Μάλιστα με την πρώτη συνιστάται «η αναστολή του δικαιώματος εκπροσώπησης της Ελλάδας στο Συμβούλιο μέχρι της ημέρας εκείνης που ένα δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης θα αρχίσει να λειτουργεί και πάλι σ’ αυτή τη χώρα».

Η δήλωση, στις 9 Δεκεμβρίου, του πρωθυπουργού Χάρολντ Ουίλσον ότι η Μεγάλη Βρετανία θα υπερψηφίσει την πρόταση αποπομπής της Ελλάδας^[73] κατέστησε δυσχερή τη θέση της χούντας, η οποία δεν διέθετε καμία άλλη θετική ψήφο πλην εκείνης της Κύπρου, η οποία ήταν υποχρεωμένη να ψηφίσει υπέρ του στρατιωτικού καθεστώτος της Αθήνας, υπό την απειλή της πλήρους εγκατάλειψής της αν πράξει διαφορετικά.

Ωστόσο, στους συμμάχους της η χούντα μπορούσε να μετρήσει τη Γαλλία και την Τουρκία, που είχαν την πρόθεση να απέχουν της ψηφοφορίας, καθώς και την Ελβετία και την Αυστρία που τηρούσαν στάση ουδέτερη, ενώ η Δυτική Γερμανία μόλις την τελευταία στιγμή δήλωσε πρόθεση αρνητικής για τη χούντα ψήφου.

Στις 12 Δεκεμβρίου, στο Παρίσι, συνήλθε η Επιτροπή των υπουργών Εξωτερικών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το όργανο αυτό ήταν πλέον έτοιμο να προχωρήσει στην τελική φάση της διαδικασίας αποβολής του δικτατορικού καθεστώτος της Αθήνας από τους κόλπους του Συμβουλίου της Ευρώπης, όταν ο υπουργός Εξωτερικών της χούντας Π. Πιπινέλης πήρε το λόγο και ανακοίνωσε:
«Κατ’ εξουσιοδότησιν της Κυβερνήσεώς μου επιθυμώ να ανακοινώσω εις το Συμβούλιον ότι η Ελλάς καταγγέλλει το Καταστατικόν του Συμβουλίου της Ευρώπης και την Σύμβασιν της Ρώσης, συμφώνως προς το άρθρον 7 του Καταστατικού και αποχωρεί μονίμως του Συμβουλίου της Ευρώπης».

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας συνήλθαν πάλι οι αντιπρόσωποι των υπόλοιπων 17 χωρών-μελών του, χωρίς πλέον την Ελλάδα και ψήφισαν απόφαση, στην οποία αναφέρονται τα εξής:

Η επιτροπή των υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης διαπιστώνει ότι η Ελλάς παρεβίασε τας διατάξεις του άρθρου 3 του Καταστατικού.

Λαμβάνει υπό σημείωιν την εν Ελλάδι κατάστασιν, ως αύτη περιγράφεται εις την υπ’ αριθ. 547/30.1.1969 εισήγησιν της Συμβουλευτικής Συνελεύσεως.
Λαμβάνουσα επίσης υπό σημείωσιν ότι η ελληνική Κυβέρνησις ανήγγειλε ότι η Ελλάς αποχωρεί του Συμβουλίου της Ευρώπης, συμφώνως προς το άρθρον 7 του Καταστατικού, ως εζήτει η παράγραφος 7 της προαναφερθείσης εισηγήσεως:
1. Διαπιστώνει ότι από σήμερον η ελληνική Κυβέρνησις θ’ απόσχη τού να μετέχει εις τας δραστηριότητας του Συμβουλίου της Ευρώπης.
2. Συμπεραίνει ότι δεν υπάρχει, κατόπιν τούτου, έδαφος να συνεχίση την διαδικασίαν της αναστολής της συμμετοχής της Ελλάδος, ως προβλέπεται υπό του άρθρου 8 του Καταστατικού.
3. Επιφορτίζει τους μονίμους αντιπροσώπους των υπουργών να ρυθμίσουν τας διοικητικάς και οικονομικάς επιπτώσεις, αι οποίαι απορρέουν εκ της δημιουργηθείσης καταστάσεως.

4. Εκφράζει την ελπίδα ότι θα δημιουργηθούν, προσεχώς, εις Ελλάδα αι προϋποθέσεις, αίτινες θα επιτρέψουν εις αυτήν την χώραν να καταστή εκ νέου, εις το ακέραιον, μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης».

«Η δικτατορία απέκοψε την Ελλάδα από τον κορμόν της Ευρώπης», δήλωσε στο Παρίσι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, μόλις γνωστοποιήθηκε η απόφαση, αλλά η χούντα, σε μία απεγνωσμένη προσπάθεια περιορισμού των εντυπώσεων από την πολιτική της ήττα, ετοίμασε υποδοχή ήρωα στον Π. Πιπινέλη, στις 19 Δεκεμβρίου, που επέστρεψε στην Αθήνα. Σύσσωμο το υπουργικό συμβούλιο του καθεστώτος τον υποδέχτηκε στην πίστα του αεροδρομίου του Ελληνικού, με επικεφαλής τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο, ο οποίος ασπάστηκε τον Π. Πιπινέλη. Πανευτυχής αυτός δήλωσε:

Αισθάνομαι ευτυχώς διότι εξήλθεν η Ελλάς από το Συμβούλιον της Ευρώπης, υπερήφανος. Αν όμως συνέβη αυτό, τούτο οφείλεται κυρίως εις σας κ. πρωθυπουργέ, που κατεστήσατε την Ελλάδα σεβαστήν εις τους φίλους της και τρομεράν εις τους εχθρούς της.

Σε σημείωμά του που υπαγόρευσε λίγο αργότερα, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ανέλυσε τη στάση της χούντας στο θέμα αυτό, αναφέροντας μεταξύ άλλων:

Ολίγους μήνας μετά την επανάστασιν επελήφθη της υποθέσεως το Συμβούλιον της Ευρώπης, του οποίου μετείχε και η Ελλάς και κατήγγειλεν την στρατιωτικήν Κυβέρνησιν των Αθηνών διά παραβίασιν του καταστατικού του και συγκεκριμένως το άρθρον 3. το οποίον προβλέπει ότι μόνον δημοκρατίαι δύνανται να γίνουν μέλη του Συμβουλίου. Εν συνεχεία δε αι Κυβερνήσεις Σουηδίας, Δανίας, Νορβηγίας και Ολλανδίας κατήγγειλαν την Κυβέρνησιν διά παραβίασιν της Συνθήκης της Ρώμης που προστατεύει τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Κατόπιν μακράς ερεύνης, η Γενική Συνέλευσις του Στρασβούργου υιοθέτησεν αμφοτέρας τας καταγγελίας και συνέστησε, τον Ιανουάριον του 1969. εις το Συμβούλιον των Υπουργών όπως διαγράψη την Ελλάδα από μέλος του οργανισμού.
Η Κυβέρνησις των Αθηνών δεν είχε την ευφυίαν και το θάρρος να αναγνωρίση ευθύς μετά το πραξικόπημα ότι ευρίσκεται εν αταξία με τας συμβάσεις που υπέγραψε και να ζητήση η ιδία την προσωρινήν αναστολήν της συμμετοχής της εις τον οργανισμόν.
Αντ’ αυτού προσεπάθει να εμπαίξη το Συμβούλιον, ισχυριζομένη άλλοτε μεν ότι το καθεστώς των Αθηνών απετέλει υπόδειγμα δημοκρατίας άλλοτε δε ότι προτίθεται να επισπεύση την αποκατάστασιν του ελευθέρου πολιτεύματος της χώρας. Αποτέλεσμα της αντιφατικής, αλλά και δολίας συμπεριφοράς της, ήτο να γελοιοποιηθή διεθνώς η Ελλάς και να προκαλήται η αγανάκτησις των εμπαιζομένων. Διότι πράγματι το καθεστώς των Αθηνών με τας ψευδολογίας και τας ασυναρτησιας του έδιδε την εντύπωσιν της ευθηνής δικτατορίας…
Ενώ αι δυνάμεις της Δημοκρατίας ηξίουν από τας Κυβερνήσεις την αποπομπήν της Ελλάδος από το Συμβούλιον της Ευρώπης, στην μάχην αυτήν ανεμίχθη παρασκηνιακώς η αμερικανική Κυβέρνησις, συνιστώσα ανοχήν έναντι της Χούντας με το επιχείρημα ότι η διαγραφή της Ελλάδος ηδύνατο να έχη επιπτώσεις επί της Ατλαντικής Συμμαχίας.
Κατά τας πρώτας ημέρας του Δεκεμβρίου ήτο αμφίβολος η έκβασις της μάχης. Ήτο όμως βέβαιον ότι θα απέβαινε οπωσδήποτε εις βάρος της Χούντας δεδομένου ότι, και εάν δεν διεγράφετο, θα ήτο υποχρεωμένη να δεσμευθή πλέον, κατά τρόπον ανατρέποντα τα ύποπτα για το μέλλον σχέδιά της. Μπροστά στο αδιέξοδο αυτό η Κυβέρνησις των Αθηνών καταληφθείσα από νευρικότητα διέπραξε σωρείαν προσθέτων σφαλμάτων. Ηπείλησε επισήμως και κατά τρόπον κωμικόν τας πλουσιωτέρας χώρας της Ευρώπης με οικονομικάς κυρώσεις, κατήγγειλε επί συνωμοσία το Συμβούλιον της Ευρώπης και εχαρακτήριζε ως μισέλληνας τα μέλη της επιτροπής που συνέταξε την σχετικήν περί Ελλάδος έκθεσιν…
Η έξαλλος συμπεριφορά της Κυβερνήσεως των Αθηνών και η αδυναμία του υπουργού επί των Εξωτερικών να προσφέρη θετικάς εγγυήσεις για την αποκατάστασιν της δημοκρατίας, έπεισαν και τους διστάζοντας ότι δεν υπήρχε πλέον άλλη λύσις από την αποβολήν της Ελλάδος από τον Οργανισμόν. Όταν ο Έλλην υπουργός ετερμάτισε την μακράν, αλλά πενιχράν ομιλίαν του, 14 Κυβερνήσεις με επικεφαλής τους Άγγλους και τους Σκανδιναβούς απεφάσισαν την αποβολήν της Ελλάδος.
Ο κ. Πιπινέλης πληροφορηθείς την επικειμένην συμφοράν, εδήλωσε άμα τη επαναλήψει της συνεδριάσεως ότι η Ελλάς αποχωρεί του Συμβουλίου της Ευρώπης.
Από την στιγμήν εκείνην η τραγωδία μεταβάλλεται εις κωμωδίαν. Η Κυβέρνησις των Αθηνών, η οποία μέχρι της τελευταίας στιγμής ηγωνίζετο άλλοτε εκλιπαρούσα και άλλοτε απειλούσα να διατηρήση την θέσιν της εις τον οργανισμόν, επληροφόρει τον ελληνικόν λαόν ότι διά της υπερηφάνου στάσεώς της έσωσε την τιμήν της Ελλάδος. Και προσεπάθει κατά τρόπον γελοίον να εμφανίση την ταπείνωσιν της χώρας ως θρίαμβον εθνικόν. Έφθασε μάλιστα εις το σημείον να σημαιοστολίση τας Αθήνας και να υποδεχθή ως θριαμβευτήν τον δυστυχή υπουργόν της επί των Εξωτερικών. Η δε γελοιοποίησις αυτή υπήρξε περισσότερο οδυνηρά και από το πολιτικό και ηθικό ράπισμα που εδέχθη η χώρα μας εις το πρόσωπον των κυβερνητών της.

Και έτσι η Ελλάς, που φιλοδοξούσε και εδικαιούτο να μετέχη του πυρήνος της Ευρώπης, ευρέθη εκτός αυτής, χωρίς μάλιστα την ελπίδα να επανέλθη.

Η αναγκαστική «αποχώρηση» της χούντας από το Συμβούλιο της Ευρώπης έδωσε την ευκαιρία στον Ανδρέα Παπανδρέου, με μήνυμά του προς τον ελληνικό λαό στις 27 Δεκεμβρίου, να εκθέσει τις συνολικές απόψεις του Π.Α.Κ., του οποίου ηγείτο, γύρω από το πολιτικό πρόβλημα της χώρας, αναφέροντας μεταξύ άλλων:

Θα πρέπει να έχει γίνει σε όλους σαφές πως το Πεντάγωνο που κατευθύνει σε όλα τα ουσιαστικά της σημεία την εξωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών όσο μεγάλο και αν ήταν το πλήγμα από την απόφαση του Συμβουλίου Ευρώπης δεν προτίθεται να μειώσει την ηθική, στρατιωτική και οικονομική βοήθειά του προς τη χούντα. Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει αυτή η διαπίστωση. Η χούντα και το δίκτυο δύναμής της μέσα στο στρατό αποτελούν τη μόνη ασφαλή επέκταση, προέκταση των αμερικανικών στρατιωτικών υπηρεσιών στον ελληνικό χώρο που γεωπολιτικά θεωρείται τόσο κρίσιμος για την ψυχροπολεμική στρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών. Γιατί είναι γεγονός πως το παλατιανό κατεστημένο και τα κόμματα της Δεξιάς, που στο παρελθόν είχαν παίξει το ρόλο του τοποτηρητή των Ηνωμένων Πολιτειών, έπαυσαν, ύστερα από το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, να αποτελούν συμπαγή φορέα ικανό να εγγυηθεί τα πολυποίκιλα συμφέροντα του ξένου παράγοντα με τρόπο μόνιμο και συνεπή. Το Πεντάγωνο θα συνεχίσει απροκάλυπτα τη συμπαράστασή του προς τη χούντα ως την ώρα που οι ηλεκτρονικοί του εγκέφαλοι το ειδοποιήσουν ότι το κόστος του Παπαδόπουλου και των συνταγματαρχών είναι μεγαλύτερο για τις Ηνωμένες Πολιτείες από τα οφέλη που τους αποδίδουν…

Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες είναι τουλάχιστον αφελές να περιμένει κανείς πολιτική λύση του ελληνικού προβλήματος. Η πείρα μας είναι πρόσφατη. Η προσπάθεια του Καραμανλή καμιά δε βρήκε απήχηση στην Ουάσινγκτον. Κι’ αυτό γιατί η χούντα και μόνο η χούντα -κάτω από τις σημερινές αντικειμενικά δεδομένες συνθήκες- θεωρείται από το Πεντάγωνο σαν ο ασφαλής εγγυητής των συμφερόντων του σε μακροχρόνια προοπτική…

Ο αγώνας σ’ αυτή τη νέα του φάση απαιτεί την ενότητα του λαού μας. Απαιτεί ενότητα αντιστασιακή, ενότητα που να στηρίζεται σε ξεκάθαρους, κρυστάλλινους στόχους. Ενότητα που ν’ αποβλέπει στην αδέσμευτη λαϊκή κυριαρχία και εθνική ανεξαρτησία. Σ’ αυτή την ενότητα δεν έχουν θέση όσοι υπονομεύουν τον αγώνα του λαού μας συνεργαζόμενοι είτε ανοικτά είτε παρασκηνιακά με τις δυνάμεις κατοχής. Γι’ αυτό, σ’ αυτή την αντιστασιακή ενότητα δεν έχει θέση ο Κωνσταντίνος… Η σαφής, κρυστάλλινη θέση μας για την αβασίλευτη δημοκρατία πρέπει να είναι το ορόσημο της νέας φάσης του απελευθερωτικού αγώνα και είναι μια προειδοποίηση προς όλους τους κρυπτοσυνεργάτες του στρατιωτικού καθεστώτος των Αθηνών. Και ήλθε η ώρα για όλους τους Έλληνες να πάρουν θέση. Να πουν το μεγάλο ναι ή το μεγάλο όχι.

Η κατάληξη της αναγκαστικής αποχώρησης προ της βεβαίας εκδίωξης από το Συμβούλιο της Ευρώπης ήταν σοβαρή πολιτική ήττα της χούντας, τουλάχιστον στο πεδίο των εντυπώσεων. Οι αργόσυρτες διαδικασίες είχαν δημιουργήσει την ελπίδα στο στρατιωτικό καθεστώς ότι ίσως θα κατόρθωνε να παραμείνει στο Συμβούλιο της Ευρώπης, δεδομένης της ανοχής ή και υποστήριξης πολλών σημαντικών δυτικοευρωπαϊκών κυβερνήσεων και των Η.Π.Α. προς τη χούντα, για λόγους αντιπαράθεσης προς το Σύμφωνο της Βαρσοβίας.^[74]

Διακυβέρνηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οικονομική πολιτική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το δικτατορικό καθεστώς εκμεταλλεύτηκε τους ήδη θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και επενδύοντας κυρίως σε τομείς όπως ο τουρισμός και οι ξένες επενδύσεις, καθώς και σε υδροηλεκτρικά έργα, κατασκευές δρόμων και άλλων.

Ο Αθανάσιος Κανελλόπουλος σε άρθρο του το 1977 σημειώνει πως

… η βραχυχρόνια οικονομική πολιτική της 7ετίας αποδείχτηκε ανερμάτιστη και δυσπροσάρμοστη στις συγκυριακές εξελίξεις, η μακροχρόνια δε διέστρεψε την πολιτικής της οικονομικής αναπτύξεως, νόμισε ότι η οικονομική ανάπτυξη μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς να υπολογιστούν οι διαρθρωτικοί περιορισμοί της ελληνικής οικονομίας και ακολούθησε την ενθάρρυνση μη παραγωγικών επενδύσεων στην εντυπωσιοθηρική επιδίωξη υψηλών ρυθμών αυξήσεως του εισοδήματος, ανεξάρτητα από το υπέρμετρο κόστος. Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό ότι ανάγκασε την οικονομία να ιππεύσει ένα τίγρη την ώρα που είχε ανάγκη από πραϋντικά μέτρα και ταυτόχρονα διέστρεψε την αγορά, ενεθάρρυνε την κερδοσκοπία, ύψωσε τις τιμές και επιδείνωσε το ισοζύγιο πληρωμών επιβαρύνοντας την χώρα αντί ασημάντων επιτευγμάτων με πελώρια και δυσβάστακτα εξωτερικά και εσωτερικά χρέη.

Ο Κανελλόπουλος παρατηρεί πως κατά την περίοδο 1967 – 1973 το εθνικό εισόδημα ανέβαινε με μέσο ετήσιο ρυθμό 8%, όταν το ισόχρονο διάστημα πριν τη δικτατορία ο ρυθμός αύξησης ήταν 7,8%. Η άνοδος του ρυθμού κατά 0,2% προήλθε από επενδύσεις σε κλάδους που δεν ήταν άμεσα παραγωγικοί, όπως η οικοδομή και ο τουρισμός. Αντίθετα, ο ρυθμός αύξησης της γεωργικής παραγωγής από 5% κατά την προηγούμενη κοινοβουλευτική επταετία, επί δικτατορίας έπεσε στο 1,5%.

Κατά την διάρκεια της Χούντας, η ανεργία το 1973 ήταν σε επίπεδα 2-2.5%, λόγω της αύξησης βιομηχανίας.^[75] Η έλλειψη εργατών υποχρέωσε τη δικτατορία να φέρει φθηνούς εργάτες απο αφρικανικές και ασιάτικες χώρες.^[76]

Το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 40% τα χρόνια της επταετίας της χούντας, έχοντας πτώση την τελευταία χρονιά του 1974 κατά 10%. ^[77][78]

Οι δαπάνες σε βιομηχανία αυξήθηκαν κατά 120% και 80% στον τουρισμό.^[79] Τα χρήματα αυτά βρέθηκαν από φόρους και από δάνεια που πήρε η χούντα για να μεγαλώσει την οικονομία της χώρας. Η επικέντρωση όμως σε αυτούς τους τομείς χρειάστηκε εμπορικά αγαθά, κάτι που έκανε την χώρα να έχει έλλειμα στις συναλλαγές της. Η χώρα άυξησε τις εισαγωγές τις απο 1.125 Εκατ. Δολλάρια στα 4.509 Εκατ, ενώ οι εξαγωγές απο 452. Εκατ. Δολλάρια στα 1.774. ^[80]

Στους ισχυρισμούς της χούντας για επίτευξη νομισματικής και οικονομικής σταθερότητας ο Κανελλόπουλος αντιτείνει πως οι τιμές κατά τη δικτατορία αυξάνονταν γρηγορότερα από ότι στο προηγούμενο διάστημα. Μάλιστα από το 1971 η άνοδος των τιμών είναι πρωτοφανής, σε σημείο που το διάστημα Αύγουστου 1972 – Αύγουστου 1973 η αύξηση (15,5%) να είναι η μεγαλύτερη από όλες τις χώρες της Ευρώπης και σχεδόν η μεγαλύτερη στην ιστορία της Ελλάδας. Το ισάξιο του δολλαρίου στο τέλος της χούντας ήταν 30 δραχμές, όπως και πριν τη δικτατορία.

Επιπλέον, το εξωτερικό χρέος που από το 1821 έως το 1966 είχε διαμορφωθεί στο ύψος των 1,110 δις δολαρίων, μέσα σε έξι χρόνια ξεπέρασε τα 3,3 δις δολλάρια.^[81] Πάντως, αυτό δεν είχε επιρροή στην οικονομία της χώρας εφόσον δεν ξεπέρασε το 25% του ΑΕΠ. ^[77]

Ο Παττακός συνήθιζε να λέει «Η Ελλάς είναι ένα εργοτάξιον».^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Εμφανιζόταν σε οικοδομές με ένα μυστρί στο χέρι, πράγμα που του κόλλησε το παρατσούκλι ‘Ο άνθρωπος με το μυστρί’.

Σε μια προσπάθεια να αποκτήσει λαϊκά ερείσματα, το καθεστώς προχώρησε σε διαγραφή των αγροτικών χρεών. Ο Παπαδόπουλος συνήθιζε να αποκαλεί τους αγρότες την «ραχοκοκαλιά του λαού».^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Γιος αγροτικής οικογένειας, οι αγρότες ήταν πιθανότερο να υποστηρίζουν τον δικτάτορα από τους αστικούς πληθυσμούς.

Στενές ήταν ακόμα οι σχέσεις της δικτατορίας με τους εφοπλιστικούς κύκλους, στους οποίους παραχωρήθηκαν περαιτέρω προνόμια, κυρίως χαμηλότερη φορολογία, για μετεγκατάσταση στο λιμάνι του Πειραιά. Οι ελαφρύνσεις οδήγησαν σε άυξηση του Εμπορικού στόλου. ^[82]

Σκάνδαλα και διαφθορά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η επταετία της χούντας σημαδεύτηκε από σκάνδαλα και πολλές περιπτώσεις χρηματισμού και ευνοιοκρατίας. Τα πιο γνωστά είναι το σκάνδαλο με τα λεγόμενα θαλασσοδάνεια του συνταγματάρχη Ιωάννη Λαδά^[83] που έμεινε κοροϊδευτικά στην ιστορία ως ο κύριος καθαρά χέρια, το σκάνδαλο με τα σάπια κρέατα του συνταγματάρχη Μπαλόπουλου^[84] και οι τεράστιες χρηματικές δαπάνες για τους κοσμικούς εορτασμούς και την πολυτελή ζωή του αντισυνταγματάρχη (ο Παπαδόπουλος τον έκανε υποστράτηγο) Μιχάλη Ρουφογάλη, που του είχε ανατεθεί η διεύθυνση της ΚΥΠ, δηλαδή του εθνικά κρίσιμου τομέα των μυστικών υπηρεσιών, ο οποίος επίσης εξασφάλιζε τη χορήγηση δανείων σε υποστηρικτές της χούντας, επιβαρύνοντας τις ελληνικές δημόσιες τράπεζες.^[85] Η ευνοιοκρατία και το ρουσφέτι επί χούντας γιγαντώθηκαν: ο Μακαρέζος διόρισε τον κουνιάδο του Αλέξανδρο Ματθαίου Υπουργό Γεωργίας, ο Λαδάς έκανε τον ένα ξάδερφό του στρατηγό και διοικητή της ΑΣΔΕΝ και έναν άλλο ξάδερφό του Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Κοινωνικών Υπηρεσιών, και ο γαμπρός του Παττακού Ανδρέας Μεϊντάσης έγινε βαθύπλουτος παίρνοντας χαριστικά δουλειές από το Δήμο Αθηναίων. Ο στρατηγός Βασίλειος Καρδαμάκης διορίστηκε διοικητής της ΔΕΗ και ο στρατηγός Αλέξανδρος Νάτσινας (πρώην αρχηγός ΚΥΠ με τεράστιες ευθύνες για το σχέδιο ΠΕΡΙΚΛΗΣ και το παρακράτος) διορίστηκε Πρόεδρος στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.^[86] Ανάμεσα στα σκάνδαλα της περιόδου της στρατιωτικής δικτατορίας συγκαταλέγεται και το «Τάμα του Έθνους».^[87]

Εκπαιδευτικό σύστημα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η δικτατορία θα ακυρώσει την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964. Για τους Απριλιανούς η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που είχε προωθήσει η Ένωση Κέντρου ήταν μία από τις αιτίες της κακής κατάστασης της παιδείας και μια από τις πολλές αιτίες επιβολής της Δικτατορίας.^[88] Εκτός από τις αναμενόμενες παρεμβάσεις στις οργανώσεις των εκπαιδευτικών και των φοιτητών και τις διώξεις τους, τα μέτρα «εξυγιάνσεως και αποκαταστάσεως ευρυθμίας» στα πανεπιστήμια, και τις τροποποιήσεις σε βιβλία και προγράμματα, η δικτατορία ανέτρεψε σχεδόν στο σύνολό τους όσα συνέθεταν την μεταρρύθμιση. Το μόνο που δεν ακυρώθηκε πλήρως ήταν η «δωρεάν παιδεία» και οι προσπάθειες για την ίδρυση νέων πανεπιστημίων.^[89] Εδώ μάλιστα η δωρεάν διανομή διδακτικών συγγραμμάτων επεκτάθηκε και στην τρίτη βαθμίδα. Όπως σχολιάζει ο ιστορικός της εκπαίδευσης Αλέξης Δημαράς, «πέρα από το λαϊκίστικο χαρακτήρα του μέτρου, η κυβέρνηση εξασφάλιζε έτσι ουσιαστικότερο έλεγχο του περιεχομένου των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων από εκείνον που ήδη πραγματοποιούσε με τη γενική λογοκρισία».^[90] Ο Α.Ν.129/67 περί οργάνωσης και διοίκησης της γενικής εκπαίδευσης που προωθήθηκε το καλοκαίρι του 1967, αποσκοπούσε στην άσκηση των μαθητών στα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη και τον φρονηματισμό των μαθητών όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Καταργούνταν όλα τα αιρετά μέλη όλων των εκπαιδευτικών συμβουλίων, ενώ συστήθηκε ως ανώτατο γνωμοδοτικό συμβούλιο το Ανώτατο Εκπαιδευτικό Συμβούλιο. Ρυθμιζόταν η ζωή διδασκόντων και διδασκομένων με την επαναφορά της καθαρεύουσας, των Παιδαγωγικών Ακαδημιών, πραγματοποιήθηκε η κατάργηση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και καθιερώθηκε η μετεκπαίδευση των εκπαιδευτικών από τα Διδασκαλεία της Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης.^[91]

Στα μέσα του 1971 η κυβέρνηση προχώρησε στην επαναφορά παλαιότερων προσανατολισμών αναφορικά με την επαγγελματική εκπαίδευση, η οποία εκδηλώνεται με την ίδρυση των Κέντρων Ανωτέρας Τεχνικής Εκπαιδεύσεως (ΚΑΤΕ) και την επέκταση του τεχνικο-επαγγελματικού κλάδου του συστήματος. Η συγκρότηση, το 1971, δύο συμβουλευτικών επιτροπών για τα εκπαιδευτικά θέματα, με προφανή τεχνοκρατική διάθεση, «εκφράζει την ίδια τάση αποκλεισμού των ιδεολογικών προβληματισμών».^[90]

Πραξικόπημα στην Εκκλησία της Ελλάδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δίωξη και αντικανονική απομάκρυνση Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β΄[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το δικτατορικό καθεστώς έθεσε σε πρώτη προτεραιότητα την τοποθέτηση νέου αρχιεπισκόπου, ευνοούμενου του Παλατιού και της Χούντας. Για τον λόγο αυτό σχεδιάστηκε η απομάκρυνση του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β΄. Συγκεκριμένα τη Μεγάλη Παρασκευή, 28 Απριλίου 1967, κατά την περιφορά του Επιταφίου, ο Χρυσόστομος πιέστηκε να επιβιβαστεί σε αυτοκίνητο που τον μετέφερε στο σπίτι του. Λίγο αργότερα, άτομα που ισχυρίστηκαν ότι είναι γιατροί, συνοδευόμενα από νοσοκόμες και αστυνομικούς, τον επισκέφτηκαν και του ζήτησαν να ετοιμαστεί για εισαγωγή στο νοσοκομείο. Παρά τη σθεναρή άρνησή του και τη διαβεβαίωση του προσωπικού του γιατρού, Δημητρίου Καπνιά, ότι δεν είχε πρόβλημα υγείας, οι αυτόκλητοι επισκέπτες αρνήθηκαν να αποχωρήσουν χωρίς τον Χρυσόστομο, μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες του Σαββάτου, οπότε τον ανάγκασαν να τους ακολουθήσει στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού. Ωστόσο -και παρά τις πιέσεις- ο Χρυσόστομος αρνήθηκε να παραιτηθεί και εξαναγκάστηκε να παραμείνει στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού για περισσότερο από ένα μήνα, χωρίς να είναι ασθενής. Στις 6 Μαΐου, αξιωματούχος των Ανακτόρων τού παρέδωσε δύο παραλλαγές επιστολής παραίτησης για να διαλέξει ποια θα υπογράψει.^[92]. Σε επιστολή του προς τον τότε βασιλιά, ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος δήλωνε την πλήρη άρνησή του να παραιτηθεί, «…αρνούμαι διαρρήδην να γίνω παραβάτης θείων προσταγμάτων διότι θα είμαι ρίψασπις και προδότης και επίορκος, και υπό τοιαύτας συνθήκας δε θα θελήσω ποτέ […] να καλύψω εξ αισχύνης το πρόσωπό μου. Αν η εκκλησία και η πολιτεία θελήσει ούτως ή άλλως, είτε κανονικώς είτε νομίμως να επιβάλει μίαν λύσιν, αντίθετον προς τας πεποιθήσεις μου, εγώ ου δύναμαι εμποδίσαι αυτήν και θα έχω να δικαιολογηθώ ενώπιον του δικαίου Κριτού ότι βία και δυναστεία υπέκυψα, αλλά και μετά διαμαρτυριών ενώπιον θεού και ανθρώπων».^[93]

Αντικανονική ανάρρηση Ιερωνύμου στον αρχιεπισκοπικό θρόνο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 10 Μαΐου 1967 εκδόθηκε ο αναγκαστικός νόμος 3/1967 που συγκρότησε με συγκεκριμένη θητεία «Ιερά Σύνοδο αριστίνδην»^[94]. Κατήργησε δηλαδή τη Σύνοδο της Ιεραρχίας ως ανώτατη εκκλησιαστική αρχή και επέβαλε στην Εκκλησία της Ελλάδος μια «Αριστίνδην Σύνοδο», από οκτώ μητροπολίτες που διορίσθηκαν ήδη την επομένη με βασιλικό διάταγμα και οι οποίοι ήταν εκείνοι, οι ελάχιστοι ιεράρχες, που δέχονταν να συνεργαστούν ανοικτά με τη δικτατορία.^[95]

Επρόκειτο για μια αντικανονική επέμβαση στα εσωτερικά της εκκλησίας διότι θιγόταν το συνοδικό πολίτευμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας.^[96] Στη συνέχεια ο τότε αρχιεπίσκοπος απομακρύνθηκε αναγκαστικώς με την κατάργηση της διάταξης του Ν.Δ.4589/1966 η οποία εξαιρούσε από την αυτοδίκαιη αποχώρηση των μητροπολιτών, από τα καθήκοντά τους μετά τη συμπλήρωση του ογδοηκοστού έτους της ηλικίας τους τον εκάστοτε αρχιεπίσκοπο^[97].

Έτσι, ο υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων της Χούντας κήρυξε τον αρχιεπισκοπικό θρόνο εν χηρεία, παρόλο που ο κανονικός αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος ζούσε. Ο αρχιμανδρίτης των ανακτόρων και καθηγητής Πανεπιστημίου Ιερώνυμος Κοτσώνης αποτέλεσε τον εκλεκτό του καθεστώτος. Ο Ιερώνυμος αφού χειροτονήθηκε επίσκοπος, επιλέχθηκε από τον Κωνσταντίνο στις 14 Μαΐου 1967 μεταξύ των τριών που πρότεινε η οκταμελής Ιερά Σύνοδος. Η προδιαγεγραμμένη «εκλογή» του έγινε υπό την εποπτεία του ίδιου του ισχυρού άνδρα του καθεστώτος Γεωργίου Παπαδόπουλου και του Στυλιανού Παττακού.^[98]

Ενδεικτικό της αντικανονικότητας της κατάστασης είναι το γεγονός πως η χειροτονία του Ιερώνυμου έγινε στις 4 Μαΐου 1967, χωρίς να έχει παραιτηθεί ο κανονικός αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Β΄, του οποίου η εξαναγκασμένη παραίτηση έφερε τελικά ημερομηνία 11 Μαΐου 1967.^[99][100] Η ανάρρηση του Ιερώνυμου Κοτσώνη στον αρχιεπισκοπικό θρόνο αποτελεί την πρώτη και κυριότερη φάση του πραξικοπήματος στην Εκκλησία της Ελλάδος.

Η αντικανονική εκλογή του προξένησε επιθέσεις και σχόλια, καθώς θεωρήθηκε ευθέως ευνοούμενος της χούντας των συνταγματαρχών και χαρακτηρίστηκε χουντικός και βασιλικός. Για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγματοποιήθηκε η ενθρόνιση του Ιερωνύμου, είναι χαρακτηριστική η εισήγηση του μητροπολίτη Κορίνθου Παντελεήμονος στην Έκτακτη Πολυμελή Σύνοδο στις 5 Μαρτίου του 1974: «Εκ των μέχρι τούδε λεχθέντων συνάγεται ότι η άνοδος του Ιερωνύμου εις τον αρχιεπισκοπικόν θρόνον υπήρξε πάντη ανώμαλος και άκρως αντικανονική, επί πλέον πάσχουσα και εκ της χρησιμοποιήσεως δι’ αυτήν κοσμικών αρχόντων».^[101][102]

Σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας ο Ιερώνυμος υπήρξε ένας από τους μεσολαβητές μεταξύ του παλατιού και της ηγεσίας της χούντας. Διαβίβαζε μάλιστα τα προσωπικά μηνύματα του Παπαδόπουλου και δεχόταν τις απαντήσεις του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου.^[103][104]

Δίωξη και αντικανονική απομάκρυνση δημοκρατικών μητροπολιτών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά την περίοδο της αρχιερατείας του Ιερώνυμου – ευθέως ευνοούμενου του δικτατορικού καθεστώτος – απομακρύνθηκαν αντικανονικά πολλοί επίσκοποι από τις μητροπόλεις τους. Με τον αντικανονικό δικτατορικό Νόμο 214/1968 κηρύχθηκαν έκπτωτοι οι Μητροπολίτες Θεσσαλονίκης Παντελεήμων Παπαγεωργίου και Αττικής και Μεγαρίδος Ιάκωβος Βαβανάτσος στερηθέντες του δικαιώματος άσκησης έφεσης. Επίσης εξωθήθηκαν σε παραιτήσεις οι Μητροπολίτες Ελασσόνος Ιάκωβος Μακρυγιάννης, ο Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων Κύριλλος Καρμπαλιώτης, ο Δημητριάδος Δαμασκηνός Χατζόπουλος, ο Παραμυθίας Τίτος Ματθαιάκης και ο Λαρίσης και Πλαταμώνος Ιάκωβος Σχίζας.^[105]

Με τον νόμο υποχρεωτικής αποχώρησης λόγω ορίου ηλικίας το 1968 απομακρύνθηκαν οι Μητροπολίτες Λευκάδος Δωρόθεος Παλλαδινός, Ηλείας Γερμανός Γκούρας, Βεροίας Καλλίνικος Χαραλαμπάκης και Χαλκίδος Γρηγόριος Πλειαθός. Το 1969 απομακρύνθηκαν οι Μητροπολίτες Μονεμβασίας Κυπριανός Πουλάκος και Κυθήρων Μελέτιος Γαλανόπουλος καθώς μειώθηκε το όριο ηλικίας. Το 1972 απομακρύνθηκαν λόγω ορίου ηλικίας οι Μητροπολίτες Πατρών Κωνσταντίνος Πλατής και Σισανίου Πολύκαρπος Λιώσης.^[106]. ‘Ολες αυτές οι απομακρύνσεις πέραν του ότι υπήρξαν προϊόν εξαναγκασμού, ήταν και προδήλως αντικανονικές καθώς οι νομοθετικές διατάξεις που τις προκάλεσαν προσέκρουαν ευθέως στο Κανονικό Δίκαιο της Εκκλησίας με το οποίο κατοχυρώνεται η ισοβιότητα των αρχιερέων στο θρόνο της εκλογής τους (παρεκτός των περιπτώσεων της καθαιρέσεως ή συντρεχόντων λόγων υγείας, που δεν ίσχυαν εν προκειμένω).^[107]

Με αυτόν τον τρόπο το δικτατορικό καθεστώς κατάφερε να απομακρύνει αφενός επισκόπους που δεν είχαν διάθεση συνεργασίας με το δικτατορικό καθεστώς και αφετέρου, στις κενές θέσεις που δημιουργήθηκαν, να τοποθετήσει νέους μητροπολίτες φιλικά διακείμενους προς αυτήν. Μάλιστα, όλοι σχεδόν οι νέοι μητροπολίτες που εξελέγησαν από την αντικανονική Σύνοδο, είχαν δύο κοινά χαρακτηριστικά: προέρχονταν από την Αδελφότητα Θεολόγων «Ζωή» και στα χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου είχαν υπηρετήσει ως στρατιωτικοί ιερείς-ιεροκήρυκες.^[108][109]

Την αντικανονική αυτή κατάσταση στην Εκκλησία της Ελλάδος καταδίκασε ο τότε επίσκοπος Βρεσθένης Δημήτριος Τρακατέλλης ο οποίος αν και εξελέγη Μητροπολίτης Αττικής και Μεγαρίδος αρνήθηκε τη θέση, λόγω του ελέγχου της Εκκλησίας της Ελλάδος από το δικτατορικό καθεστώς.^[110]

Αντικανονικό σύστημα απονομής εκκλησιαστικής δικαιοσύνης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην πρώτη φάση της δικτατορίας άλλες παρεμβάσεις της Πολιτείας ήταν η με συντακτική πράξη απαγόρευση στους εκκλησιαστικούς λειτουργούς παντός ιερατικού βαθμού, της προσφυγής στο Συμβούλιο της Επικρατείας για διοικητικές πράξεις της δικτατορίας, η επιβολή «αντικανονικού και ανελεύθερου συστήματος απονομής εκκλησιαστικής δικαιοσύνης» κι ενός ιδιώνυμου εκκλησιαστικού αδικήματος: η απώλεια της έξωθεν καλής μαρτυρίας και η εξαιτίας αυτής αποχώρηση των κληρικών^[111] , αν και επρόκειτο περί ενός αγνώστου στους Ιερούς Κανόνες και την εκκλησιαστική παράδοση αδικήματος καθώς, όπως εξηγείται σχετικώς, η αναφερομένη εις την Προς Τιμόθεον Επιστολή του Απ. Παύλου “έξωθεν καλή μαρτυρία” αφορά όχι στους Επισκόπους, αλλά στους λαϊκούς οι οποίοι επιθυμούν να εισέλθουν στον κλήρο^[112]. Με το Ν.Δ. 126/1969 θεσπίζεται νέος Καταστατικός Χάρτης. Κι ενώ διατηρείται η Ιερά Σύνοδος της Ιεραρχίας και η Διαρκής Ιερά Σύνοδος, θεσπιζόταν κάτι καινούργιο ως προς τη συγκρότησή τους: καταργούνταν τα προβλεπόμενα από τον Πατριαρχικό τόμο του 1850 και την Πατριαρχική Πράξη του 1928 «πρεσβεία» χειροτονίας και ίσου αριθμού μελών από τις «παλαιές» και «νέες χώρες». Με τα συντάγματα του 1968 και 1973 δεν παρέκκλιναν από τη συνήθη μορφή των συνταγματικών διατάξεων.^[113]

Κρίση με το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά από επίσημα και ανεπίσημα διαβήματα, δημοσιεύματα του ξένου Τύπου στηλιτευτικά των μέτρων της Δικτατορίας, στις 17 Νοεμβρίου του 1967 ο διευθυντής της Εκκλησιαστικής Επιτροπής για Διεθνή Θέματα (Commission of the Churches on International Affairs) του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών (ΠΣΕ) Δρ. Φρέντερικ Νόλντε έστειλε επιστολή στον τότε Έλληνα πρωθυπουργό, με την οποία του ανέφερε πως Έλληνες μετανάστες εργάτες είχαν απειληθεί από όργανα του καθεστώτος, σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες της Διεθνούς Αμνηστίας. Στις αρχές του 1968 η Εκτελεστική Επιτροπή του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών, αφού έλαβε το παραπάνω υπόμνημα του Nolde, ζήτησε να επισκεφθεί και να συναντήσει στην Ελλάδα εκπροσώπους της Ελληνικής Κυβέρνησης και της Αρχιεπισκοπής. Ο τότε αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος απέτρεψε την επίσκεψη του Γενικού Γραμματέα του Π.Σ.Ε, μια επίσκεψη με ιδιαίτερο συμβολισμό και διεθνή αντίκτυπο. Ο καθηγητής Νικόλαος Ζαχαρόπουλος αναφέρει ότι μετά από αρκετό χρονικό διάστημα ο Γ.Γ του Π.Σ.Ε. ήλθε στην Ελλάδα αεροπορικώς, αλλά οι Ελληνικές αρχές δεν του επέτρεψαν αρχικά την είσοδο στην χώρα. Μετά δύο ώρες του επετράπη.^[114] [1] Στις 4 με 20 Ιουλίου 1968 θα πραγματοποιείτο στην Ουψάλα της Σουηδίας η Δ΄ Γενική Συνέλευση του Π.Σ.Ε, η Ελλαδική Εκκλησία όμως αρνήθηκε να αποστείλει αντιπροσώπους λόγω των τεταμένων σχέσεων Ελλάδας και Σουηδίας την περίοδο εκείνη. Επίσης ο Ιερώνυμος επικαλέστηκε την ανάμιξη του ΠΣΕ στη σχεδίαση του νέου Συντάγματος της χώρας. Έτσι όμως, ο Ιερώνυμος γινόταν «φερέφωνο της Δικτατορίας»^[115] Ο Ζαχαρόπουλος επισημαίνει πως η αποχή της Ελλαδικής Εκκλησίας από τις εργασίες της Συνέλευσης συνδεόταν και με τη θεματολογία της, που μεταξύ άλλων αφορούσε και την «κοινωνική και πολιτική δικαιοσύνη», κάτι που θα δυσχέραινε την Ελληνική αντιπροσωπεία.^[116]

Άρνηση βοήθειας προς σεισμοπλήκτους[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Κοτσώνης αρνήθηκε να παραλάβει οικονομική βοήθεια που έστελνε το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών για τους σεισμόπληκτους των Ιονίων νήσων, γιατί έτσι θα υποχρεωνόταν να ευχαριστήσει έναν διεθνή οργανισμό που ασκούσε κριτική στο Δικτατορικό καθεστώς της Ελλάδας.^[117]

Αποδοχή θανατικών εκτελέσεων και βασανισμών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα τέλη του 1968 ο Γ.Γ. του Π.Σ.Ε., μετά από έκκληση της «οικουμενικής ομάδας» της πόλης Κρίφτελ της Δυτ. Γερμανίας, έστειλε προσωπικό και ανεπίσημο διάβημα προς τον Ιερώνυμο, με το οποίο τον καλούσε να παρέμβει με σκοπό την αποτροπή των θανατικών εκτελέσεων των Βερυβάκη και Παναγούλη. Ο Ιερώνυμος απάντησε χαρακτηρίζοντας την επιστολή αυτή, «παρέμβαση στα πολιτικά πράγματα της χώρας» και «επέμβαση υπέρ δολοφόνων».^[118]

Ο Μητροπολίτης Σύρου Δωρόθεος Στέκας με σειρά επιστολών του ζητούσε από τον Ιερώνυμο άδεια να επισκεφθεί τους εξόριστους στη Γυάρο αλλά και κατέθεσε πρόταση για την απελευθέρωση των εξορίστων του νησιού. Ο Ιερώνυμος όμως απέρριψε τα αιτήματα του Μητροπολίτη Δωρόθεου.^[119]

Εκλογή Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η αλλαγή της ηγεσίας της δικτατορίας και η άνοδος του Ιωαννίδη δεν αφήνει ανεπηρέαστη και την Εκκλησία. Τους Φαίδωνα Γκιζίκη και Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο ορκίζει ο μητροπολίτης Ιωαννίνων Σεραφείμ Τίκας, κάτι που έδειχνε πως η νέα ηγεσία του καθεστώτος de facto έθετε σε αμφισβήτηση τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο ^[120]. Μετά την παραίτηση του Ιερώνυμου, εκδίδεται η συντακτική πράξη 3 /1974, η οποία χαρακτήριζε αντικανονική την εκλογή του προηγούμενου αρχιεπισκόπου, και οριζόταν ο τρόπος εκλογής του νέου αρχιεπισκόπου επιδιώκοντας την αποκατάσταση της κανονικής τάξης. Από την εκλογική διαδικασία αποκλείονταν όσοι συνέπραξαν στην αντικανονική εκλογή του Ιερωνύμου και όσοι είχαν εκλεγεί την ίδια περίοδο. Κάθε πράξη που θα εκδιδόταν κατ’ εφαρμογή της προηγούμενης πράξης δεν μπορούσε να ακυρωθεί στο Συμβούλιο Επικρατείας. Από τριπρόσωπο δελτίο που εξέλεξαν εικοσιοκτώ μητροπολίτες, εξελέγη ο Σεραφείμ. Με το Ν.Δ. 411/1974 ιδρύθηκαν οκτώ νέες μητροπόλεις που αποσπάσθηκαν από την Αρχιεπισκοπή Αθηνών και τις μητροπόλεις Αττικής και Θεσσαλονίκης, ενώ επετράπη η πλήρωση προνομιούχων Μητροπόλεων με μετάθεση.^[121] Τέλος η καθιέρωση ενός νέου αδικήματος, της «διατάραξης της ειρήνης και της ενότητας της Εκκλησίας» δια της Συντακτικής Πράξεως 7/1974 έπληξε καίρια την όλη προσπάθεια αποκαταστάσεως της κανονικής τάξεως εντός της Εκκλησίας καθώς η απομάκρυνση τον Ιούνιο και Ιούλιο του ΄74 χωρίς δίκη και απολογία – ούτε κάν ακρόαση – των δώδεκα “ιερωνυμικών” λεγομένων Μητροπολιτών δημιούργησε μια πρωτοφανή ανωμαλία στη μετέπειτα ζωή της Εκκλησίας της Ελλάδος που κράτησε μέχρι τα πρόσφατα χρόνια (1990-1996).^[122]

Μαζικές κατεδαφίσεις και άναρχη δόμηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η χούντα προέβη σε κατεδαφίσεις παλιών αρχοντικών της Αθήνας, με σκοπό την κατασκευή πανύψηλων εμπορικών κέντρων, γκαράζ, συγκροτημάτων γραφείων και άλλων μοντέρνων κατασκευών. Ο υπό καθεστώς λογοκρισίας ο Τύπος της εποχής υποδέχθηκε με μελαγχολικές διαπιστώσεις τις αναγγελίες: «Κατεδαφίσεις, κατεδαφίσεις, κατεδαφίσεις… Η σκαπάνη δεν έχει αφήσει μέσα στην Αθήνα τίποτα σχεδόν όρθιο από τα παληά, όμορφα αρχοντικά τα οποία στα «νειάτα» τους ήταν κόσμημα για την πρωτεύουσα». Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το παλιό Ωδείο που, αν και χτίστηκε το 1836, διατηρούσε, παρά την εγκατάλειψή του, μια ωχρή έστω ανάμνηση της παλιάς του δόξας. Ό,τι έμεινε όρθιο από την οικοδομική δράση των δύο προηγούμενων δεκαετιών της άναρχης βιομηχανικής ανάπτυξης και της αντιπαροχής, γκρεμίστηκε από τις μπουλντόζες^[123]. Στις 17 Ιανουαρίου του 1969, κατεδαφίστηκε το σπίτι του Κωνσταντίνου Κανάρη, στην οδό Κυψέλης, όπου ο «μπουρλοτιέρης» της Ελληνικής Επανάστασης έζησε από το 1840 ως το 1877, για να κτισθεί στη θέση του μία κοινή πολυκατοικία. Στις 6 Φεβρουαρίου της ίδιας χρονιάς, δημοτικά συνεργεία εισέβαλαν στην Πλατεία Αβησσυνίας, στο Μοναστηράκι, και άρχισαν να κατεδαφίζουν το θρυλικό Γιουσουρούμ, την πασίγνωστη αγορά των παλαιοπωλείων, που κάθε Κυριακή πρωί φιλοξενούσε ένα γραφικό πανηγύρι χιλιάδων Αθηναίων προσελκύοντας ταυτόχρονα και πολλούς τουρίστες. Κατεδαφίστηκε επίσης το ιστορικό αρχοντικό της Αθηναϊκής Λέσχης, στη διασταύρωση των οδών Πανεπιστημίου και Αμερικής, και ανεγέρθηκε, στη θέση του, ένα πολυώροφο συγκρότημα γραφείων. Την ίδια περίοδο, ο χουντικός δήμαρχος Αθηναίων Δημήτριος Ρίτσος αποφάσισε να φτιάξει ένα τεράστιο σούπερ μάρκετ στη θέση της Βαρβακείου Αγοράς, ενώ ο δήμαρχος του Δήμου Πειραιώς Αριστείδης Σκυλίτσης (ο οποίος είχε ήδη φιλοτεχνήσει το διαβόητο «πουλί» της χούντας) προώθησε το κλείσιμο της παραδοσιακής αγοράς με στόχο την οικοδόμηση γιγαντιαίου εμπορικού κέντρου 26 ορόφων. Καύχημα της νέας αρχιτεκτονικής ήταν ο Πύργος Αθηνών στην αρχή της λεωφόρου Μεσογείων, στους Αμπελόκηπους, ύψους 103 μέτρων, που δοξάστηκε με διθυραμβικούς τόνους από τον φιλοχουντικό Τύπο: «Όταν, πριν από μερικά χρόνια οι πολυκατοικίες έκαναν δειλά την εμφάνισή τους, οι Αθηναίοι εντυπωσιάστηκαν. Τώρα, η νέα μόδα της οργανωμένης δομήσεως επιβάλλει το σύνθημα: Όσο ψηλότερα, τόσο καλύτερα!». Η χούντα είχε την πρόθεση να χτίσει και δύο μεγάλα ξενοδοχεία στο άλσος της Ριζαρείου, στον Ευαγγελισμό. Προκήρυξε για το σκοπό αυτό διεθνή διαγωνισμό, ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο το οποίο δεν προχώρησε. Στο μεταξύ, πολλαπλασιάστηκαν οι πολυκατοικίες χωρίς μπαλκόνια, με τα χαρακτηριστικά αλουμινένια παράθυρα. Ήδη από τον Ιανουάριο του 1968 ο Στυλιανός Παττακός είχε ανακοινώσει στο δημοτικό συμβούλιο της πόλης την απεριόριστη αύξηση του ύψους των οικοδομών. «Εύχομαι να μας χειροκροτήσουν αι επερχόμεναι γενεαί διά την σημερινήν μας απόφασιν», είχε πει τότε.

Το κίνημα του Ναυτικού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Κίνημα του Ναυτικού 23 Μαΐου 1973

Η αλλαγή του καθεστώτος έφερε ανησυχία στο Πολεμικό Ναυτικό, στις τάξεις του οποίου δεν υπήρχαν οργανωμένοι πυρήνες των πραξικοπηματιών. Η πρώτη αντίδραση του Ναυτικού ήταν να στηρίξουν το Αντικίνημα του Βασιλιά, δηλαδή τον φυσικό τους αρχηγό, στις 13 Δεκεμβρίου του 1967. Ακολούθησαν και άλλες δύο απόπειρες απαγωγής του Παπαδόπουλου, οι οποίες όμως απέτυχαν εξαιτίας εξωγενών παραγόντων.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Από το 1969 άρχισε η προετοιμασία και η οργάνωση του κινήματος με κύριο πυρήνα την τάξη του 1948. Η οργάνωση εκτός από αξιωματικούς του Ναυτικού μύησε και μερικούς αξιωματικούς της Αεροπορίας αλλά και του Στρατού. Σκοπός του κινήματος ήταν η εξέγερση του λαού η οποία θα οδηγούσε στην απαλλαγή από τη Χούντα.

Την άνοιξη του 1973 όλα ήταν έτοιμα. Το κίνημα θα εκδηλωνόταν στις πρώτες ώρες της 23ης Μαΐου. Τις βραδινές ώρες της 21ης Μαΐου υπήρξαν οι πρώτες ενδείξεις ότι το κίνημα είχε προδοθεί. Οι κυβερνήτες των πλοίων δίσταζαν να αποπλεύσουν, ακολουθώντας το σχέδιο (το οποίο ήταν περίπου γνωστό στη Χούντα). Στις 23 Μαΐου οι αξιωματικοί τίθενται υπό περιορισμό, ενώ οι πρώτες συλλήψεις δεν αργούν να γίνουν. Στις 25 Μαΐου το πολεμικό πλοίο «Βέλος» πήρε την απόφαση να αποχωρήσει από την άσκηση του Ν.Α.Τ.Ο. και να καταπλεύσει στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας, όπου ζήτησε και πολιτικό άσυλο.

Το Κίνημα του Ναυτικού, η σημαντικότερη ίσως αντίσταση μέχρι τότε, οργανώθηκε με σκοπό μόνο την απελευθέρωση του κράτους και όχι μιας απλής αντικατάστασης των δικτατόρων. Ουσιαστικά εξέφραζε τον λαό, αφού ήταν μια επανάσταση του στόλου και δεν ήταν καθοδηγούμενη από κανένα πολιτικό πρόσωπο ή συμφέρον.

Το σημαντικότερο αποτέλεσμα ήταν η ανανέωση της αντίστασης, αφού από το 1971 η Χούντα είχε δώσει την αίσθηση ότι είχε εδραιωθεί και ότι όλες οι ένοπλες δυνάμεις ήταν με το μέρος της. Αυτός όμως ο μύθος καταρρίφθηκε με την εκδήλωση του κινήματος.

Η «Φιλελευθεροποίηση»[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Σχέδιο φιλελευθεροποίησης (Χούντα)

Το 1973 ο Παπαδόπουλος αποφάσισε να καταργήσει την Αντιβασιλεία και να εγκαταστήσει Προεδρική Δημοκρατία, με τον ίδιο Πρόεδρο. Το καθεστώς προχώρησε μάλιστα σε Δημοψήφισμα, ώστε να καταργηθεί η μοναρχία και να λάβει χώρα η πολιτειακή μεταβολή.

Σε μια προσπάθεια επιφανειακής «φιλελευθεροποίησης» του καθεστώτος, ο Παπαδόπουλος προανήγγειλε άνοιγμα στις πολιτικές δυνάμεις ορίζοντας πρωθυπουργό τον Σπυρίδονα Μαρκεζίνη, καθώς και λειτουργία Συνταγματικού δικαστηρίου. Ωστόσο, το εγχείρημα του δικτάτορα προκάλεσε αντιδράσεις, τόσο στους κύκλους των αδιάλλακτων πραξικοπηματιών που το θεωρούσαν ανεπιθύμητο αλλά και επικίνδυνο, όσο και μεταξύ της φοιτητικής νεολαίας, κυρίως, η οποία το εξέλαβε ως υποκριτική αναδίπλωση^[124]. Η όλη διαδικασία θα τερματιστεί με την εξέγερση του Πολυτεχνείου και τη Χούντα του Ιωαννίδη, καθώς από τις αρχές του έτους (1973) είχαν σωρευτεί διάφορα γεγονότα, όπως η άνοδος των τιμών, η κρίση στην Κύπρο (με τη δράση της οργάνωσης “ΕΟΚΑ-Β”), αλλά και η προσωρινή κατάληψη της Νομικής Σχολής από φοιτητές του ιδρύματος, τα οποία ενέτειναν τη γενική δυσαρέσκεια προς το καθεστώς και επιτάχυναν τις εξελίξεις, με τον Γεώργιο Παπαδόπουλο να απομονώνεται όλο και περισσότερο από τον πυρήνα των νεαρών αξιωματικών^[124]. Όλες αυτές οι δυσμενείς για το καθεστώς συνθήκες, ακύρωσαν την όποια προσπάθεια κατέβαλε ο Σπ. Μαρκεζίνης για ανάκαμψη της οικονομίας (κατάργηση του ελέγχου των τιμών, αποσύνδεση του εθνικού νομίσματος με το Αμερικανικό, εξίσωση του κόστους των εγχώριων αγροτικών προϊόντων με εκείνο των αντίστοιχων αγαθών της Κοινής Αγοράς κ.α.)^[125]

Τα γεγονότα του Πολυτεχνείου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύρια λήμματα: Εξέγερση του Πολυτεχνείου και Δίκη του Πολυτεχνείου

Στις αρχές όμως του 1973, το χάσμα μεταξύ κράτους και φοιτητών μεγάλωνε. Η Χούντα των Συνταγματαρχών, στην προσπάθειά της να περιορίσει τους φοιτητές, έβαλε σε εφαρμογή το διάταγμα 1347 για τις επιστρατεύσεις. Η φοιτητική ανησυχία άρχισε να μεγαλώνει με αποτέλεσμα το Φεβρουάριο του 1973 να γίνει η πρώτη κατάληψη της Νομικής ενώ στις 14 Μαρτίου ακολούθησε και δεύτερη. Σημαντικό ρόλο στην κλιμάκωση της κατάστασης είχε και το μνημόσυνο του «Γέρου της Δημοκρατίας», Γεωργίου Παπανδρέου.

Το φθινόπωρο του 1973 γίνεται δημοψήφισμα το οποίο μεταξύ άλλων ζητούσε να εγκριθεί η εκλογή προέδρου (Γεωργίου Παπαδόπουλου) και αντιπροέδρου της Δημοκρατίας και (Οδυσσέα Αγγελή) για θητεία 8 ετών. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν τελικά θετικό και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ορκίστηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Στις 8 Οκτωβρίου ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας διόρισε πολιτική κυβέρνηση τη νέα μεταβατική κυβέρνηση του Σπύρου Μαρκεζίνη η οποία ως κύρια αποστολή της ήταν να προπαρασκευάσει και να διεξαγάγει βουλευτικές εκλογές για την 10η Φεβρουαρίου 1974 ενώ την ίδια μέρα παραιτήθηκαν όλοι οι στρατιωτικοί από τις καίριες θέσεις που κατείχαν.

Την Τρίτη 14 Νοεμβρίου εκατοντάδες φοιτητές είχαν συγκεντρωθεί από το πρωί στο κτήριο της Νομικής Σχολής και ετοιμάζονταν να κάνουν συνέλευση. Στο τέλος της συνέλευσης πραγματοποίησαν πορεία στην οδό Σόλωνος και Πατησίων. Το απόγευμα και ενώ οι φοιτητές είχαν παραμείνει στο Πολυτεχνείο, ο αστυνομικός διευθυντής Δασκαλόπουλος και ο εισαγγελέας Σαμήτας διέταξαν τους φοιτητές να διαλυθούν. Οι φοιτητές βρέθηκαν σε δίλημμα. Δημιουργήθηκε συντονιστική επιτροπή η οποία και αποφάσισε, στις 8:30 μ.μ., την κατάληψη του Πολυτεχνείου.

Από τις πρώτες πρωινές ώρες της Τετάρτης φάνηκε η στήριξη των πολιτών προς τους φοιτητές, με τρόφιμα, γραφική ύλη και φάρμακα. Το βράδυ μπήκε σε λειτουργία για πρώτη φορά ο σταθμός των «Ελεύθερων Πολιορκημένων».^[126]

Την Πέμπτη 16 Νοεμβρίου κόσμος παρέμεινε στο πλευρό των φοιτητών ενώ οδοφράγματα άρχισαν να στήνονται στους δρόμους. Οι αστυνομικοί και τα τανκ (τεθωρακισμένα) άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους. Οι πρώτες συγκρούσεις με την αστυνομία δεν άργησαν να γίνουν ενώ στις 7 μ.μ. ανακοινώθηκε και ο πρώτος νεκρός των συγκρούσεων (πόρισμα του εισαγγελέα Δ. Τσεβά).

Τα μεσάνυχτα και ενώ οι φοιτητές επέμεναν στην κατάληψη του Πολυτεχνείου^[127], έκαναν την εμφάνιση τους τα πρώτα τανκ. Ο κόσμος είχε διαλυθεί βίαια ενώ ο καπνός από τα δακρυγόνα έκανε την ατμόσφαιρα αποπνικτική. Στη 1:30 μ.μ. ο επικεφαλής του τάγματος του στρατού έδωσε διορία να εγκαταλείψουν το κτήριο. Οι φοιτητές αρνήθηκαν και παρέμειναν φωνάζοντας συνθήματα όπως «Κάτω η Χούντα και οι Αμερικάνοι». Στις 2:50 π.μ. ο επικεφαλής διέταξε το τανκ να γκρεμίσει την πύλη του Πολυτεχνείου.^[128][129] Ο στρατός υποσχέθηκε ελεύθερη δίοδο και άφησε πραγματικά τον κόσμο να φύγει τουλάχιστον από την πύλη της Στουρνάρη με κατεύθυνση πλατεία Εξαρχείων, αν και η αστυνομία περίμενε πιο πάνω στα στενά για να δείρει ή/και να συλλάβει όσους μπορούσε.^[128] Μέσα σε λίγη ώρα το κτήριο είχε αδειάσει. Παρόλαυτα μέσα στο χώρο του Πολυτεχνείου δεν υπήρξε κανένας θάνατος σύμφωνα και με το πόρισμα του εισαγγελέα Δ. Τσεβά αλλά και με το 33437/11.10.74 έγγραφον της Συγκλήτου του Πολυτεχνείου προς την Εισαγγελία το οποίο επιβεβαίωνεται από τον εισαγγελέα Δ. Τσεβά. Εξάλου αυτό παραδέχεται και στην συνέντευξή του ο έφεδρος στρατιώτης οδηγός του τεθωρακισμένου άρματος A. Σκευοφύλαξ.

Το πόρισμα της πλέον επίσημης έκθεσης για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου, που εκπονήθηκε από τον Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, του Εθνικού Ίδρυματος Ερευνών, έχει ταυτοποιήσει πέραν πάσης αμφιβολίας 24 νεκρούς. Ωστόσο η έρευνα παραμένει ανοιχτή για 46 ακόμα περιπτώσεις. Οι τραυματίες υπολογίζονται σε περίπου 2000. ^[130]

Η χούντα του Ιωαννίδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το πραξικόπημα του Ιωαννίδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου προκάλεσε μια σειρά γεγονότων που έβαλαν ένα απότομο τέλος στις προσπάθειες του Γεώργιου Παπαδόπουλου για επιφανειακή φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος της Χούντας. Ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης, ένας δυσαρεστημένος αδιάλλακτος χουντικός, χρησιμοποίησε την εξέγερση ως πρόφαση για να αποκαταστήσει τη δημόσια τάξη^[131], και οργάνωσε πραξικόπημα με το οποίο ανατράπηκε ο Παπαδόπουλος και η κυβέρνηση Μαρκεζίνη, στις 25 Νοεμβρίου 1973. Αυτό το δεύτερο πραξικόπημα, σε αντίθεση με το πρώτο του Απριλίου 1967^[132], υπήρξε αναίμακτο, αφού οι δυνάμεις του Ιωαννίδη κινήθηκαν αστραπιαία, αιφνιδιάζοντας τον Παπαδόπουλο, ο οποίος τέθηκε σε περιορισμό κατ’ οίκον.

Με την επιβολή στρατιωτικού νόμου, η νέα χούντα διόρισε τον στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον οικονομολόγο Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο Πρωθυπουργό, αν και ο Ιωαννίδης παρέμεινε ο ισχυρός άνδρας των παρασκηνίων. Η καιροσκοπική επέμβαση του Ιωαννίδη είχε αποτέλεσμα την κατάρρευση του μύθου ότι η χούντα ήταν ιδεαλιστική ομάδα ανώτερων στελεχών του στρατού. Φάνηκε έτσι ξεκάθαρα πως αντί να επιδιώξει μία δημοκρατική λύση, το νέο καθεστώς αποτελούσε μία πιο σκληρή συνέχεια του προηγούμενου.^[124]

Το νέο καθεστώς κατηγόρησε την προηγούμενη φατρία για παρέκκλιση από τις «Αρχές της Επαναστάσεως της 21ης Απριλίου» και διακήρυξε ότι έσωσε την «Επανάσταση» από τη φατρία Παπαδόπουλου.^[133]

Την ημέρα του κινήματος αναπτύχθηκαν τεθωρακισμένα σε κεντρικά σημεία των πόλεων ενώ μέσω ραδιοφώνου, με μουσική υπόκρουση τα κλασικά στρατιωτικά εμβατήρια, ανακοινώθηκε απαγόρευση της κυκλοφορίας, καθώς και ότι ο στρατός έπαιρνε πίσω τα ηνία της εξουσίας προκειμένου «να σωθούν οι αρχές της Επανάστασης^[134]».

Δράση της Χούντας του Ιωαννίδη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ανδρουτσόπουλος δήλωσε σε συνέντευξη τύπου που παραχώρησε στις 26 Νοεμβρίου 1973 ότι καταργούνται το ΑΣΔΥ, το Συνταγματικόν Δικαστήριον, αι Περιφερειακαί Διοικήσεις, και ότι η χώρα θα οδηγηθή εις εκλογάς όταν θα είναι ετοίμη. Στις 17 Δεκεμβρίου 1973 η κυβέρνησή του εξέδωσε Συντακτική Πράξη που προέβλεπε περιορισμό των προεδρικών αρμοδιοτήτων,^[135] οδηγώντας-επί χάρτου-σε ένα καθεστώς οιονεί προεδρευόμενο, στο οποίο η εξουσία βρισκόταν τυπικά στα χέρια του Πρωθυπουργού.

Ο Ιωαννίδης επέβαλε σκληρότερη δικτατορία από εκείνη του Παπαδόπουλου.^[136] Όλοι οι αμνηστευμένοι πολιτικοί εξορίστηκαν εκ νέου, ακόμα και αριστεροί πολίτες και ηθοποιοί, όπως ο Σταύρος Παράβας, που δεν αποτελούσαν κίνδυνο για το νέο καθεστώς. Επίσης επέφερε μερικές επιφανειακές αλλαγές σε ορισμένους τομείς^{[εκκρεμεί παραπομπή]}. Εξήγγειλε πως ήταν μαζί με τον λαό, μαζί με τον αγρότη, και ότι ήταν υπέρ των ελληνοχριστιανικών αρχών^{[εκκρεμεί παραπομπή]}.

Ο Ιωαννίδης προτιμούσε να εργάζεται παρασκηνιακά και δεν κράτησε ποτέ οποιαδήποτε επίσημη θέση στη χούντα, ενώ προσπαθούσε πάντα να αποφύγει την περιττή δημοσιότητα. Ήταν ο de facto ηγέτης ενός καθεστώτος μαριονετών.

Το τέλος της Χούντας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύρια λήμματα: Πραξικόπημα του 1974 στην Κύπρο και Τουρκική εισβολή στην Κύπρο

Η περίοδος της δικτατορίας τελείωσε όταν η Χούντα του Ιωαννίδη «κατέρρευσε» στις 24 Ιουλίου του 1974 κάτω από το βάρος της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, παρόλο που η στρατιωτική ηγεσία παρέμεινε στη θέση της σχεδόν μέχρι το τέλος του έτους. Η εισβολή στην Κύπρο ξεκίνησε τέσσερις ημέρες νωρίτερα (στις 20 Ιουλίου 1974) και αποτέλεσε παράβαση του Χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και της Συνθήκης Εγγυήσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η Χούντα και οι άνθρωποί της στην Κύπρο, οι οποίοι είχαν προχωρήσει σε πραξικοπηματική ανατροπή του Μακαρίου, αιφνιδιασμένοι από την τουρκική αντίδραση ουσιαστικά δεν ήξεραν πώς να αντιδράσουν, παραπλανημένοι και από τις διαβεβαιώσεις των Αμερικανών. Το αποτέλεσμα ήταν η κατάληψη του 40% των εδαφών του νησιού (3% με την επιχείρηση «Αττίλας Ι» και σχεδόν το μισό νησί με τον «Αττίλα ΙΙ»).

Την 24η Ιουλίου έφθασε στην Αθήνα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής με αεροπλάνο της γαλλικής Προεδρίας, το οποίο έθεσε στη διάθεση του ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εσταίν. Το βόρειο τμήμα της Κύπρου (36,4% του εδάφους της), που μέχρι σήμερα βρίσκεται υπό τουρκική κατοχή, καταλήφθηκε με τον «Αττίλα ΙΙ» ο οποίος ξεκίνησε στις 14 Αυγούστου του 1974, δηλαδή 20 ημέρες αφότου είχε αναλάβει η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, και ενώ Ελλάδα και Τουρκία βρίσκονταν σε διαπραγματεύσεις στην Ελβετία. Οι πραξικοπηματίες αφού τιμήθηκαν προαχθέντες, όπως ο Ιωαννίδης που προήχθη σε υποστράτηγο από τον υπουργό Ε. Αβέρωφ, αργότερα συνελήφθησαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη για τη δράση τους στην Εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Η ένοπλη κατάληψη της εξουσίας στις 21 Απριλίου 1967 και η περίοδος μέχρι και τις 24 Ιουλίου 1974 χαρακτηρίστηκε στιγμιαίο αδίκημα.^[137] Επίσης δεν ασκήθηκε δίωξη για την απόπειρα κατά της ζωής του Μακαρίου και το πραξικόπημα που ακολούθησε στην Κύπρο, με συμμετοχή Ελλήνων αξιωματικών που οδήγησαν τη χώρα σε κίνδυνο ανοιχτού ελληνο-τουρκικού πολέμου, ενώ ο «Φάκελος της Κύπρου» ήρθε στην δημοσιότητα τον Οκτώβριο του 2018, έπειτα από 43 χρόνια.^[138]

Δίκες της Χούντας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύρια λήμματα: Δίκη των πρωταιτίων της Χούντας και Δίκες των βασανιστών της Χούντας

Στις 28 Ιουλίου του 1975, ξεκίνησε η λεγόμενη Δίκη της Χούντας, δηλαδή η δίκη των τριών πραξικοπηματιών και των συνεργατών τους, για τα αδικήματά τους κατά την διάρκεια της δικτατορίας, την βίαιη κατάλυση της δημοκρατίας και για την στάση τους στην Εξέργεση του Πολυτεχνείου. Η δίκη διήρκησε περίπου ένα μήνα, μέχρι τις 29 Αυγούστου του ίδιου χρόνου. Αποτέλεσμα ήταν η καταδίκη των πραξικοπηματιών. Οι τρείς υπαίτιοι καταδικάστηκαν σε θάνατο, ενώ όλοι οι στρατιωτικοί καθαιρέθηκαν και αποπέμφθηκαν από το στράτευμα με τον βαθμό του στρατιώτη. Ωστόσο, με απόφαση του πρωθυπουργού, οι θανατικές ποινές, μετατράπηκαν σε ισόβια κάθειρξη.

Χρονολόγιο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

1967[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• 21 Απριλίου: Με 100 τεθωρακισμένα οι αξιωματικοί Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός και Νικόλαος Μακαρέζος καταλαμβάνουν την εξουσία.
• 5 Σεπτεμβρίου: δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη ο γραμματέας της Νεολαίας Λαμπράκη της Επταλόφου και μέλος της αντιστασιακής-αντιδικτατορικής οργάνωσης Πατριωτικό Μέτωπο Γιάννης Χαλκίδης, εν ψυχρώ από τον ασφαλίτη της χωροφυλακής Αντώνη Λεπενιώτη με δύο σφαίρες σχεδόν εξ επαφής.^{[139][140][141][142]}
• 13 Δεκεμβρίου: Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος Β΄ επιχειρεί αποτυχημένο αντικίνημα κατά της Χούντας

1968[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• 23 Ιανουαρίου: Οι ΗΠΑ δια του πρέσβη τους στην Αθήνα Φίλιπ Τάλμποτ, κάνοντας δημόσια δήλωση «…νόμιμο το στρατιωτικό καθεστώς στην Ελλάδα», ουσιαστικά είναι η πρώτη χώρα που αναγνωρίζει το καθεστώς μετά την αποτυχία του βασιλικού πραξικοπήματος.
• 27 Ιανουαρίου: Τέσσερις ημέρες μετά τη δήλωση του Τάλμποτ, ο Βρετανός πρέσβης στην Αθήνα Μάικλ Στιούαρτ δήλωσε: «…Ναι, είναι αναγνώρισις, δεδομένου ότι η παρούσα ελληνική κυβέρνησις πληροί όλες τις προϋποθέσεις τις οποίες απαιτεί η κυβέρνησίς μου προκειμένου να αναγνωρίσει ξένες κυβερνήσεις. Δηλαδή ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο στην χώρα.» Καθίστατο έτσι το Ηνωμένο Βασίλειο η 2η χώρα που αναγνώρισε το καθεστώς της Αθήνας όπως αυτό είχε διαμορφωθεί.^[143] Των δηλώσεων αυτών ακολούθησαν στη συνέχεια παρόμοιες αναγνωρίσεις και από άλλες χώρες όπως από Αυστραλία, Νότια Αφρική, Πορτογαλία, Εθνικιστική Κίνα, Ιταλία και Καναδά μέχρι και τη «λαϊκή δημοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης».
• 2 Μαΐου: Η Ακαδημία Αθηνών τιμά με πανηγυρική συνεδρία και ορίζει την «21 Απριλίου 1967» εθνική επέτειο της Ελλάδος. Ο πρόεδρος της Ακαδημίας Ερρίκος Σκάσσης τόνιζε στον πανηγυρικό του λόγο για την 21η Απριλίου: «Η ημέρα αύτη αποτελεί ασφαλώς ορόσημον εις την ιστορίαν της Νεωτέρας Ελλάδος. Αι προσπάθειαι της Εθνικής Κυβερνήσεως εις πλείστους τομείς έσχον αξιόλογα και εν πολλοίς σωτήρια αποτελέσματα, ώς της Παιδείας με την αποσόβησιν του κινδύνου ανεπανορθώτου εξανδραποδισμού της Ελληνικής νεότητος. Η Ακαδημία Αθηνών εύχεται εις τάς αόκνους προσπαθείας της επαναστάσεως της 21ης Απριλίου και της ενσαρκούσης το πνεύμα ταύτης Κυβερνήσεως καλήν μέχρι τέλους επιτυχίαν εις τους σκοπούς αυτής επ’ αγαθώ του Έθνους και του λαού».
• 9 Μαΐου: Δολοφονείται μετά από βασανιστήρια από όργανα της ασφάλειας, στην ΚΥΠ Θεσσαλονίκης, ο Γιώργος Τσαρουχάς, επικεφαλής της οργάνωσης Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ) Θεσσαλονίκης, πρώην βουλευτής της Ε.Δ.Α. και στέλεχος του Κ.Κ.Ε..
• 13 Αυγούστου: Ο Αλέκος Παναγούλης αποπειράται να δολοφονήσει τον δικτάτορα Γ. Παπαδόπουλο στη παραλιακή λεωφόρο Βάρκιζας – Λαγονησίου. Ακολούθησε η σύλληψή του και της ομάδας του.

1969[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• 24 Απριλίου: Η Ακαδημία Αθηνών τιμά με πανηγυρική συνεδρία για δεύτερη χρονιά την «21 Απριλίου 1967»

1970[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• 29 Ιανουαρίου: Δίκη μελών της παράνομης οργάνωσης «Λαϊκή Πάλη». Καταδικάζονται τέσσερις σε ισόβια και πέντε σε φυλάκιση μέχρι 18 χρόνια.
• 3 Φεβρουαρίου: Η ΕΟΚ διακόπτει τις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Ελλάδας μέχρι ν΄ αποκατασταθεί η Δημοκρατία στη χώρα.
• 8 Μαρτίου: Σημειώνεται αποτυχημένη δολοφονική απόπειρα κατά του Κύπριου Προέδρου αρχιεπισκόπου Μακαρίου, καθώς απογειώνεται με ελικόπτερο από το Μέγαρο της Αρχιεπισκοπής για να μεταβεί στη Μονή Μαχαιρά, για το ετήσιο μνημόσυνο του ήρωα Γρηγόρη Αυξεντίου. Οργανωτές της απόπειρας φέρονται ο Κύπριος Πολύκαρπος Γεωρκάτζης και ο εξ Ελλάδος απεσταλμένος της Χούντας συνταγματάρχης Δ. Παπαποστόλου.
• 15 Μαρτίου: Δολοφονείται ο Π. Γεωρκάτζης από Έλληνα Διοικητή Καταδρομών σε ερημική περιοχή έξω από τη Λευκωσία.
• 12 Απριλίου: Μεγάλη δίκη της «Δημοκρατικής Άμυνας». Ο Καθηγητής Σάκης Καράγιωργας καταδικάζεται σε ισόβια ενώ 17 ακόμα άτομα καταδικάζονται σε ποινές φυλάκισης από 5 μέχρι 20 χρόνια.
• 3 Μαΐου: Η Ακαδημία Αθηνών τιμά με πανηγυρική συνεδρία για τρίτη χρονιά την «21 Απριλίου 1967».
• 6 Ιουλίου: Μεγάλη δίκη 35 μελών του ΚΚΕ. Καταδικάζονται 3 σε ισόβια και πολλοί άλλοι σε ποινές φυλάκισης από 5 μέχρι 20 χρόνια.
• 10 Ιουλίου: Δίκη μελών της οργάνωσης «Ρήγας Φεραίος». Καταδικάζονται 4 μέλη με ποινές φυλάκισης από 4 μέχρι 12 χρόνια.
• 11 Ιουλίου: Καταδικάζονται 5 μέλη του «ΠΑΜ» σε ποινές φυλάκισης από 5 μέχρι 20 χρόνια.
• 2 Σεπτεμβρίου: Απόπειρα επίθεσης στην Αμερικανική Πρεσβεία. Ο Κύπριος Γ. Τσικουρής και η Ιταλίδα Ελ-Μ Ατζελόνι βρίσκουν τον θάνατο κατά την επιχείρησή τους να πλήξουν την Πρεσβεία όταν το αυτοκίνητο βόμβα που επέβαιναν εξερράγη.
• 18 Σεπτεμβρίου: Γένοβα: Ο Έλληνας φοιτητής Κώστας Γεωργάκης αυτοπυρπολείται στην κεντρική πλατεία της πόλης διαμαρτυρόμενος για τη Δικτατορία στην Ελλάδα.
• 19 Σεπτεμβρίου: Πεθαίνει σε νοσοκομείο της Γένοβα ο Έλληνας φοιτητής Κώστας Γεωργάκης.

1971[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• 28 Ιανουαρίου: Η Ελλάδα διαγράφεται από την Ευρωπαϊκή Βουλή της ΕΟΚ.
• 15 Μαρτίου: Δίκη μελών της οργάνωσης «Ελληνικός Απελευθερωτικός Στρατός». Καταδικάζονται 4 μέλη σε ποινές φυλάκισης από 5 μέχρι 20 χρόνια.
• 5 Απριλίου: Αθήνα: Ο στρατηγός Γ. Γρίβας, ο δημιουργός της ΕΟΚΑ, σε μεγάλη συγκέντρωση που πραγματοποιεί ενόψει της αποστολής – επανόδου του στην Κύπρο προδιαγράφει τους στόχους του καταγγέλοντας τις συνθήκες Ζυρίχης – Λονδίνου και τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο ως ανθενωτικό, κηρύσσοντας νέο αγώνα για την Ένωση.
• 28 Απριλίου: Η Ακαδημία Αθηνών σε πανηγυρική συνεδρίαση τιμά για τέταρτη χρονιά την «21η Απριλίου 1967».
• 30 Απριλίου: Ο φοιτητής της Οδοντιατρικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Νίκος Ρουκουνάκης αυτοπυρπολείται στην πανεπιστημιούπολη Θεσσαλονίκης και χάνει τη ζωή του, ως έσχατη διαμαρτυρία κατά της Χούντας.
• 19 Ιουνίου: Ο δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος με επιστολή του προς τον Μακάριο απαιτεί την αποδοχή δικό του σχεδίου ειρήνευσης απειλώντας ενάντια μέτρα σε μη συμμόρφωσή.
• 24 Ιουνίου: Ο Πρόεδρος Μακάριος απαντά στον Γ. Παπαδόπουλο: «Απαράδεκτες απειλές, καταλήγοντας, δεν πρόκειται να δεχθώ «νόθες λύσεις» επί του Κυπριακού.»
• 20 Ιουλίου: Το υπουργείο Εξωτερικών αφαιρεί την ελληνική ιθαγένεια από την εκδότρια της «Καθημερινής» Ελένη Βλάχου.
• 29 Αυγούστου: Ο στρατηγός Γ. Διγενής, «διαφεύγοντας της φρουράς του», αναχωρεί για Κύπρο στην οποία και αποβιβάζεται δύο ημέρες αργότερα στη δυτική παραλία της Λεμεσού, όπου και ιδρύεται η ΕΟΚΑ Β’.
• 22 Σεπτεμβρίου: Η πάνδημη κηδεία του ποιητή Γ. Σεφέρη μετατρέπεται σε διαδήλωση κατά της Χούντας.
• 15 Οκτωβρίου: Η εφημερίδα «New York Times» δημοσιεύει άρθρο της αυτοεξόριστης Ελένης Βλάχου με τίτλο «Σε καθεστώς αναμονής παραμένει η μούσα της τραγωδίας Μελπομένη». Το άρθρο αυτό έλαβε εκρηκτική διάσταση συνδυαζόμενο με τη δωρεά μικρού μπρούτζινου αγάλματος της Μούσας Μελπομένης που είχε γίνει από τον Έλληνα διπλωμάτη Αλέξανδρο Μάτσα το 1865 εκ μέρους του Βασιλείου της Ελλάδος προς το αμερικανικό έθνος και που βρισκόταν στην είσοδο του αμερικανικού Κογκρέσου.
• 16 Οκτωβρίου: Τριήμερη επίσημη επίσκεψη πραγματοποιεί στην Ελλάδα ο ελληνικής καταγωγής αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, επί προεδρίας Νίξον, Σπύρος Άγκνιου, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του και τις δύο κόρες του, κατά την επιστροφή του από Περσία μέσω Άγκυρας. Πέρα του επίσημου πρωτοκόλλου ο αντιπρόεδρος επισκέφθηκε την Ακρόπολη, το Σούνιο, τη Ρόδο καθώς και την πατρίδα του πατέρα του τους Γαργαλιάνους όπου και του επιφυλάχθηκε παλλαϊκή υποδοχή. Την επίσκεψη αυτή χαρακτήρισε ο Αμερικανός δημοσιογράφος Σάιρους Σουλτσμπέργκερ ως την «πιο άχρηστη επίσκεψη του αντιπροέδρου». Παράλληλα των παραπάνω συνελήφθη ο απόστρατος αντισμήναρχος Τάσος Μήνης κατηγορούμενος για την τοποθέτηση βομβών που εξερράγησαν γύρω από την περιοχή του Ελληνικού σε οχήματα Αμερικανών αξιωματούχων της αμερικανικής βάσης, όπου αφού κρατήθηκε 111 ημέρες σε απομόνωση καταδικάστηκε σε πολυετή φυλάκιση.
• 18 Οκτωβρίου: Ο Μακάριος καταγγέλλει τα σχέδια του Γρίβα, για παράνομη είσοδο στην Κύπρο και ίδρυση παράνομης οργάνωσης (ΕΟΚΑ Β΄).
• 8 Νοεμβρίου: Καταδικάζεται από το καθεστώς σε φυλάκιση 7 μηνών ο Γιάννης Χορν, εκδότης της αγγλόφωνης εφημερίδας «Athens News».
• 3 Δεκεμβρίου: Ο Έλληνας Μητροπολίτης Γερμανίας Ιάκωβος Τζαναβάρης, που ανέπτυσσε αντιδικτατορική δράση στη Γερμανία, δολοφονείται από τη Δικτατορία σε προσχεδιασμένο τροχαίο κοντά στην πόλη Βύρτσμπουργκ.^{[144][145][146]}
• 19 Δεκεμβρίου: Το καθεστώς ανακοινώνει την άρση του στρατιωτικού νόμου σε όλη την επικράτεια από την 1η Ιανουαρίου του 1972 εκτός από Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη.

1972[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• 1 Ιανουαρίου: Άρση του στρατιωτικού νόμου σε όλη την επικράτεια εκτός από Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη.
• 21 Ιανουαρίου: Ξεκινά η πρώτη δίκη μελών της παράνομης οργάνωσης «ΠΑΚ» που συνεχίζεται και την επομένη.
• 22 Ιανουαρίου: Ολοκληρώνεται η πρώτη δίκη μελών ΠΑΚ όπου και καταδικάζονται επτά μέλη σε ποινή φυλάκισης μέχρι 9 χρόνια.
• 27 Ιανουαρίου: Την Ελλάδα της χούντας, αναγνωρίζοντας η Γαλλία, επισκέπτεται επίσημα ο Γάλλος υφυπουργός Εξωτερικών Ζαν ντε Λιποφσκί κάνοντας την ακόλουθη δήλωση: «Η Γαλλία και η Ελλάδα έχουν διαφορετικές αντιλήψεις ως προς την Δημοκρατία. Τούτο όμως δεν έχει καμία σημασία, διότι κάθε κράτος είναι ελεύθερο να έχει οιανδήποτε προτίμηση ως προς τη μορφή της διακυβέρνησής του. Η γαλλική κυβέρνηση έχει υιοθετήσει την αρχή της μη ανάμιξης εις τα εσωτερικά των άλλων χωρών». Ακολούθησαν πολλές επίσημες επαφές για έργα και προμήθειες.
• 27 Μαρτίου: Υπό την πίεση του τότε απότακτου ταγματάρχη Γ. Καρούσου συναντώνται ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος με τον στρατηγό Γ. Γρίβα και συμφωνούν για κοινή δράση. Παρά ταύτα λίγο μετά ο Μακάριος εξαπολύει διώξεις, φυλακίσεις και βασανισμούς κατά μελών ΕΟΚΑ Β΄ που θα οδηγήσουν τελικά στον όλεθρο.
• 21 Απριλίου: Κατά την επέτειο του πραξικοπήματος εκδηλώνεται καθιστική διαδήλωση από 100 φοιτητές, όπου και ακολούθησαν συλλήψεις.
• 28 Απριλίου: Η Ακαδημία Αθηνών σε πανηγυρική συνεδρίαση τιμά για πέμπτη χρονιά την «21η Απριλίου 1967».
• 4 Μαΐου: Καταδικάζεται ο Μήτσος Παρτσαλίδης, (πρώην γραμματέας του ΚΚΕ), σε ισόβια για τη δράση του στον εμφύλιο, πριν 25ετία.
• 11 Μαΐου: Η «εν Αθήναις» οργάνωση Κυπρίων φοιτητών ΟΕΦΕΚ (Ομοσπονδία Εθνικών Φοιτητικών Ενώσεων Κύπρου) καταγγέλλοντας το καθεστώς για παραβίαση ακαδημαϊκών ελευθεριών προβαίνει στην ακόλουθη ανακοίνωση: «Ημείς οι Κύπριοι φοιτηταί αξιούμεν την άμεσον διεξαγωγήν εκλογών. Αναλαμβάνομεν τον ανένδοτον αγώνα για την αποκατάστασιν των ακαδημαϊκών ελευθεριών. Εις τον δημοκρατικόν και φιλελεύθερον τούτον αγώνα μας έχομεν συμπαραστάτες τόσον τον φοιτητικόν κόσμον της Ελλάδος, όσο και του εξωτερικού». Η ανακοίνωση αυτή θεωρείται η απαρχή του αντιδικτατορικού φοιτητικού αγώνα.
• 13 Μαΐου: Το καθεστώς της Αθήνας απελαύνει 6 Κυπρίους φοιτητές κεντρικά μέλη της ΟΕΦΕΚ.
• 22 Μαΐου: Με απόφαση Πρωτοδικείου Αθηνών διαλύεται η «Εταιρεία Μελετών Ελληνικών Προβλημάτων» καθώς και η «Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων».
• 4 Ιουλίου: Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Ουΐλιαμ Ρότζερ επισκέπτεται την Αθήνα και συναντάται με τον δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο. Η συνάντηση αυτή προβλήθηκε ιδιαίτερα. Ο τέως πρωθυπουργός Π. Κανελλόπουλος επικρίνοντας την επίσκεψη αυτή δηλώνει: «Ζητούμε να παύση η Ουάσιγκτον να παρεμβαίνη εις τας εσωτερικάς υποθέσεις της Ελλάδος, υποστηρίζουσα και ενισχύουσα ένα καθεστώς που επεβλήθη και διατηρείται εις την εξουσίαν με την παραβίασιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (…). Εξ αιτίας της πολιτικής της Ουάσιγκτον των τελευταίων ετών αποξενώνονται αι νέαι γενεαί γενικώτερον από το αμερικανικό έθνος, με επικινδύνους συνεπείας εξίσου δια την Ελλάδα και δια τας ΗΠΑ».
• 3 Αυγούστου: Αρχίζει η δίκη μελών της παράνομης οργάνωσης «20 Οχτώβρη» όπου και καταδικάζονται 2 μέλη με ποινές φυλάκισης 1,5 και 3,5 χρόνια.
• 25 Σεπτεμβρίου: Την Ελλάδα της χούντας, αναγνωρίζοντας η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας επισκέπτεται επίσημα ο υφυπουργός Εξωτερικών Πάουλ Φρανκ γενόμενος δεκτός από τον Γ. Παπαδόπουλο, τους αντιπροέδρους της κυβέρνησης και τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών.
• 29 Σεπτεμβρίου: Ο Πρόεδρος της Κύπρου Μακάριος καταγγέλλει δημόσια τον στρατηγό Γρίβα ότι οργανώνει και εξοπλίζει παράνομες ομάδες που στοχεύουν την ανατροπή του.
• 18 Οκτωβρίου: Καταδικάζονται 4 μέλη της οργάνωσης «20 Οχτώβρη» σε φυλάκιση από 6 μέχρι 17 χρόνια. Στην ίδια δίκη καταδικάστηκαν και 4 Γερμανοί πολίτες ως συστασιώτες σε φυλάκιση από 6 μέχρι 18 μήνες. Την ίδια ημέρα φθάνει στην Αθήνα ο Πατριάρχης Μόσχας και πάσης Ρωσίας Ποιμήν για διήμερη επίσημη επίσκεψη γενόμενος δεκτός από τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο, όπου και τον παρασημοφόρησε σε πανηγυρική τελετή της Ιεράς Συνόδου καθώς και από τον Γ. Παπαδόπουλο.
• 31 Οκτωβρίου: Επίσημη τριήμερη επίσκεψη στην Ελλάδα πραγματοποίησε ο υφυπουργός Εμπορίου της Μεγάλης Βρετανίας Λόρδος Λίμερικ γενόμενος δεκτός από τον υπουργό οικονομικών Ν. Εφέσιο, υφυπουργό Εξωτερικών Κ. Μιχαλόπουλο καθώς και από τον αντιπρόεδρο Ν. Μακαρέζο.
• 17 Νοεμβρίου: Αναγνωρίζοντας η Κίνα το καθεστώς στην Ελλάδα φθάνει στην Αθήνα η πρώτη κινεζική αντιπροσωπεία για ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων.
• 18 Νοεμβρίου: Ρωσική αντιπροσωπεία που βρίσκεται στην Ελλάδα υπογράφει συμφωνία με τη ΔΕΗ για εγκατάσταση ατμοηλεκτρικού σταθμού στους Φιλίππους της Καβάλας.

1973[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• 22 Ιανουαρίου: Αρχίζει μακρά δίκη κομμουνιστών που θα ολοκληρωθεί μετά από μια εβδομάδα στις 29 Ιανουαρίου.
• 29 Ιανουαρίου: Στη μακρά δίκη κομμουνιστών ο Μπάμπης Δρακόπουλος (ηγέτης του ΚΚΕ Εσωτερικού) καταδικάζεται σε φυλάκιση 12,5 χρόνια καθώς και ο Μήτσος Παρτσαλίδης σε 12 χρόνια, ενώ με μικρότερες ποινές καταδικάζονται 4 ακόμα άτομα.
• 21 Φεβρουαρίου: Αρχίζει η διήμερη κατάληψη της Νομικής Σχολής Αθηνών από φοιτητές που διαμαρτύρονται ενάντια σε διάταγμα για διακοπή αναβολής λόγω σπουδών.
• 8 Μαρτίου: Η Χούντα στην Ελλάδα και ο στρατηγός Γεώργιος Γρίβας υποκινούν τρεις μητροπολίτες της Κύπρου να καθαιρέσουν τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο ως ασυμβίβαστη την ταυτόχρονη εκ μέρους του άσκηση πολιτικών και θρησκευτικών καθηκόντων. Οι μητροπολίτες απαιτούν τελεσιγραφικά την παραίτηση του Μακαρίου. Ο Μακάριος έναντι αυτού του επιχειρούμενου εκκλησιαστικού πραξικοπήματος καλώντας τον κυπριακό λαό σε ενότητα απάντησε: «Ως προδοσία θα κατελογίζετο ημίν η τοιαύτη του λαού εγκατάλειψις και φυγή. Των λύκων επερχομένων ο ποιμήν ουκ αφίησι τα πρόβατα και φεύγει». Τέσσερις μήνες μετά ακολούθησε η καθαίρεση των μητροπολιτών.
• 20 Μαρτίου: Νέα κατάληψη της Νομικής Σχολής Αθηνών από φοιτητές, είχε προηγηθεί η διήμερη στις 21-22 Φεβρουαρίου. Στη κατάληψη αυτή ύστερα από αίτηση της Συγκλήτου ακολούθησε επέμβαση της Αστυνομίας με τραυματίες και περισσότερες από 100 συλλήψεις.
• 24 Μαρτίου: Ο φοιτητής της στρατιωτικής σχολής Θεσσαλονίκης Γεώργιος Παπαγιάννης ρίπτεται από ταράτσα πολυκατοικίας από αγνώστους και σκοτώνεται ενώ οι δικτατορικές αρχές το παρουσίασαν ως αυτοκτονία.
• 30 Μαρτίου: Σε μνημόνιο του Χένρυ Κίσινγκερ, βοηθού επί θεμάτων ασφαλείας του προέδρου των ΗΠΑ, παρά τις γενικές περικοπές εκ μέρους του Κογκρέσου πιστώνεται η Ελλάδα, για το οικον. έτος 1974 (FY-1974) με το ποσό των 65 εκατομμυρίων δολαρίων σε στρατιωτική βοήθεια, στα πλαίσια του δόγματος GTI.
• 23 Απριλίου: Το καθεστώς διατάζει την κατάσχεση όλων των φύλλων των εφημερίδων «Η Βραδυνή» και «Θεσσαλονίκη» που δημοσίευαν δήλωση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, από το Παρίσι, όπου σχολίαζε την κατάσταση στην Ελλάδα.
• 3 Μαΐου: Η Ακαδημία Αθηνών τιμά για έκτη χρονιά την 21 Απριλίου 1967 (αυτή φέρεται και τελευταία επέτειος).
• 22 Μαΐου: Συλλαμβάνεται ο αξιωματικός Σπύρος Μουστακλής όπου και θα υποστεί άγριους βασανισμούς στο ΕΑΤ/ΕΣΑ.
• 23 Μαΐου: Εκδηλώνεται το κίνημα του Ναυτικού (1973).
• 1 Ιουνίου: Η Χούντα των Συνταγματαρχών προχωρεί στην κατάργηση της μοναρχίας στην Ελλάδα. Ο Γ. Παπαδόπουλος σε διάγγελμά του προαναγγέλλει την εγκαθίδρυση «Κοινοβουλευτικής Προοδευτικής Δημοκρατίας» μετά από πολιτειακό δημοψήφισμα καταλήγοντας με τη φράση «Ζήτω η Δημοκρατία».
• 4 Ιουλίου: Συλλαμβάνεται ο Ευάγγελος Αβέρωφ ως υποκινητής και πολιτικός σύμβουλος του «Κινήματος του Ναυτικού 1973».
• 14 Ιουλίου: Η Μείζων σύνοδος της Εκκλησίας της Κύπρου καθαιρεί τους τρεις στασιαστές μητροπολίτες.
• 29 Ιουλίου: Το καθεστώς διενεργεί δημοψήφισμα μεταβολής πολιτεύματος σε προεδρική δημοκρατία με χαλκευμένο αποτέλεσμα «ΝΑΙ» 78,4% και «ΟΧΙ» 21,6%.
• 9 Αυγούστου: Συλλαμβάνεται στην Κύπρο ο Έλληνας χουντικός ταγματάρχης και υπαρχηγός του Γρίβα, Σταύρος Σταύρου, στη κατοχή του οποίου βρέθηκε σχέδιο δολοφονίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.
• 10 Αυγούστου: Δίκη βομβιστών της ΕΑΝ που ξεκίνησε την προηγουμένη, καταδικάζονται 6 μέλη σε ποινές φυλάκισης μέχρι 18 χρόνια.
• 19 Αυγούστου: Ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος ορκίζεται «πρόεδρος» της Δημοκρατίας μετά το φαινομενικό και παράτυπο δημοψήφισμα της 29ης Ιουλίου νομιμοποιώντας πολιτειακή αυθαιρεσία και διορίζοντας 20 ημέρες αργότερα κυβέρνηση πολιτικού προσωπείου υπό τον Σπύρο Μαρκεζίνη. Την ορκωμοσία τέλεσε ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Α´.
• 20 Αυγούστου: Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος χορηγεί γενική αμνηστία, δίνοντας χάρη και στον Αλέκο Παναγούλη και ταυτόχρονα αίρεται ο στρατιωτικός νόμος στην Αθήνα και Πειραιά. Παράλληλα παραγράφονται όλα τα αδικήματα που είχαν τελεστεί παρασύροντας και εκείνα που είχαν διαπραχθεί από ανακριτικές Αρχές και όργανα. Ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωαννίδης μετατίθεται στη Μακεδονία.
• 19 Σεπτεμβρίου: Τίθεται σε ισχύ δια νόμου το Συνταγματικό δικαστήριο που προβλεπόταν από το 1970 όπου και διορίζονται τα πρώτα μέλη του.
• 25 Σεπτεμβρίου: Φοιτητική διαδήλωση κατά της στράτευσης που εκδηλώνεται στην Αθήνα καταλήγει σε σύγκρουση με την Αστυνομία και πολλές συλλήψεις.
• 28 Σεπτεμβρίου: Στη προσπάθεια πολιτικής φιλελευθεροποίησης παραιτείται και αποστρατεύεται ο δεύτερος της επαναστατικής τριανδρίας Νικόλαος Μακαρέζος. Αντίθετα ο Δημήτριος Ιωαννίδης, που διατηρεί διασυνδέσεις με Αμερικανούς πράκτορες, επανέρχεται στην Αθήνα, Διοικητής ΕΑΤ/ΕΣΑ.
• 4 Οκτωβρίου: Ο «Πρόεδρος της Δημοκρατίας» προσκαλεί και δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον πολιτικό Σπύρο Μαρκεζίνη, παρά την αντίθετη εισήγηση του Στυλιανού Παττακού για διενέργεια κανονικών εκλογών ένα μήνα αργότερα. Σε αναβρασμό η ανατολική Μεσόγειος.
• 6 Οκτωβρίου: Ημέρα Σάββατο. Ξεσπά ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ που θα κρατήσει περίπου 20 ημέρες.
• 7 Οκτωβρίου: Κύπρος – Εκδηλώνεται νέα απόπειρα δολοφονίας του Μακαρίου από μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ με παγίδευση του δρόμου απ’ όπου θα πέρναγε το προεδρικό αυτοκίνητο. Σώθηκε λόγω πρόωρης έκρηξης. Η πράξη καταδικάζεται επίσημα από τις εγγυήτριες χώρες.
• 8 Οκτωβρίου: Ορκίζεται η Κυβέρνηση Σπύρου Μαρκεζίνη 1973. Την ορκωμοσία τελεί ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Α´. Την ίδια ημέρα παραιτείται και αποστρατεύεται ο τρίτος της τριανδρίας Στυλιανός Παττακός, ενώ παραιτούνται όλοι οι στρατιωτικοί που κατείχαν πολιτικές θέσεις.
• 10 Οκτωβρίου: Σε «μυστική σύσκεψη» Προέδρου Παπαδόπουλου, Πρωθυπουργού Μαρκεζίνη και υπουργού Εξωτερικών Χρήστου Ξανθόπουλου-Παλαμά, ανταποκρινόμενοι σε σχετικό αίτημα του Προέδρου της Αιγύπτου, Ανουάρ Σαντάτ, αποφασίζεται η απαγόρευση ελεύθερης διέλευσης αμερικανικών πολεμικών αεροσκαφών υπέρ Ισραήλ από FIR Αθηνών. Ενδοιασμούς στην απόφαση αυτή εξέφρασε ο τότε Α/ΓΕΕΘΑ αντιστράτηγος Δημήτριος Ζαγοριανάκος. Παραιτείται ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Σπύρος Άγκνιου, εμπλεκόμενος σε σκάνδαλο.
• 16 Οκτωβρίου: Σε έκτακτη σύσκεψη του προεδρείου της Επιτροπής Συντονισμού Ενωτικού Αγώνος (ΕΣΕΑ) που αποτελούσε το πολιτικό σκέλος της ΕΟΚΑ Β΄ στην Κύπρο, ο Παντελής Δημητρίου, επιστήθιος φίλος του Δ. Ιωαννίδη, δηλώνει δημόσια μεταξύ άλλων «ο ελληνικός στρατός θα δώσει σύντομα λύση στο Κυπριακό υψώνοντας την ελληνική σημαία σε ολόκληρο το νησί και ως εκ τούτου η Ένωση θα είναι πραγματικότητα στο προσεχές μέλλον, αρκεί να έχουν όλοι πίστη στο στρατό και να συμμορφώνονται με τις εντολές «της Ηγεσίας»».
• 17 Οκτωβρίου: Ξεσπά η διεθνής πετρελαϊκή κρίση του 1973 όπου ο ΟΠΕΚ περιορίζει προοδευτικά την πετρελαϊκή παραγωγή. Σ΄ ένα μήνα η τιμή του πετρελαίου διπλασιάζεται.
• 4 Νοεμβρίου: Αθήνα – Συγκρούσεις Αστυνομίας και διαδηλωτών μετά το μνημόσυνο του Γεωργίου Παπανδρέου. Ξένοι «δημοσιογράφοι» και Έλληνες προσεγγίζουν κάποιους εκ των διαδηλωτών.
• 6 Νοεμβρίου: Αρχίζει διήμερη σύνοδος υπουργών του ΝΑΤΟ στη Χάγη με κύριο θέμα τον πυρηνικό σχεδιασμό και θέματα κρίσης Μέσης Ανατολής. (πόλεμος του Γιομ Κιπούρ). Την Ελλάδα εκπροσωπεί ο τότε υπουργός Εθνικής Αμύνης Νικόλαος Εφέσιος, ενώ παρευρίσκεται και ο υπουργός Εξωτερικών Χ. Ξανθόπουλος-Παλαμάς.
• 7 Νοεμβρίου: Με τη λήξη της παραπάνω Συνόδου οι Έλληνες εκπρόσωποι δέχονται φραστική απειλή από τον Χένρυ Κίσινγκερ για την αρνητική στάση της Ελλάδας σε αίτημα των ΗΠΑ. Την αυτή ημέρα στην Αθήνα, ο τότε διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος «Βασιλεύς Παύλος», απόστρατος υποστράτηγος Μιχαήλ Ξένος, παλαιότερα καθηγητής πυροβολικής του Γ. Παπαδόπουλου, επικαλούμενος διασυνδέσεις του με το εξωτερικό δηλώνει ευρύτατα σε στρατιωτικούς κύκλους και χωρίς καμία προφύλαξη ότι «επίκειται η πτώση του Γ. Παπαδόπουλου». Αν και οι δηλώσεις του αυτές έγιναν αμέσως γνωστές δεν συνελήφθη.
• 14 Νοεμβρίου: Από ώρα 20:30 ξεκινά η κατάληψη του Πολυτεχνείου και η καλούμενη Εξέγερση του Πολυτεχνείου. Δεν επιχειρήθηκε αστυνομικός αποκλεισμός.
• 17 Νοεμβρίου: Πρώτες πρωινές ώρες (03:20), μετά από ολιγόλεπτη προθεσμία εκκένωσης της εισόδου του κτιρίου σε επιτροπή φοιτητών (από περίπου 02:50), άρμα μάχης κατά διαταγή ιλάρχου, εισέρχεται στο Πολυτεχνείο γκρεμίζοντας την καγκελόπορτα της κυρίας εισόδου χωρίς θύματα από της εξέγερσης από μεταγενέστερη έκθεση της Συγκλήτου. Στη συνέχεια εισήλθαν λοκατζήδες που ολοκλήρωσαν την εκκένωση. Ακολούθησαν πυροβολισμοί στις πέριξ οδούς. Κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
• 25 Νοεμβρίου: Με αφορμή τα γεγονότα του Πολυτεχνείου εκδηλώνεται νέο πραξικόπημα και νέα Χούντα υπό τον ταξίαρχο Δημήτρη Ιωαννίδη. Διορίζεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο Φαίδων Γκιζίκης χωρίς, όμως, ουσιαστικό ρόλο. Τρείς ημέρες μετά τον διορισμό του, προήχθη σε Στρατηγό με νομοθετικό διάταγμα, το οποίο υπέγραψε ο ίδιος. ^[147]
• 28 Νοεμβρίου: Οι απελαθέντες Κύπριοι φοιτητές της ΟΕΦΕΚ συγχαίρουν τηλεγραφικά την νέα χουντική ηγεσία του Δ. Ιωαννίδη δηλώνοντας μεταξύ άλλων: «Ημείς οι απελαθέντες Κύπριοι φοιτηταί, μέλη των Δ.Σ. της ΕΦΕΚ και ΟΕΦΕΚ σας συγχαίρομεν ολοψύχως διά την υπό την ηγεσίαν σας επιτυχίαν της νέας επαναστάσεως. {…] Ταξίαρχε, (νοείται ο Ιωαννίδης), Είμεθα παρά το πλευρόν σας. Οι απανταχού της γης Έλληνες Κύπριοι φοιτηταί τους οποίους εμείς εκπροσωπούμεν σας συμπαρίστανται ολοψύχως. Ζήτω το Έθνος, Ζήτω η Ένωσις.» Παρόμοια τηλεγραφήματα στάλθηκαν στον Πρόεδρο Φ. Γκιζίκη, τον πρωθυπουργό Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο και στον στρατηγό Γρηγόριο Μπονάνο.
• 17 Δεκεμβρίου: Ανακοινώνεται η ανακάλυψη πετρελαίου στο Αιγαίο στην περιοχή Πρίνος 1.

1974[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• 2 Ιουλίου: Στρατοδικείο των Ιωαννίνων καταδικάζει 27 μέλη της οργάνωσης «Άρης Βελουχιώτης» σε ποινές φυλάκισης μέχρι 10 χρόνια.
• 8 Ιουλίου: Παραιτείται ο υπουργός Εξωτερικών Σπυρίδων Τετενές.
• 15 Ιουλίου: Διενεργείται στρατιωτικό πραξικόπημα στην Κύπρο υποκινούμενο από την χούντα στο οποίο συμμετέχουν Ελλαδίτες και Κύπριοι στρατιωτικοί με σκοπό την ανατροπή του Μακαρίου.
• 20 Ιουλίου: Πρωινές ώρες αρχίζει η αποβατική Επιχείρηση Αττίλας Ι, που θα αποτελέσει το προγεφύρωμα της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο και που θα ολοκληρωθεί ένα μήνα μετά με τη φάση Αττίλας ΙΙ.
• 24 Ιουλίου: Ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Φαίδων Γκιζίκης προσκαλεί από το εξωτερικό και διορίζει Πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή ο οποίος σχηματίζει την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας και δρομολογεί την αποκατάσταση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στην Ελλάδα.
• 24 Σεπτεμβρίου: Με νομοθετικό διάταγμα της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας νομιμοποιείται το ΚΚΕ μετά από 27 χρόνια παρανομίας.

Δείτε ακόμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• Γεώργιος Παπαδόπουλος
• Στυλιανός Παττακός
• Σπυριδών Μαρκεζίνης
• Εξέγερση του Πολυτεχνείου
• Αντιδικτατορικός αγώνας
• Βέλος Η Ανταρσία του Πολεμικού πλοίου Βέλους το 1973
• Κίνημα Ιωαννίδη, Η ανατροπή του Γ. Παπαδόπουλου από τον Δ. Ιωαννίδη το 1973
• Επιχείρηση Γκλάντιο
• Ύμνος της 21ης Απριλίου

Παραπομπές και σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

1. ↑ Καλλιβρετάκης 2013, σελ. 120-4, 130-2 Κατά τον Καλλιβρετάκη, η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε διεθνώς η λέξη σε σχέση με μη λατινόφωνη χώρα ήταν το 1948 από το Foreign Office, το οποίο ονόμασε “χούντα” την Προσωρινή Κυβέρνηση του Βουνού του Μ. Βαφειάδη. Ομοίως αναφέρθηκε στην “χούντα του Μάρκου” ο Harry Truman το 1948. (σελ. 116. Παραπέμπει στο “Βήμα”, 8 Ιαν. και 26 Φεβ. 1948.
2. ↑ Η λέξη Χούντα έχει ισπανική προέλευση, γράφεται «Junta» και προφέρεται Χούν-τα που σημαίνει «σύνδεσμος» ή «διοικητική ομάδα». Για παράδειγμα η Χούντα της Καστίγια υ Λεόν είναι η διοίκηση της ομώνυμης αυτόνομης περιοχής 1
3. ↑ Μήλιος, Γιάννης. «Η Ελληνική οικονομία κατά τον 20ο Αιώνα». Επεξεργασία Στοιχείων Εθν. Λογ. ΕΣΥΕ.
4. ↑ Έρευνα Ανδρέα Γ. Παπανδρέου, Οικονομικά του 1940–1980 1982, περίληψη Πινάκων στατιστικής
5. ↑ CIA Report on Greek Junta, The Greek Junta: Problems and Prospects, Document 166, Mandatory Review, 1972
6. ↑ «Eurostat». Greek GDP per Capita. 1960–2018.
7. ↑ «Greek State GDP». 1960–2018.
8. ↑ «Η γνωστή-Άγνωστη αντίσταση στην χούντα». Ελευθεροτυπία. 1997-04-21.
9. ↑ Σωτήρης Ριζάς, Η κρίση του κοινοβουλευτισμού και το στρατιωτικό πραξικόπημα, 1965-67. Ο αμερικανικός παράγοντας και η εσωτερική δυναμική, Κλειώ-ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τ/χ 1 (φθινόπωρο 2004), σελ. 89-121
10. ↑ Σχετικό άρθρο του Ινστιτούτου Κεητο.
11. ↑ Samuel P. Huntington The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century University of Oklahoma Press, 1991
12. ↑ Συνέντευξη του αναπληρωτή καθηγητή Διπλωματικής Ιστορίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ιωάννη Στεφανίδη, εφημ. Ελευθεροτυπία, 21/04/2008. Ανακτήθηκε 05/08/2009.
13. ↑ Were the Eagle and the Phoenix Birds of a Feather? The United States and the Greek Coup of 1967 by Louis Klarevas Assistant Professor of Political Science City University of New York, Discussion Paper No. 15 Hellenic Observatory-European Institute London School of Economics, February 2004, σελίδες 3-11
14. ↑ ^{Άλμα πάνω, στο:14,0 14,1 14,2} Παπακωνσταντίνου 1998
15. ↑ 1974, Το άγνωστο παρασκήνιο της τουρκικής εισβολής, Αλφάδι, Λευκωσία, 2002, σσ. 14-18
16. ↑ Καράγιωργας 2003
17. ↑ Μήνυμα του Ράλλη προς τον ταξίαρχο Βιδάλη:
    Προς Γ΄ Σώμα Στρατού. Τούτο να αναλάβη την κοινοποίησιν προς Α’ και Β’ Σώματα Στρατού. Πρόεδρος κυβερνήσεως και υπουργός Αμύνης συνελήφθησαν υπο επαναστατών. Ευρίσκομαι ελεύθερος εν επαφή μετά Βασιλέως και εντέλλομαι όπως κινήσετε τάχιστα προς Αθήνας δυνάμεις σας κρατούντες εις περιοχήν μόνον τα απαραίτητα δι’ ασφάλειαν ταύτης τμήματα. Εάν προβληθεί υπό στασιαστών αντίστασις αύτη δέον εξουδετερωθή αμέσως. Γεώργιος Ράλλης, υπουργός Δημοσίας Τάξεως
18. ↑ Εγκάρδιες χειραψίες Αμερικανών επισήμων με τους δικτάτορες, Ιστορικό Λεύκωμα 1967, σελ. 88-89, Καθημερινή (1997)
19. ↑ Σωτήρης Ριζάς, Η Ελληνική πολιτικήμετά τον Εμφύλιο πόλεμο. Κοινοβουλευτισμός και Δικτατορία,εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα, 2008,σελ.430
20. ↑ Σωτήρης Ριζάς, Η Ελληνική πολιτική μετά τον Εμφύλιο πόλεμο. Κοινοβουλευτισμός και Δικτατορία,εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα, 2008,σελ.431
21. ↑ Σωτήρης Ριζάς, Η Ελληνική πολιτική μετά τον Εμφύλιο πόλεμο. Κοινοβουλευτισμός και Δικτατορία,εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα, 2008,σελ.433
22. ↑ Σωτήρης Ριζάς, Η Ελληνική πολιτική μετά τον Εμφύλιο πόλεμο. Κοινοβουλευτισμός και Δικτατορία,εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα, 2008,σελ.437-439
23. ↑ Το μαρτύριο της φάλαγγας και τα βασανιστήρια στην ταράτσα της οδού Μπουμπουλίνας, mixanitouxronou.gr
24. ↑ Το βασανιστήριο της φάλαγγας στα κρατητήρια της ασφάλειας στην οδό Μπουμπουλίνας, 21.04.2019, alfavita.gr
25. ↑ Mια άγνωστη συνέντευξη της Κίττυς Αρσένη -που έφυγε από τη ζωή- για τα βασανιστήρια της Χούντας, 15/09/2013, iefimerida
26. ↑ Τα κολαστήρια της Χούντας στην Αθήνα, 21.04.2017, alfavita.gr
27. ↑ Μπουμπουλίνας 18: Η «ένδοξη» αίθουσα βασανιστηρίων, της Νατάσας Κεφαλληνού, 17/11/2015, tvxs.gr
28. ↑ Χρ. Ζ. Καρανίκας (13 Αυγούστου 2000). «Η ανατολή της Δημοκρατίας». Γνώμες – Νέες Εποχές. Το Βήμα. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2009.
29. ↑ ^{Άλμα πάνω, στο:29,0 29,1} Athens news, ΕΣΑ και βασανιστήρια Αρχειοθετήθηκε 2009-02-11 στο Wayback Machine.(Αγγλικά)
30. ↑ «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2009.
31. ↑ Γεωργία Δάμα (8 Νοεμβρίου 2001). «Η επιστροφή των βασανιστών». Ελευθεροτυπία. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Φεβρουαρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2009.
32. ↑ 04.11.2019, «Οσο ικέτευες, τόσο αυτοί σε έδερναν», Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ
33. ↑ Σπύρος Μουστακλής: Ένας άγνωστος ήρωας, 28/04/2020, tvxs.gr
34. ↑ Ο Περικλής Κοροβέσης για τα βασανιστήρια που υπέστη στην ταράτσα της Μπουμπουλίνας, ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟΣ, 11 Απριλίου 2020
35. ↑ Το βασανιστήριο της φάλαγγας στα κρατητήρια της ασφάλειας στην οδό Μπουμπουλίνας, 21.04.2019, alfavita.gr
36. ↑ Mια άγνωστη συνέντευξη της Κίττυς Αρσένη -που έφυγε από τη ζωή- για τα βασανιστήρια της Χούντας, 15/09/2013, iefimerida
37. ↑ Τα κολαστήρια της Χούντας στην Αθήνα, 21.04.2017, alfavita.gr
38. ↑ Μπουμπουλίνας 18: Η «ένδοξη» αίθουσα βασανιστηρίων, της Νατάσας Κεφαλληνού, 17/11/2015, tvxs.gr
39. ↑ Τα βασανιστήρια και πάλι στο προσκήνιο, 17/03/2002, rizospastis.gr
40. ↑ Mια άγνωστη συνέντευξη της Κίττυς Αρσένη -που έφυγε από τη ζωή- για τα βασανιστήρια της Χούντας, iefimerida.gr, 15/09/2013
41. ↑ Οταν τα κτίρια γράφουν ιστορία, 26.08.2019, Σπύρος Βλαχόπουλος, Εφημερίδα των Συντακτών
42. ↑ Τα βασανιστήρια και πάλι στο προσκήνιο, 17/03/2002, rizospastis.gr
43. ↑ Προσωπική μαρτυρία από το κολαστήριο της ΕΑΤ-ΕΣΑ: Ο ανθρωποφύλακας Θεοφιλογιαννάκος άγγιζε τα όρια της τρέλας, news247.gr
44. ↑ Χώρος Μνήμης από την Αντιδικτατορική Αντίσταση (1967-1974) στη Θεσσαλονίκη Διότι δεν συνεμορφώθην – cityportal^{[νεκρός σύνδεσμος]}
45. ↑ Ένας χώρος μνήμης για τον Αντιδικτατορικό Αγώνα στη Θεσσαλονίκη – parallaximag
46. ↑ «Εγκαίνια χώρου μνήμης της αντιδικτατορικής αντίστασης στη Θεσσαλονίκη – Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ) 1697-1974». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2018.
47. ↑ Ήρθε η ώρα η Θεσσαλονίκη να αποκτήσει μουσείο αντιδικτατορικού αγώνα, 20/11/2018, Εφημερίδα Μακεδονία
48. ↑ Οι γυναίκες στον αντιδικτατορικό αγώνα, Μαρτυρία της Ασπασίας Καρρά, 15 Νοεμβρίου 2019, alterthess.gr
49. ↑ Η Θεσσαλονίκη των πολιτικών δολοφονιών, Σταύρος Τζίμας, Καθημερινή 17/12/2006, ανακτήθηκε 2 Μαΐου 2009.
50. ↑ Χώρος Μνήμης από την Αντιδικτατορική Αντίσταση (1967-1974) στη Θεσσαλονίκη Διότι δεν συνεμορφώθην – cityportal^{[νεκρός σύνδεσμος]}
51. ↑ Ένας χώρος μνήμης για τον Αντιδικτατορικό Αγώνα στη Θεσσαλονίκη – parallaximag
52. ↑ «Εγκαίνια χώρου μνήμης της αντιδικτατορικής αντίστασης στη Θεσσαλονίκη – Σύνδεσμος Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών (ΣΦΕΑ) 1697-1974». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2018.
53. ↑ Χρίστου Ζαφείρη, ‘’Αντεθνικώς δρώντες…’’, 1971-1974, Η Θεσσαλονίκη στα χρόνια της χούντας και η εξέγερσης του Πολυτεχνείου της, Πρόλογος Δημήτρης Φατούρος, Επίκεντρο, ISBN: 978-960-458-335-5, Θεσσαλονίκη 2011
54. ↑ 1969 μ.Χ. μετά χούντας και Χριστόδουλου, iospress
55. ↑ Νικόλαος Ζαχαρόπουλος, ό.π., σελ. 182-183
56. ↑ «ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΥ κ. ΔΩΡΟΘΕΟΥ Β’ ΣΤΗ ΓΥΑΡΟ, Ιερά Μητρόπολις Σύρου, 15/05/2020». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Αυγούστου 2020. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2020.
57. ↑ Όταν ο Περικλής Κοροβέσης επέστρεφε νικητής στο κελί των βασανιστηρίων, news247.gr, 11 Απριλίου 2020
58. ↑ Ο άνθρωπος που ξεμπρόστιασε μια δικτατορία, ΝΙΚΟΛΑΣ ΖΩΗΣ, 11.04.2020, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
59. ↑ 12.12.2019, Οταν η Ελλάδα «αποχώρησε» από το Συμβούλιο της Ευρώπης, ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
60. ↑ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 02.04.2018 Ευρωπαϊκό ράπισμα στη χούντα, Ε. ΠΕΝΤΑΛΙΟΥ
61. ↑ 20.07.2013, «Χωρίς τη Μαρία, δεν θα είχαμε πετύχει την καταδίκη της χούντας», Ιωάννα Σωτήρχου
62. ↑ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 11.04.2020 Εφυγε από τη ζωή ο Περικλής Κοροβέσης
63. ↑ Η Ελλάδα των στρατοδικείων, των εξοριών και των πολιτικών δολοφονιών, Ιστορικό Λεύκωμα 1967, σελ. 84-85, Καθημερινή (1997)
64. ↑ Δικτατορία και στην τοπική αυτοδιοίκηση, Ιστορικό Λεύκωμα 1967, σελ. 94-95, Καθημερινή (1997)
65. ↑ Πολιτιστικό «Κιτς» της χούντας, Ιστορικό Λεύκωμα 1967, σελ. 86-87, Καθημερινή (1997)
66. ↑ Ο Π. Πιπινέλης υπουργός της χούντας, Ιστορικό Λεύκωμα 1967, σελ. 92-93, Καθημερινή (1997)
67. ↑ Ο Ανδρέας Παπανδρέου έγραψε χαρακτηριστικά για τη στάση των κυβερνήσεων των ΝΑΤΟϊκών χωρών και του σοβιετικού στρατοπέδου απέναντι στη χούντα:
    “Το Εργατικό Κόμμα της Ολλανδίας, μολονότι δεν ήταν στην εξουσία, πήρε την ίδια δυναμική στάση όπως τα αντίστοιχα κόμματα των σκανδιναβικών χωρών. Στην Ολλανδία, πάντως, δείχθηκε περισσότερο ενδιαφέρον για το ρόλο του ΝΑΤΟ και των Ηνωμένων Πολιτειών στο πραξικόπημα, όπως επίσης και για το ρόλο των Ελλήνων κομμουνιστών στην αντίσταση. Στην Αγγλία, τα πράγματα ήσαν πιο πολύπλοκα. Το Εργατικό Κόμμα επίσημα είχε διατυπώσει κατηγορηματικά την αντίθεσή του στο στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδας. Δεν φαινόταν όμως διατεθειμένο να προχωρήσει περισσότερο μετατρέποντας τα λόγια σε πράξεις. Και δεν ήταν σε θέση ν’ ασκήσει αποτελεσματική πίεση στην κυβέρνηση του Γουίλσον. Η ίδια η αγγλική κυβέρνηση, μαστιζόμενη από όλο και επιδεινούμενα οικονομικά προβλήματα, αντιμετωπίζοντας ανταρσία των συνδικαλιστικών οργανώσεων, εξαρτημένη από την οικονομική ενίσχυση των Ηνωμένων Πολιτειών, ελπίζοντας να συνδέσει την Αγγλία με την Ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά απρόθυμη ακόμα να πάρει μια περισσότερο Ευρωπαϊκή και λιγότερο Ατλαντική θέση, ακολουθούσε μια πολιτική παθητικής αποδοχής της υιοθετημένης από την Αμερική στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα. Οι Γερμανοί σοσιαλδημοκράτες είχαν επίσης πάρει θέση υπέρ της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Δεν μπορούσαν όμως να προσφέρουν πολλά πράγματα γιατί συμμετείχαν σε κυβέρνηση συνασπισμού. Η γερμανική κυβέρνηση, με στενά περιθώρια δράσης στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, ακόμα κάτω από αμερικανική κηδεμονία, ακολουθούσε μια πολιτική σχεδόν όμοια με την πολιτική του Γουίλσον. Η επίσημη Γαλλία ήταν ουδέτερη στο θέμα της Ελλάδας σαν να μην υπήρχε καν ελληνικό πρόβλημα. Και αυτό από μια πλευρά δημιουργούσε απορίες, γιατί η πολιτική του Ντε Γκολ να ελαττώσει την επιρροή της Αμερικής στην Ελλάδα θα ‘πρεπε να τον έχει οδηγήσει να πάρει αποφασιστική στάση κατά των συνταγματαρχών. Άλλοι όμως υπολογισμοί στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική θα πρέπει να τον έπεισαν να τηρήσει στάση ανοχής απέναντι στη δικτατορία. Στην Ιταλία, πολλά κόμματα από την Αριστερά μέχρι την μετριοπαθή Δεξιά, πήραν εχθρική στάση απέναντι της χούντας και βοήθησαν και βοηθούν, με κάθε δυνατό τρόπο, το απελευθερωτικό μας κίνημα.
    Όσον αφορά το σοβιετικό στρατόπεδο, θα πρέπει να κάμομε διάκριση ανάμεσα στα κομμουνιστικά κόμματα και τις κυβερνήσεις. Οι κομμουνιστικές κυβερνήσεις όχι μόνο αναγνώρισαν τη δικτατορία, αλλά εξακολουθούν να συναλλάσσονται μαζί της, σαν να μην είχε αλλάξει τίποτε στην Ελλάδα. Η Ελλάδα δεν αποτελεί άμεσο πρόβλημα για τη Σοβιετική Ένωση. Παραδόθηκε στον Τσόρτσιλ το 1944 και τώρα ανήκει στην αμερικανική σφαίρα επιρροής…
    Όλα τα κομμουνιστικά κόμματα πήραν ανοικτά εχθρική στάση απέναντι της χούντας καταδικάζοντας τον “αμερικανικό ιμπεριαλισμό” σαν το κύριο στήριγμα της στρατιωτικής δικτατορίας της Ελλάδας“.
68. ↑ Η δικτατορία εδραιώνεται, Ιστορικό Λεύκωμα 1968, σελ. 76-81, Καθημερινή (1998)
69. ↑ «Όλες οι αντιστασιακές ενέργειες κατά της Χούντας». Σημειώσεις για τον Εμφύλιο. 17 Απριλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2019.
70. ↑ Βόμβες, δηλώσεις και καταδίκες στη χουντοκρατούμενη Ελλάδα, Ιστορικό Λεύκωμα 1969, σελ. 48-55, Καθημερινή (1998)
71. ↑ Πάνος Καζάκος, Από κρίση σε κρίση. Οικονομία και δικτατορία, 1967-1974, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΣΤ, σελ. 291, Εκδοτική Αθηνών (2000)
72. ↑ Θανάσης Διαμαντόπουλος, Προσωποκεντρισμός και αποσάθρωση, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. ΙΣΤ, σελ. 274, Εκδοτική Αθηνών (2000)
73. ↑ Αλέξανδρος Ναυπλιώτης (2012). Britain and the Greek Colonels: Accommodating the Junta in the Cold War. Λονδίνο: I.B. Tauris. σελ. 46. ISBN 978-1848859524.
74. ↑ Η χούντα “αποχωρεί” από το Συμβούλιο της Ευρώπης, Ιστορικό Λεύκωμα 1969, σελ. 56-59, Καθημερινή (1998)
75. ↑ «Ευάγγελου Α. Χεκίμογλου, Ανεργία της Χούντας». Ελευθεροτυπία. 2014.
76. ↑ The Economic Impact of Immigration in Greece: Taking Stock of the Existing Evidence Panos Tsakloglou DISCUSSION PAPER SERIES Forschungsinstitut zur Zukunft der Arbeit Institute for the Study of Labor October 2008. Ο Χολέζας παραπέμπει στο Koniordos, M. 1994. Employment and Greek Educational Policy. In The Protection of the Rights of Migrant Workers and their Families: The International and National Dimension, ed. C. Theodoropoulos and A. Sykiotou, 167-181. Athens: Marangopoulos 34 Foundation for Human Right, Publications Estia.
77. ↑ ^{Άλμα πάνω, στο:77,0 77,1} «Eurostat». SpringerReference (Berlin/Heidelberg: Springer-Verlag).
78. ↑ Ψυρούκης, Νίκος (1979). Ανάλυση Ελληνικής οικονομίας.
79. ↑ «Ευάγγελου Α. Χεκίμογλου, στατιστικές Χρηματοδότησης Τουρισμού και Βιοτεχνίας». Ελευθεροτυπία. 2014.
80. ↑ «Εμπορεικές στατιστικές στην περίοδο 1966-74». Ελευθεροτυπία. 2014.
81. ↑ Κανελλόπουλος, Αθανάσιος (1977-04-16). «Η σκιά της επταετίας βαρύνει την πορεία της οικονομίας». Τα Νέα: σελ. 3.
82. ↑ Μήλιος, Γιάννης. «Η Ελληνική Οικονομία κατά τον 20ο αιώνα». Επίσημη Στατιστική εμπορικού Στόλου 1900-2000.
83. ↑ Πολιτικά Θέματα, 8.2.75
84. ↑ Λεωνίδας Παπάγος Σημειώσεις 1967-1977
85. ↑ Ταχυδρόμος, 12.9.74
86. ↑ Αλέξανδρος Δρεμπέλας ο θρήνος του Χωροφύλακα 1998
87. ↑ Ο Ιός (2018-07-25). «Το «Τάμα του Έθνους»». Ελευθεροτυπία. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-04-06. Ανακτήθηκε στις 2018-03-31.
88. ↑ Σήφης Μπουζάκης, Τριαντάφυλλος Δούκας, «Η διοίκηση της εκπαίδευσης κατά την περίοδο της δικτατορίας στην Ελλάδα (1967-1974): από τον Α.Ν.129/67 στο Ν.Δ.651/70», στο: Συλλογικό: Πανεπιστήμιο Κύπρου-τμήμα Επιστημών της Αγωγής, Τιμής Ένεκεν Μιχαλάκη Ι. Μαραθευτή, Λευκωσία, 2009, σελ. 339
89. ↑ Σήφης Μπουζάκης, Τριαντάφυλλος Δούκας, «Η διοίκηση της εκπαίδευσης κατά την περίοδο της δικτατορίας στην Έλλάδα (1967-1974): από τον Α.Ν.129/67 στο Ν.Δ.651/70», στο: Συλλογικό: Πανεπιστήμιο Κύπρου-τμήμα Επιστημών της Αγωγής, Τιμής Ένεκεν Μιχαλάκη Ι .Μαραθευτή, Λευκωσία, 2009, σελ. 339
90. ↑ ^{Άλμα πάνω, στο:90,0 90,1} Αλέξης Δημαράς, «Μεταρρύθμιση και αντιμεταρρύθμιση (1964-1974)» Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ.ΙΣΤ,Αθήνα, 2000,σελ. 554
91. ↑ Σήφης Μπουζάκης, Τριαντάφυλλος Δούκας, «Η διοίκηση της εκπαίδευσης κατά την περίοδο της δικτατορίας στην Ελλάδα (1967-1974): από τον Α.Ν.129/67 στο Ν.Δ.651/70», στο: Συλλογικό: Πανεπιστήμιο Κύπρου-τμήμα Επιστημών της Αγωγής, Τιμής Ένεκεν Μιχαλάκη Ι.Μαραθευτή, Λευκωσία, 2009,σελ.337 κ.εξ.
92. ↑ Τα ψέματα του τέως για τον Χρυσόστομο – άρθρο της Εφημερίδας των Συντακτών, 18.01.2016
93. ↑ στο Ιωάννης Κονιδάρης, Η δικτατορία του 1967 και η μεταπολίτευση στην Εκκλησία, στο: Εκκλησιαστικά Άτακτα-Άρθρα στο «Βήμα της Κυριακής» 1993-1998, εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 1999, σελ. 187
94. ↑ «Αριστίνδην» λέγεται η Σύνοδος εκείνη, η οποία συγκροτείται από μερικά –υποτίθεται τα άριστα– μέλη της Ιεραρχίας, τα οποία επιλέγονται κατά κανόνα από την Πολιτεία για την εκλογή (κατά κανόνα «αρεστών») Αρχιεπισκόπων και Μητροπολιτών ή για την (υποτιθέμενη και για λόγους πολιτικών σκοπιμοτήτων στις πλείστες των περιπτώσεων επαγγελομένη) «κάθαρση» της Εκκλησίας. Η σύστασή της, ως μορφή επεμβάσεως της Πολιτείας στα εσωτερικά ζητήματα (sacra interna corporis) της Εκκλησίας, θεωρείται πράξη αντικανονική Βλ. εις Χαράλαμπου (Χάρη) Ανδρεόπουλου, Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση, εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2017, σ. 26 και σ. 75-78.
95. ↑ Κονιδάρης, Ιωάννης Μ. (7 Ιανουαρίου 2017). «1967: Ο πρώτος Αρχιεπίσκοπος της απριλιανής χούντας». tovima.gr. ΤΟ Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 2018.
96. ↑ Ιωάννης Κονιδάρης, Εγχειρίδιο Εκκλησιαστικού Δικαίου, εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 2000,σελ 84
97. ↑ Σε επιστολή του προς τον τότε βασιλιά, ο αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος δήλωνε την πλήρη άρνησή του να παραιτηθεί, «Αρνούμαι διαρρήδην να γίνω παραβάτης θείων προσταγμάτων, διότι θα είμαι ρίψασπις και προδότης και επίορκος», στο Ιωάννης Κονιδάρης, Η δικτατορία του 1967 και η μεταπολίτευση στην Εκκλησία,στο: Εκκλησιαστικά Άτακτα-Άρθρα στο ΄΄Βήμα της Κυριακής΄΄ 1993-1998, εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 1999, σελ.187
98. ↑ Κονιδάρης, Ιωάννης (1999). «Διαπάλη και εναρμόνηση (Ι). Το πραξικόπημα στην Εκκλησία». Εκκλησιαστικά Άτακτα-Άρθρα, Βήμα της Κυριακής (εκδόσεις Αντ.Ν. Σάκκουλα): 94.
99. ↑ «1967 – 1973 Εκκλησία και Χούντα οι δύο όψεις – ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ». www.xristianiki.gr. 16 Νοεμβρίου 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2016.
100. ↑ Ιωάννης Κονιδάρης, Διαπάλη και εναρμόνηση (Ι). Το πραξικόπημα στην Εκκλησία,στο: Εκκλησιαστικά Άτακτα-Άρθρα στο ΄΄Βήμα της Κυριακής΄΄ 1993-1998, εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 1999, σελ.94
101. ↑ Αγγελοπούλου (1998). σελ. 108.
102. ↑ «Ο Γκλίξμπουργκ και η Εκκλησία». εφημερίδα των Συντακτών. 18 Ιανουαρίου 2016.
103. ↑ [“Σημειώσεις 1967 – 1977”, Λεωνίδα Παπαγου, 1999, ISBN139789607079695]
104. ↑ «Δημήτρης Ψαρράς: Ο Γκλίξμπουργκ και η Εκκλησία, Εφημερίδα των Συντακτών, 18.01.2016». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2019.
105. ↑ Εκκλησία και 21η Απριλίου: Ώρα για μια «συγγνώμη»
106. ↑ Ὁ ἐγρηγορῶν Ἐπίσκοπος Καρυστίας κ.Σεραφείμ καί οἱ σύν αὐτῷ ἀναδειχθέντες Ἐπίσκοποι τῆς περιόδου 1967-1973, Ι.Μ.Κυθήρων
107. ↑ Ανδρεόπουλος, Χαράλαμπος (Χάρης) (2017). Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. σελ. 96-97. ISBN 978-960-458-311-9.
108. ↑ Γ. Καραγιάννη, Εκκλησία καί κράτος 1833-1977, ιστορική επισκόπηση των σχέσεών τους, εκδ. Το Ποντίκι, Αθήνα 1997, σ. 167.
109. ↑ Η Θεολογία μεσοπέλαγα: Χριστιανοί και πολιτική δράση κατά την περίοδο της Δικτατορίας 1967-74
110. ↑ Γ. Καραγιάννη, Εκκλησία καί κράτος 1833-1977, ιστορική επισκόπηση των σχέσεών τους, εκδ. Το Ποντίκι, Αθήνα 1997, σ. 167.
111. ↑ Γιώργος Καραγιάννης, Εκκλησία και κράτος 1833-1997. Ιστορική επισκόπηση των σχέσεών τους, εκδ. Το Ποντίκι, Αθήνα, 1997, σελ 165
112. ↑ Ανδρεόπουλος, Χαράλαμπος (Χάρης) (2017). Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. σελ. 30, 159-160. ISBN 978-960-458-311-9.
113. ↑ Ιωάννης Κονιδάρης, Εγχειρίδιο Εκκλησιαστικού Δικαίου, εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 2000, σελ.85-86
114. ↑ Νικόλαος Ζαχαρόπουλος, «Πτυχή των σχέσεων Εκκλησίας Ελλάδος και Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών στην περίοδο της Δικτατορίας των συνταγματαρχών», στο: Πάντειον Πανεπιστήμιον: Αντιχάρισμα στη μνήμη Ιωάννου Κ.Παπαζαχαρίου, τομ.Α, Αθήνα, 1994, σελ.177-178
115. ↑ Νικόλαος Ζαχαρόπουλος, «Πτυχή των σχέσεων Εκκλησίας Ελλάδος και Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών στην περίοδο της Δικτατορίας των συνταγματαρχών», στο: Πάντειον Πανεπιστήμιον: Αντιχάρισμα στη μνήμη Ιωάννου Κ.Παπαζαχαρίου, τομ.Α, Αθήνα, 1994,σελ.179
116. ↑ Νικόλαος Ζαχαρόπουλος, «Πτυχή των σχέσεων Εκκλησίας Ελλάδος και Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών στην περίοδο της Δικτατορίας των συνταγματαρχών», στο: Πάντειον Πανεπιστήμιον: Αντιχάρισμα στη μνήμη Ιωάννου Κ.Παπαζαχαρίου, τομ.Α, Αθήνα, 1994, σελ.186
117. ↑ Νικόλαος Ζαχαρόπουλος, ό.π., σελ. 186
118. ↑ Νικόλαος Ζαχαρόπουλος, «Πτυχή των σχέσεων Εκκλησίας Ελλάδος και Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών στην περίοδο της Δικτατορίας των συνταγματαρχών», στο: Πάντειον Πανεπιστήμιον: Αντιχάρισμα στη μνήμη Ιωάννου Κ.Παπαζαχαρίου, τομ. Α, Αθήνα, 1994, σελ.182-183
119. ↑ «ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΣΕΒΑΣΜΙΩΤΑΤΟΥ κ. ΔΩΡΟΘΕΟΥ Β’ ΣΤΗ ΓΥΑΡΟ, Ιερά Μητρόπολις Σύρου, 15/05/2020». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Αυγούστου 2020. Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2020.
120. ↑ Ιωάννης Κονιδάρης, Εγχειρίδιο Εκκλησιαστικού Δικαίου, εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 2000, σελ.86
121. ↑ Ιωάννης Κονιδάρης, Εγχειρίδιο Εκκλησιαστικού Δικαίου, εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 2000,σελ.88 και Γιώργος Καραγιάννης, , όπ.π., σελ.177,179
122. ↑ Ανδρεόπουλος, Χαράλαμπος (Χάρης) (2017). Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. σελ. 323-346 (ένθα διεξοδικώς <<Το πρόβλημα των “12”>>. ISBN 978-960-458-311-9.
123. ↑ Αθήνα: Μετά τα τανκς, οι… μπουλντόζες!, Ιστορικό Λεύκωμα 1969, σελ. 132-137, Καθημερινή (1998)
124. ↑ ^{Άλμα πάνω, στο:124,0 124,1 124,2} Σωτήρης Ριζάς – Ευάνθης Χατζηβασιλείου στο φύλλο της εφημερίδας “Η Καθημερινή” της Κυριακής 15 Σεπτεμβρίου 2019, σελ. 19: “Ιστορία – Πραξικόπημα του ταξιάρχου Δ. Ιωαννίδη”
125. ↑ Πιέρρος Τζαννετάκος, στο φύλλο της εφημερίδας “Η Καθημερινή” της Κυριακής 13 Οκτωβρίου 2019, σελ. 30, στήλη “Ιστορία” – “Η πετρελαϊκή κρίση και η δικτατορία”
126. ↑ Συνολικά ο σταθμός λειτούργησε 34 ώρες. Κύριοι εκφωνητές ήταν η Μαρία Δαμανάκη και ο Δημήτρης Παπαχρήστος
127. ↑ Έριξε το Πολυτεχνείο την Χούντα; | HuffPost Greece
128. ↑ ^{Άλμα πάνω, στο:128,0 128,1} «Συνέντευξη με τον οδηγό του τανκ της πύλης Α. Σκευοφύλακα». εφημερίδα Το Βήμα. 2003-09-11. Ανακτήθηκε στις 2011-08-06.
129. ↑ Οι νεκροί εκείνων των ημερών έφτασαν επίσημα τους 18 εώς 22 (Σύμφωνα με σημερινά δεδομένα). Στην προανάκρισή του ο εισαγγελέας Τσεβάς διαπιστώνει από καταθέσεις την ύπαρξη και άλλων 16 τουλάχιστον νεκρών, τα στοιχεία των οποίων είναι άγνωστα. Σε νεώτερή έρευνά του το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών καταλήγει στον αριθμό των 23 επώνυμων και 16 ανώνυμων νεκρών
130. ↑ Καλλιβρετάκης, Λεωνίδας (2004). «Πολυτεχνείο ’73: Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες». Στο: Γάτος, Γιώργος. Πολυτεχνείο ’73: ρεπορτάζ με την Ιστορία:Οι μαρτυρίες, οι φοιτητικές αντιδικτατορικές οργανώσεις, τα ντοκουμέντα. Δοκίμιο Ιστορίας 55. Β. Αθήνα: Φιλιππότης. σελ. 45.
131. ↑ Η μοιραία ανατροπή του ‘73 – www.elkosmos.gr
132. ↑ Μιχαήλ Ν. Κατσιγέρας: “Αντιπολίτευση, αντίσταση και διώξεις” Ανακτήθηκε στις 14/10/2019
133. ↑ Φύλλο εφημερίδας “Μακεδονία” της 27 Νοεμβρίου 1973, σελ. 1: “Η φωνή του καθήκοντος” Ανακτήθηκε από την ιστοσελίδα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, στις 17/2/2020
134. ↑ Φύλλο εφημερίδας “Μακεδονία” της 27 Νοεμβρίου 1973, σελ. 1: “Η φωνή του καθήκοντος“
135. ↑ Συντακτική Πράξις Υπ’ αριθμ. 1, Περί ασκήσεως της Συντακτικής και Νομοθετικής Εξουσίας και καταργήσεως ή τροποποιήσεως συνταγματικών τίνων διατάξεων. (17/12/1973, ΦΕΚ Α΄ 326)
136. ↑ Κώστας Μπογδανίδης (εφημερίδα “Πατρίς” – αρχείο ηλεκτρονικής έκδοσης): “Ξεφυλίζοντας την Ιστορία: … Κι ύστερα ήρθε ο Ιωαννίδης… Τί έγινε μετά το Πολυτεχνείο” Ανακτήθηκε στις 14/10/2019
137. ↑ «Ατιμώρητοι οι υπουργοί της Χούντας». Μακεδονία: σελ. 1. 1975-07-03.
138. ↑ «ΦΑΚΕΛΟΣ ΚΥΠΡΟΥ».
139. ↑ Νάντης Χατζηγιάννης Η δημοκρατία πρέπει να θυμάται και να τιμωρεί, ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 16/11/2008
140. ↑ 50 χρόνια από τη δολοφονία του αγωνιστή Γιάννη Χαλκίδη, Νόρα Ράλλη, 01.09.2017, Εφημερίδα των Συντακτών
141. ↑ Στο εδώλιο διότι αναγνώρισε τον βασανιστή του επί χούντας!, ΑΧ. ΧΕΚΙΜΟΓΛΟΥ, 25 Νοεμβρίου 2008
142. ↑ Η ΔΕΘ έχει την δική της ένδοξη αντιδικτατορική Ιστορία: Γιάννης Χαλκίδης, avgi.gr, 07 Σεπτεμβρίου 2019
143. ↑ Ναυπλιώτης, Αλέξανδρος (2012). Britain and the Greek Colonels: Accommodating the Junta in the Cold War. Λονδίνο: I.B. Tauris. σελ. 31. ISBN 978-1848859524.
144. ↑ Επίσκεψις – Centre Orthodoxe du Patriarcat Œcuménique
145. ↑ ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗΣ, ΠΟΛΥΕΥΚΤΟΣ – ΣΤΑΥΡΟΣ, Είκοσι δύο χρόνια κοντά στον λαό του Θεού, Θεσσαλονίκη, 1987.
146. ↑ Συμεών Αυγουστάκης: Ιερά Μητρόπολις Γερμανίας, Θεολογική Σχολή Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 2011
147. ↑ Νομοθετικόν Διάταγμα υπ’ αριθμ. 238/1973 Περί προαγωγής εις τον βαθμόν του Στρατηγού του Αντιστρατήγου Φαίδωνος Γκιζίκη (ΦΕΚ Α΄ 315/1973)

Πηγές άρθρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• Καράγιωργας Γιώργος, Από τον ΙΔΕΑ στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, Εκδόσεις Ιωλκός, Β’ Έκδοση, Αθήνα 2003 [1975] ISBN 960-426-315-3
• Κάτρης Γιάννης, Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα 1960-1970, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1974
• Παπακωνσταντίνου Μιχάλης, Η ταραγμένη εξαετία (1961-1967), Εκδόσεις Προσκήνιο, Αθήνα 1997-1998
• Παπαχελάς Αλέξης, Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1997 ISBN 960-05-0748-1
• Καλλιβρετάκης, Λεωνίδας (2013). «Χούντα: σημαίνον και σημαινόμενα. Οι περιπέτειες μιας λέξης». Αρχειοτάξιο 15: 109-132. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2017-08-09. Ανακτήθηκε στις 2017-12-28.
• Γιώργος Καραγιάννης, Εκκλησία και κράτος 1833-1997. Ιστορική επισκόπηση των σχέσεών τους, εκδ. Το Ποντίκι, Αθήνα 1997, σελ. 159-176
• Ιωάννης Κονιδάρης, Εγχειρίδιο Εκκλησιαστικού Δικαίου, εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2000, σελ. 83-89
• Ιωάννης Κονιδάρης, «Η δικτατορία του 1967 και η μεταπολίτευση στην Εκκλησία», στο: «Εκκλησιαστικά Άτακτα-Άρθρα» στο Βήμα της Κυριακής 1993-1998, εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 1999, σελ. 186-189
• Ιωάννης Κονιδάρης, «Διαπάλη και εναρμόνηση (Ι). Το πραξικόπημα στην Εκκλησία», στο: Εκκλησιαστικά Άτακτα-Άρθρα στο Βήμα της Κυριακής 1993-1998, εκδ. Αντ.Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 1999, σελ. 91-97
• Νικόλαος Ζαχαρόπουλος, «Πτυχή των σχέσεων Εκκλησίας Ελλάδος και Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών στην περίοδο της Δικτατορίας των συνταγματαρχών», στο: Πάντειον Πανεπιστήμιον, Αντιχάρισμα στη μνήμη Ιωάννου Κ. Παπαζαχαρίου, τομ. Α’, Αθήνα 1994, σελ. 173-190
• Σωτήρης Ριζάς, Η Ελληνική πολιτική μετά τον Εμφύλιο πόλεμο. Κοινοβουλευτισμός και Δικτατορία, εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα 2008, σελ. 385-489
• Αλέξης Δημαράς, «Μεταρρύθμιση και αντιμεταρρύθμιση (1964-1974)», ‘Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ. ΙΣΤ’, Αθήνα 2000, σελ. 554
• Σήφης Μπουζάκης, Τριαντάφυλλος Δούκας, «Η διοίκηση της εκπαίδευσης κατά την περίοδο της δικτατορίας στην Έλλάδα (1967-1974): από τον Α.Ν.129/67 στο Ν.Δ.651/70», στο συλλογικό τόμο Πανεπιστήμιο Κύπρου-Τμήμα Επιστημών της Αγωγής, Τιμής Ένεκεν Μιχαλάκη Ι. Μαραθευτή, Λευκωσία 2009, σελ. 335-358

Σχετική βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• Αλιβιζάτος Νίκος, Οι πολιτικοί θεσμοί σε κρίση 1922-1974, Θεμέλιο, Αθήνα, 1983.
• Ανδρεόπουλος Χαράλαμπος (Χάρης), Η Εκκλησία κατά τη δικτατορία 1967-1974. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση, Εκδ. Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη, 2017.
• Andreopoulos Charalampos, The Greek Orthodox Church during the Dictatorship of Colonels. Relations of Church and State in Greece at the seven-year period of military Junta (1967-1974), Published in “International Working Paper 2020/07” of «Eusebius Lab» (AUTH).[2]
• Βασιλειάδης Δαμιανός, ΠΑΚ-ΠΑΣΟΚ. Μύθος και πραγματικότητα, Διάλογος, Αθήνα, 1977.
• Βερέμης Θάνος, Ο στρατός στην Ελληνική Πολιτική. Από την ανεξαρτησία έως τη δημοκρατία, Κούριερ, Αθήνα, 2000.
• Βιδάλης Ορέστης, Ιστορικό Ημερολόγιο. Χρόνια εκπατρισμού 1968-1975, Libro, Αθήνα, 1997.
• Γάτος Γιώργος (επιμ.), Πολυτεχνείο ’73. Ρεπορτάζ με την ιστορία (2 τόμοι), Φιλιππότης, 2002-2004.
• Ιωαννίδης Αρτέμης, «Ένα παράνομο τυπογραφείο τις μέρες της δικτατορίας» Αρχειοτάξιο 8 (2006), σελ. 97-104.
• Καλλιβρετάκης Λεωνίδας, «‘Απόψε θα γίνει Ταϊλάνδη’: Η ερμηνεία ενός ‘εξωτικού’ συνθήματος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου» Ταχυδρόμος 246 (2004), σελ. 46-51.
• Καλλιβρετάκης Λεωνίδας, «Γεώργιος Παπαδόπουλος, Τάγματα Ασφαλείας και ‘Χ’: Μια απόπειρα συγκέντρωσης και επανεκτίμησης του παλαιότερου και νεότερου τεκμηριωτικού υλικού» Αρχειοτάξιο 8 (2006), σελ. 109-147.
• Καλλιβρετάκης Λεωνίδας, «Το Ελληνικό δικτατορικό καθεστώς στη συγκυρία του Μεσανατολικού πολέμου του 1973» Μνήμων 33 (2014), σελ. 207-231.
• Καράγιωργας Γιώργος, Από τον ΙΔΕΑ στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, Ιωλκός, Β’ Έκδοση, Αθήνα, 2003 [1975].
• Κάτρης Γιάννης, Η γέννηση του νεοφασισμού στην Ελλάδα 1960-1970, Παπαζήση, Αθήνα, 1974.
• Κορνέτης Κωστής, Τα Παιδιά της Δικτατορίας. Φοιτητική αντίσταση, πολιτισμικές πολιτικές και η μακρά δεκαετία του εξήντα στην Ελλάδα, Πόλις, Αθήνα, 2015.
• Λεντάκης Ανδρέας, Παρακρατικές οργανώσεις και 21η Απριλίου, Καστανιώτης, Αθήνα, 1975.
• Λεντάκης Ανδρέας, Το παρακράτος και η 21η Απριλίου, Προσκήνιο, Αθήνα, 2000.
• Λιναρδάτος Σπύρος, Από τον Εμφύλιο στη Χούντα (5 τόμοι), Παπαζήσης, Αθήνα, 1978-1986.
• Μακαρέζος Νικόλαος, Πως οδηγηθήκαμε στην 21η Απριλίου 1967, Ίρις, Αθήνα, 2010.
• Μακαρέζος Νικόλαος, Πώς καταλήξαμε στη «Μεταπολίτευση» (Νοέμβριος 1973 – Ιούλιος 1974), Φιλιππότης, 2010.
• Μαρκεζίνης Σπυρίδων, Αναμνήσεις 1972-1974, Εκδόσεις Σπ. Β. Μαρκεζίνη Α.Ε., Αθήνα, 1979.
• Μπίτσιος Δημήτριος, Στο όριο των καιρών, Λιβάνης, Αθήναι, 1997.
• Νικολακόπουλος Ηλίας, Η Καχεκτική Δημοκρατία. Κόμματα και Εκλογές, 1946-1967, Πατάκης, Αθήνα, 2013.
• Νικολακόπουλος Ηλίας, «Η 12η Ολομέλεια της μεγάλης διάσπασης», Τα ΝΕΑ, 4 Φεβρουαρίου 2008. (τελευταία ανάκτηση: 1/4/2020, 23:19)
• Οδηγητής, «Παράνομα υλικά της ΚΝΕ 1968-1974, Αθήνα, 1974.
• ΠΑΚ, Ντοκουμέντα 1972-1974, Αιχμή, Αθήνα, 1977.
• Παπαδόπουλος Γεώργιος, Το Πιστεύω μας, Γενική Διεύθυνση Τύπου (7 τόμοι), Αθήναι, 1968-1972.
• Παπαθανασίου Ιωάννα, «Η έκθεση του Μπάμπη Δρακόπουλου για την 21η Απριλίου 1967. Η κομμουνιστική Αριστερά στις μέρες του στρατιωτικού πραξικοπήματος» Αρχειοτάξιο 8 (2006), σελ. 74-96.
• Παπακωνσταντίνου Μιχάλης, Η ταραγμένη εξαετία (1961-1967), Προσκήνιο, Αθήνα, 1997-1998.
• Παπαχελάς Αλέξης, Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας: Ο Αμερικάνικος παράγων 1947 – 1967, Εστία, Αθήνα, 1997.
• Παττακός Στυλιανός, 21η Απριλίου 1967, 3η έκδοση, Βιοβίβλ, Αθήνα, 1996.
• Πετρίδης Παύλος, Εξουσία και Παραεξουσία στην Ελλάδα, 1957-1967. Απόρρητα ντοκουμέντα, Προσκήνιο, Αθήνα, 2000.
• Ράλλης Γεώργιος, Πολιτικές εκμυστηρεύσεις 1950-1989, Προσκήνιο, Αθήνα, 1990.
• Ριζάς Σωτήρης, «Η κρίση του κοινοβουλευτισμού και το στρατιωτικό πραξικόπημα, 1965-67. Ο αμερικανικός παράγοντας και η εσωτερική δυναμική», Κλειώ 1 (φθινόπωρο 2004), σελ. 89-121.
• Ροδάκης Περικλής, Δίκη πρωταιτίων της 21ης Απριλίου 1967. Πλήρη Πρακτικά, τ. 4, Ιδιωτική έκδοση, Αθήνα, 1975.
• Σακελλαρόπουλος Σπύρος, Τα αίτια του απριλιανού πραξικοπήματος. Το κοινωνικό πλαίσιο της πορείας προς τη δικτατορία, Λιβάνης, Αθήνα, 1998.
• Στερν Λώρενς, Λάθος Άλογο. η πολιτική του επεμβατισμού και η αποτυχία της αμερικανικής διπλωματίας, Εκδόσεις Επιφανίου Κ., 1978.
• Στεφάνου Στέφανος, «Ο Οδυσσέας Αγγελής και η νεολαία το Μάϊο του 1967: Το Σταυράκι και η μεραρχία Ηπείρου» Αρχειοτάξιο 8 (2006), σελ. 105-108.
• Χανδρινός Ιάσονας (επιμ.), «Όλη νύχτα εδώ». Μια προφορική ιστορία της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου, Καστανιώτης, Αθήνα, 2019.
• Χαραλάμπης Δημήτριος, Στρατός και πολιτική εξουσία. Η δομή της εξουσίας στην μετεμφυλιακή Ελλάδα, Εξάντας, Αθήνα, 1985.
• Close David, Ελλάδα 1945-2004, (μτφρ. Γ. Μερτίκας), Θύραθεν, Αθήνα, 2006.
• Robert Keeley, Η αμερικανική πρεσβεία και η κατάρρευση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, 1966-1969. Η μαρτυρία ενός διπλωμάτη, (μτφρ. Ε. Παπαδοπούλου), Πατάκης, Αθήνα, 2010.
• Meynaud Jean, Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα, Β’ τόμος, (μτφρ. Π. Μερλόπουλος), Σαββάλας, Αθήνα, 2002.
• Nafpliotis Alexandros, Britain and the Greek Colonels: Accommodating the Junta in the Cold War, I.B. Tauris, London, 2012.
• C.M. Woodhouse, Η Άνοδος και η Πτώση των Συνταγματαρχών, Εκδόσεις Λιναίος, Αθήνα, 2017.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

•  Εορτασμός της 1ης επετείου της 21ης Απριλίου 1967 (Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο)
•  21η Απριλίου, η Βουλή στο χακί (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
•  21η Απριλίου-4η Αυγούστου-Σχέσεις στοργής (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
•  Αφιέρωμα στην 21η Απριλίου (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
•  Κωμικοτραγικά περιστατικά την περίοδο της Επταετίας (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
•  Τελευταία μέρα της δίκης των πρωταίτιων της Δικτατορίας. (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
•  Απόσπασμα από τη συνέντευξη Τύπου για την απόφαση καταδίκης των Συνταγματαρχών και τη μετατροπή της θανατικής ποινής τους σε ισόβια κάθειρξη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
•  Συνέντευξη Τύπου για την απόφαση καταδίκης των Συνταγματαρχών και τη μετατροπή της θανατικής ποινής σε ισόβια κάθειρξη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
•  Η ιστορική σύσκεψη των πολιτικών υπό τον Φαίδωνα Γκιζίκη, στην οποία αποφαίστηκε η ανάθεση της Πρωθυπουργίας της Ελλάδας στον Κωνσταντίνο Καραμανλή (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ιωάννα Βόγλη, Ο επίσημος λόγος του καθεστώτος της 21ης Απριλίου: Το Πιστεύω μας του Γεώργιου Παπαδόπουλου, Διπλωματική Εργασία, Πάντειο Πανεπιστήμιο-τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Αθήνα, 2007 [3]
• «ΤΑ ΞΕΧΑΣΜΕΝΑ ΣΚΑΝΔΑΛΑ ΤΗΣ «ΕΘΝΟΣΩΤΗΡΙΟΥ» Εφτά χρόνια αρπαχτή». Ελευθεροτυπία. 25/7/2010. Ανακτήθηκε στις 16/02/2012.
• Ορκωμοσία της κυβερνήσεως Ανδρουτσοπούλου. Αρχείο Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο
• Συνεδρίαση του Υπουργικού συμβουλίου του Ανδρουτσόπουλου. Αρχείο Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο.

Κατηγορία: 

• Χούντα των Συνταγματαρχών