άρθρο του φιλόσοφου Ivan Segré, στην γαλλική ηλεκτρονική έκδοση της ριζοσπαστικής και πολιτιστικής σελίδας, lundimatin 21/3/2022
Το επίσημο επιχείρημα για τη στρατιωτική επίθεση του Πούτιν στις 24 Φεβρουαρίου είναι η “αποναζικοποίηση της Ουκρανίας”. Και οι κυβερνήσεις του ΝΑΤΟ συμφωνούν ότι πρόκειται για “προπαγάνδα” του Κρεμλίνου που θέλει να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα: τη βίαιη καταστολή των προσδοκιών του ουκρανικού λαού για την οικοδόμηση ενός ανεξάρτητου κράτους. Το πρόβλημα είναι ότι για να καταγγείλουν την προπαγάνδα του Κρεμλίνου, οι δυτικές δημοκρατίες επιδίδονται σε μια προπαγάνδα που δεν είναι πολύ καλύτερη: “Ο Νεοναζισμός στην Ουκρανία; Εκτός από μερικές εντελώς μειοψηφικές ομάδες, δεν υπάρχει τίποτα άξιο αναφοράς…”.
Αλίμονο, η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική: στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει σήμερα καμία χώρα στον κόσμο όπου να έχουν αποκτήσει οι νεοναζί τόσο μεγάλη επιρροή. Μνημεία ανεγείρονται για τον Πετλιούρα, τον αρχηγό ενός στρατού δολοφόνων που αφάνισε σε μια σειρά από πογκρομ 60.000 έως 100.000 Ουκρανούς Εβραίους στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Και το όνομα του Στέπαν Μπαντέρα έχει γίνει ένα είδος κύριου σημαίνοντος της ουκρανικής εθνικής επανάστασης· αν όχι ο ίδιος ο Μπαντέρα, επειδή ήταν φυλακισμένος ήδη από τον Ιούνιο του 1941, πάντως οι οπαδοί του, οι οποίοι υπήρξαν τσιράκια των Ναζί τουλάχιστον μέχρι το 1943, γεγονός που τους έδωσε την ευκαιρία να κάνουν πράξη τη δική τους θεώρηση για το έθνος: υπήρξαν οι θιασώτες της εθνοκάθαρσης της Ουκρανίας κατά τη διάρκεια της ναζιστικής εισβολής, σφαγιάζοντας, στο όνομα του πολέμου κατά των “παρτιζάνων”, Πολωνούς, Ρώσους και, φυσικά, Εβραίους.
Στο βιβλίο του Η καταστροφή των Εβραίων της Ευρώπης, ο Ραούλ Χίλμπεργκ γράφει για τη δράση των Ουκρανών εθνικιστών που εντάχθηκαν στους Ναζί με εντολή του αρχηγού τους Μπαντέρα: “Προτιμούσαν να τους αφήνουν την πιο άχαρη δουλειά. Το Einsatkommando 4a έφτασε στο σημείο να μην θέλει να εκτελεί παρά μόνο τους ενήλικες, αφήνοντας τα παιδιά στους Ουκρανούς συνεργούς του” (T. 1, εκδ. Gallimard, σ. 271).
Βέβαια, ο “Μπαντέρα” έχει γίνει πλέον, στα μάτια πολλών Ουκρανών, το σύμβολο μιας νόμιμης εθνικής προσδοκίας και όχι μια αναφορά στη συνεργασία με το ναζιστικό καθεστώς. Αλλά αυτό από μόνο του κατακυρώνει την ιδεολογική και εικονολογική νίκη των νεοναζί, οι οποίοι, μετά τη λεγόμενη επανάσταση του “Euromaidan”, κατάφεραν να επιβάλουν στην Ουκρανία την πολιτική τους ατζέντα, την ιστοριογραφία τους και τα σύμβολά τους, με τη λιγότερο ή περισσότερο διακριτική υποστήριξη των Ευρωπαίων και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Το να αναγνωρίζεις το γεγονός αυτό δεν σημαίνει ότι υιοθετείς τη ρητορική του Κρεμλίνου. Το αντίθετο μάλιστα: είναι βέβαιο ότι η στρατιωτική επίθεση του Πούτιν έχει ως στόχο να κάνει την Ουκρανία να πέσει ψυχή τε και σώματι στην αγκαλιά των νεοναζί και όχι να σβήσει τη φωτιά. Ακριβώς όπως έκανε ο Άσαντ, ο οποίος, υπό την απειλή της δημοκρατικής διαμαρτυρίας των συριακών μαζών, έσπευσε να απελευθερώσει τους τζιχαντιστές που σάπιζαν στις φυλακές του, προκειμένου να εκφυλιστεί η λαϊκή εξέγερση και να πάρει η σύγκρουση ένα θρησκευτικό χαρακτήρα, παίζοντας έτσι το παιχνίδι των καλύτερων εχθρών του, της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ.
Αλλά το να αντιτάσσεσαι στον Πούτιν και στη δική του πολιτοφυλακή “Βάγκνερ” (που δρα εδώ και εκεί ανά τον κόσμο) σίγουρα δεν σημαίνει ότι παίρνεις το μέρος του ΝΑΤΟ και των νεοναζί συμμάχων του στην Ουκρανία σήμερα, όπως και το να πολεμάς τον Άσαντ δεν σημαίνει ότι ενστερνίζεσαι τους σκοπούς της Σαουδικής Αραβίας. Αυτό συνεπάγεται ότι πρέπει να είμαστε αλληλέγγυοι με τους αντιναζιστές Ουκρανούς, οι οποίοι δεν βλέπουν τους ρωσικούς στρατούς ως απελευθερωτές αλλά ως καταπιεστές.
Παραμένει το γεγονός ότι αντιναζιστές Ουκρανοί θα μετονόμαζαν μια λεωφόρο “Μόσχα” με το όνομα του Βλαντιμίρ Χόροβιτς, και όχι του Στέπαν Μπαντέρα· θα έστηναν μνημεία για τη δόξα του Μπουλγκάκοφ, και όχι του Πετλιούρα· και θα μετονόμαζαν το κοκτέιλ Μολότοφ χωρίς να καταφεύγουν σε μια πολλοστή γονυκλισία μπροστά στην ίδια την εικόνα του Μπαντέρα. (Στο France-Culture, ακούσαμε την εξής πληροφορία: “Σύμφωνα με τον δήμαρχο του Λβιβ, τον Αντρίι Σαντόβι, οι Ουκρανοί “αποφάσισαν να αρνηθούν στους Ρώσους την τιμή να έχουν ένα όπλο στο όνομά τους και μετονόμασαν τα κοκτέιλ Μολότοφ σε “smoothies Μπαντέρα”, από τον εθνικό ήρωα της ουκρανικής ανεξαρτησίας, Στεπάν Μπαντέρα, ο οποίος αμφισβητείται έντονα, επειδή συνεργάστηκε με τη ναζιστική Γερμανία και θεωρείται εγκληματίας πολέμου”).
Ωστόσο, στη Γαλλία (και ευρύτερα στη Δύση), τα κύρια μέσα ενημέρωσης, λαλίστατα σχετικά με τον αντισημιτισμό ορισμένων από τα Κίτρινα Γιλέκα, προφανώς και δεν είχαν πολλές αντιρρήσεις να προβάλουν απέναντι στην εικονογραφία του ουκρανικού εθνικισμού: “περάστε, δεν έχει τίποτα να δείτε εδώ”. Αυτό είναι βασικά το ρεφρέν. Στην ιστοσελίδα του εβδομαδιαίου περιοδικού Marianne, με ημερομηνία 13 Μαρτίου, ανακαλύπτει κανείς, τρίβοντας τα μάτια του, την ακόλουθη ανάλυση:
“Λίγους μήνες πριν από την έναρξη της εισβολής, ο Ντμίτρο Κοτσιουμπάιλο, πρώην διοικητής του Δεξιού Τομέα, ενός άλλου κινήματος που χαρακτηρίζεται ως νεοναζιστικό, παρασημοφορήθηκε από τον πρόεδρο [Ζελένσκι] και έγινε “ήρωας της Ουκρανίας”. Μια αναγνώριση που “μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα”, λέει ο ειδικός της ακροδεξιάς Αντριέν Νονζόν. “Αυτή η πρωτοβουλία γίνεται αντιληπτή όμως πάνω απ’ όλα ως η παρασημοφόρηση ενός στρατιώτη που πεθαίνει με τα όπλα στα χέρια ενάντια στον επιτιθέμενο και όχι ως η ανάδειξη του ιδεολογικοποιημένου ακροδεξιού μαχητή.” (…) Παρά τις (εκλογικές) αυτές αποτυχίες, το ζήτημα του εθνικισμού είναι πολύ παρόν στην Ουκρανία. Το 2016, η λεωφόρος Μόσχας στο Κίεβο πήρε το όνομα του Στεπάν Μπαντέρα, ενός Ουκρανού εθνικιστή γνωστού για τη συνεργασία του με τους Γερμανούς. “Η Ουκρανία είναι μια νεαρή χώρα που δεν είχε ποτέ την ευκαιρία να δημιουργήσει μια μνήμη και μια κουλτούρα”, αποφαίνεται ο Αντριέν Νονζόν, μετριάζοντας τα λεγόμενά του. Η επιλογή ορισμένων συμβόλων, όπως ο Μπαντέρα, αντανακλά την ανάγκη ενός νέου έθνους για πρόσωπα αναφοράς σε μια περίοδο αναταραχής, όταν η κοινωνία δοκιμάζεται.” Για τον ερευνητή, δεδομένης της κατάστασης, ”η Ουκρανία είναι επικεντρωμένη στον πόλεμο. Τα ζητήματα της ακροδεξιάς και το καθήκον της μνήμης περνούν εκ των πραγμάτων σε δεύτερη μοίρα”.
Η απόδοση της ιδιότητας του “ήρωα” σε έναν νεοναζί, παραδέχεται ο “ειδικός της ακροδεξιάς” από τον οποίο πήρε συνέντευξη το Marianne, “μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα”. Και σύμφωνα με τον ίδιο, ήδη από το 2016 “η Ουκρανία επικεντρώθηκε στον πόλεμο”, ενώ “τα ζητήματα της ακροδεξιάς και το καθήκον της μνήμης πέρασαν σε δεύτερη μοίρα”, καθώς εκείνη την εποχή η λεωφόρος Μόσχας στο Κίεβο μετονομάστηκε σε λεωφόρο Στέπαν Μπαντέρα. Μόνο που πράγματι ένα “καθήκον μνήμης” οδήγησε τον τότε Ουκρανό πρόεδρο Ποροσένκο, που προήλθε από το “Euromaidan”, να ανακηρύξει την 14η Οκτωβρίου “Ουκρανική Ημέρα των Υπερασπιστών της Πατρίδας” το 2014. Στον ιστότοπο Urkinform, δίνεται η εξής εξήγηση: “Η ημερομηνία της 14ης Οκτωβρίου δεν επιλέχθηκε τυχαία, καθώς είναι η ημέρα κατά την οποία γιορτάζεται στην Ουκρανία η γιορτή της Μεσολάβησης της Παναγίας, η Ημέρα των Ουκρανών Κοζάκων και η επέτειος της δημιουργίας της UPA”. Η UPA είναι ο ένοπλος βραχίονας της Οργάνωσης των Εθνικιστών Ουκρανών, η οποία για πολλούς μήνες πραγματοποιούσε δολοφονίες στο πλευρό των Ναζί, πριν καν δοθούν από τους τελευταίους οι εντολές εξόντωσης. Και για να μην αφεθεί τίποτα στην τύχη, στις 14 Οκτωβρίου 2017 εγκαινιάστηκε ένα μνημείο για τον Πετλιούρα. Όποιος γνωρίζει λίγο την ιστορία των πογκρόμ στην Ουκρανία από τον 17ο αιώνα και μετά, θα νιώσει μια παγωμένη ανατριχίλα να του διαπερνά τα κόκκαλά.
Όσο για τις ηρωικές πράξεις του νεοναζί του Δεξιού Τομέα, Κοτσιουμπάιλο, που επιβραβεύτηκαν από τον Ζελένσκι για να δωθούν εγγυήσεις σε μια πολύ ενοχλητική ακροδεξιά, διαπράχθηκαν “λίγους μήνες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία”. Προφητικές πράξεις, θα μπορούσε να πει κανείς.
Τελικά, οι “ειδικοί” της ακροδεξιάς, που πληρώνονται από το δημόσιο χρήμα και διδάσκουν στο Πανεπιστήμιο, είναι εδώ για να μας καθησυχάσουν: η νεοναζιστική εικονολογία σήμερα στην Ουκρανία “είναι αποτέλεσμα της ανάγκης ενός νέου έθνους για πρόσωπα αναφοράς σε μια περίοδο αναταραχής”.
Όσο για τη γαλλική αστυνομία, της οποίας οι εμπνεύσεις δεν είναι πολύ καλύτερες από εκείνες του Πανεπιστημίου, θεωρεί προφανώς ότι είναι προς το γενικό συμφέρον να φυλακίζει τους πολίτες που είχαν το θάρρος να πολεμήσουν στη Ροζάβα στο πλευρό των Κούρδων αυτονομιστών κατά του ΙΚ (βλ. τα άρθρα του Lundi Matin για το θέμα αυτό). Αύριο, θα κρίνει ότι το γενικό συμφέρον απαιτεί να παρασημοφορηθούν οι Γάλλοι εθελοντές που ασπάστηκαν τους σκοπούς του ουκρανικού νεοναζισμού. Και οι “ειδικοί της ακροδεξιάς” θα μας εξηγήσουν ότι η Γαλλία, σε αυτούς τους ταραγμένους καιρούς, χρειάζεται κι αυτή “πρόσωπα αναφοράς”…
Εν τω μεταξύ, ενώ η γαλλική κυβέρνηση υποστηρίζει ενεργά τις στρατιωτικές επεμβάσεις των πετρομοναρχιών στην Υεμένη, μια χώρα που μαστίζεται από τον πόλεμο και την πείνα, και όπου ο αριθμός των θυμάτων πλησιάζει τις 400.000, κυρίως άμαχοι, στάθηκαν αρκετές μερικές εκατοντάδες θάνατοι αμάχων στην Ουκρανία για να υπάρξει φιλελεύθερη συναίνεση ώστε να ζητηθεί ένα εμπάργκο στο ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Και ο καλός μας Ραφαήλ Γκλύκσμαν μας εξηγεί στις στήλες της εφημερίδας Le Monde ότι: “κάθε μέρα, οι εισαγωγές φυσικού αερίου και πετρελαίου διατηρούν διασωληνωμένο το καθεστώς που προσπαθούμε να κλονίσουμε” (16/03/2022, σελ. 35). Αλλά του πέρασε ποτέ από το μυαλό ότι θα ήταν επιθυμητό να υπονομευτούν και οι πετρομοναρχίες του Κόλπου, οι οποίες δεν είχαν ποτέ άλλο πλούτο εκτός από πετρέλαιο και φυσικό αέριο; Προφανώς όχι. Είναι αλήθεια ότι υπήρξαν αναπόσπαστοι σύμμαχοι των δυτικών δημοκρατιών από το 1945… (Βλ. σχετικά La trique, le pétrole et l’opium, εκδ. Libertalia, 2019).
Η μεταχείριση που επιφυλάσσει η Δύση στους Ουκρανούς, τους λευκούς και πολιτισμένους Ευρωπαίους, δεν είναι επομένως η ίδια με εκείνη που επιφυλάσσει στους Υεμενίτες, οι οποίοι θα πρέπει να σφίξουν ακόμη περισσότερο το ζωνάρι, μας εξηγεί η Libération ανήμερα των Χριστουγέννων: “Ενώ σχεδόν το 80% των 30 και πλέον εκατομμυρίων κατοίκων της Υεμένης εξαρτώνται από τη διεθνή βοήθεια, ο ΟΗΕ δήλωσε την Τετάρτη ότι “αναγκάστηκε” να περικόψει την επισιτιστική βοήθεια προς την Υεμένη λόγω έλλειψης πόρων, την ώρα που η πείνα αυξάνεται σε αυτή τη χώρα που μαστίζεται από μια από τις χειρότερες ανθρωπιστικές κρίσεις στον κόσμο” (ιστοσελίδα της Libération, 25 Δεκεμβρίου 2021).
Ευτυχώς, ένα κύριο άρθρο της εφημερίδας Le Monde, στις 16 Μαρτίου 2022, σώζει υποτίθεται τα προσχήματα, έπειτα από την εκτέλεση μέσα σε μια μέρα περισσότερων από ογδόντα καταδικασμένων σε θάνατο από το σαουδαραβικό βασίλειο: “Η Δύση αντιμετωπίζει αναμφίβολα μεγάλο πειρασμό προκειμένου να ανανεώσει τους δεσμούς της με το Ριάντ στο όνομα της ανάσχεσης της Ρωσίας. Αλλά πόσο συνεπής είναι η σύμπραξη με έναν ηγέτη που, αφού έριξε τις βόμβες του στην Υεμένη, κρατά τους δημίους του τόσο απασχολημένους;”
Ωστόσο, η μεγάλη απογευματινή εφημερίδα μας υποβάλλει σε σοβαρή δοκιμασία δημοσιεύοντας στις στήλες της λυρικές εξάρσεις που σε αφήνουν άναυδο. Έτσι, στις 18 Μαρτίου, στο Le Monde des Livres, ο William Marx, αφού ύμνησε την Βαβυλώνα, τη Νινευή και την Περσέπολη, ακμάζουσες αρχαίες πόλεις που τις συγκρίνει με την ένδοξη πρωτεύουσα της Ουκρανίας και τις αντιτάσσει “σε αυτές τις δυνάμεις της καταστροφής που έχουν όνομα τυραννία, ιμπεριαλισμός, ολοκληρωτισμός, ψέμα”, γράφει: “Ας θυμηθούμε ότι το Κίεβο είναι η πατρίδα του στοχαστή Νικολάου Μπερντιάεφ, του ζωγράφου Καζιμίρ Μαλέβιτς, του μυθιστοριογράφου Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, της Γκόλντα Μέιρ, η οποία διετέλεσε πρωθυπουργός του Ισραήλ, του πιανίστα Βλαντιμίρ Χόροβιτς, του χορευτή και χορογράφου Σερζ Λιφάρ. Αλλά ως αναγνώστρια της Εβραϊκής Βίβλου, η Γκόλντα Μέιρ πιθανώς είχε τη δική της ιδέα για το τι θα μπορούσαν να αντιπροσωπεύουν η Βαβυλώνα και η Νινευή από την άποψη των “δυνάμεων της καταστροφής”, της “τυραννίας”, του “ιμπεριαλισμού”, του “ολοκληρωτισμού” ή του “ψεύδους”. Και ενώ πράγματι γεννήθηκε στο Κίεβο το 1898 και πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής της στην Ουκρανία πριν μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες, απ’ όπου αργότερα μετέβη στην Παλαιστίνη, η αυτοβιογραφία της αρχίζει ως εξής:
“Κατά μία έννοια, οι λίγες αναμνήσεις που έχω από την παιδική μου ηλικία στη Ρωσία -δηλαδή τα πρώτα μου οκτώ χρόνια- συνοψίζουν αρκετά καλά τα πρώτα μου βήματα στη ζωή, τα χρόνια της διαμόρφωσής μου, όπως ονομάζονται σήμερα. Γι’ αυτό και είναι λυπηρό το γεγονός ότι διατηρώ τόσο λίγες ευτυχισμένες ή έστω ευχάριστες εντυπώσεις από αυτή την περίοδο. Τα μεμονωμένα επεισόδια που παραμένουν χαραγμένα μέσα μου στη διάρκεια όλων αυτών των εβδομήντα χρόνων αφορούν κυρίως τις τρομερές κακουχίες που υπέστησε η οικογένειά μου: φτώχεια, κρύο, πείνα, φόβος· και από όλες τις αναμνήσεις μου, ίσως οι εικόνες του φόβου είναι οι πιο καθαρές. Πρέπει να ήμουν πολύ μικρή τότε, ίσως όχι περισσότερο από τρεισήμισι ή τεσσάρων ετών. Ζούσαμε στον πρώτο όροφο ενός μικρού σπιτιού στο Κίεβο, και θυμάμαι ακόμα έντονα να ακούω για ένα πογκρόμ που απειλούσε να πέσει πάνω μας. Φυσικά, δεν ήξερα τότε τι ήταν το πογκρόμ, αλλά ήξερα ότι είχε να κάνει με το ότι είσαι Εβραίος και με έναν όχλο που κραδαίνει μαχαίρια και ρόπαλα και φωνάζει: ”Δολοφόνοι του Χριστού!” κυνηγώντας τους Εβραίους στην πόλη (Γκόλντα Μέιρ , Η ζωή μου, εκδ. Laffont, 1975, σ. 13).
Παρ’ όλα αυτά, δεν θα έγραφα ποτέ ότι η Ουκρανία έχει στο “DNA” της την παρόρμηση του πογκρόμ, όπως ο σκύλος έχει στο DNA του το γάβγισμα. Τα αντισημιτικά πογκρόμ είναι γεγονότα της ουκρανικής ιστορίας που δεν σχετίζονται με κανένα πεπρωμένο και ως τέτοια δεν καθορίζουν κανένα μέλλον.
Αντιθέτως, μία “ειδική” ιστορικός της Ρωσίας εξήγησε στην εφημερίδα Le Monde: “Το αυτοκρατορικό DNA είναι συνυφασμένο ούτως ή άλλως με το ρωσικό πεπρωμένο” (Σαμπίν Ντουλίν, 17/03/2022, σ. 32). Το να μιλάμε για το “DNA” ενός “ρωσικού πεπρωμένου” μπορεί να είναι μια εικόνα, αλλά αν το πάρουμε κυριολεκτικά, δεν είναι ούτε λίγο ούτε πολύ μία νεοναζιστική ρητορική. Ωστόσο, στα μάτια αυτής της ειδικού, που οι απαντήσεις της εκλήφθησαν ως χρησμός, αυτό που προέχει είναι να καταδειχτεί η Ρωσία ως η πολύ κακιά δύναμη του Παλαιού Καθεστώτος, την οποία η πολύ ευγενική, φιλελεύθερη και μοντέρνα Βορειοατλαντική Στρατιωτική Συμμαχία υπόσχεται να ανατρέψει μία προσεχή μέρα. Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να προκαλέσεις έναν πυρηνικό πόλεμο;
Ο κυνισμός είναι σαφώς η φυσική φιλοσοφία των αυτοκρατοριών, είτε προέρχονται από την Ανατολή, είτε από τη Δύση. Και τίποτα δεν μαρτυρά περισσότερο την άνοδο του νεοναζισμού από τον κίνδυνο γενικής ανάφλεξκης που απειλεί πλέον εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν στην Ευρώπη, αν όχι σε ολόκληρο τον πλανήτη. Και όποια στρατιωτική μορφή και αν πάρει αυτή η ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας, γνωρίζουμε ήδη ότι οι οικονομικές συνέπειές της θα καταστήσουν εκατοντάδες εκατομμύρια φτωχών ακόμη πιο επισφαλείς σε ολόκληρο τον κόσμο. Για παράδειγμα, στην εφημερίδα Le Monde, με ημερομηνία 13-14 Μαρτίου, σελίδα 10, διάβασα τον μεγάλο τίτλο: “Ανησυχία για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια. Πολλές χώρες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές τροφίμων από τη Ρωσία και την Ουκρανία απειλούνται”.
Σε τελική ανάλυση, ο ναζισμός δεν ήταν τίποτε άλλο, στην ουσία του, από έναν μηδενισμό. Εξ ου και η παράδοξη δύναμη έλξης που ασκεί στους δύο κυνικούς ιμπεριαλισμούς που κάποτε τον νίκησαν: στον Πούτιν και το ΝΑΤΟ.
Αλλά μείνετε ήσυχοι: η κάβαλα του Ραβίνου Ναχμάν του Μπρέσλεβ* θα ξέρει πως να τους σταματήσει.
